Quỹ dư hơn 7.400 tỷ đồng, chi nhỏ giọt
Theo thông tin được Bộ Tài chính công bố ngày 13/9, số dư Quỹ Bình ổn giá (BOG) đến hết ngày 31/3/2023 là 5.640,34 tỷ đồng. Sang đến quý II, số dư tiếp tục tăng lên nhanh chóng do tăng cường trích lập, hạn chế chi quỹ.
Cụ thể, tổng số trích quỹ BOG trong quý II/2023 (từ ngày 1/4/2023 đến hết ngày 30/6/2023) là 1.779,2 tỷ đồng. Trong khi đó, tổng số sử dụng Quỹ BOG trong quý II/2023 (từ ngày 1/4/2023 đến hết ngày 30/6/2023) chỉ là 5,91 tỷ đồng.
Theo Bộ Tài chính, số dư quỹ BOG đến hết ngày 30/6/2023 lên tới 7.424,7 tỷ đồng.
Trong vòng hai tháng lại đây, giá xăng, dầu tăng sáu lần liên tiếp, trong đó RON95 sắp chạm ngưỡng 25.000 đồng/lít, trong khi Quỹ Bình ổn xăng, dầu dư hơn 7.400 tỷ đồng (tính đến hết quý II) thì số chi Quỹ BOG lại khá nhỏ giọt.
Thí dụ, tại kỳ điều hành ngày 21/7, giá xăng E5 tăng 1.220 đồng/lít, còn xăng RON95 tăng 1.300 đồng/lít, nhưng liên bộ Công thương - Tài chính không chi Quỹ BOG.
Đến kỳ điều chỉnh ngày 1/8, giá xăng E5 tăng 1.160 đồng/lít còn RON95 tăng 1.170 đồng/lít, dầu diesel tăng 1.110 đồng/lít nhưng không chi Quỹ với mặt hàng xăng mà chỉ chi 400 đồng/lít với dầu diesel, dầu hỏa là 300 đồng/lít.
Ngày 11/8, giá dầu diesel tăng mạnh tới 1.810 đồng/lít song liên Bộ cũng không chi Quỹ BOG.
Theo quy định hiện hành, Quỹ BOG xăng, dầu được lập tại doanh nghiệp thương nhân đầu mối kinh doanh xăng, dầu, doanh nghiệp có trách nhiệm trích lập, chi sử dụng, báo cáo, công khai về Quỹ BOG xăng, dầu và quản lý Quỹ theo quy định.
Thương nhân đầu mối kinh doanh xăng, dầu có trách nhiệm lựa chọn, mở tài khoản theo dõi riêng về Quỹ BOG xăng, dầu tại ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài hoạt động hợp pháp tại Việt Nam (ngân hàng); có trách nhiệm thông báo bằng văn bản tên, địa chỉ, thông tin liên lạc của ngân hàng nơi thương nhân đầu mối mở tài khoản Quỹ BOG xăng, dầu đến Bộ Tài chính (Cục Quản lý giá), Bộ Công thương (Vụ Thị trường trong nước) và công bố thông tin theo quy định.
Hiện nay, một số doanh nghiệp đầu mối xăng, dầu lớn cũng đang dư hàng nghìn tỷ đồng Quỹ BOG. Đơn cử, tính đến ngày 11/9, Petrolimex còn tồn 3.156 tỷ đồng Quỹ BOG. Trong khi đó, nhiều đầu mối xăng, dầu cũng đang còn “nợ” hàng trăm tỷ đồng tiền Quỹ BOG sau khi bị rút giấy phép hoạt động.
Ông Nguyễn Tiến Thỏa, Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam cho biết, Quỹ BOG xăng, dầu hoạt động theo cơ chế trích lập trong giá (thu của dân thông qua giá bán mỗt lít xăng, dầu) một khoản tiền để hình thành quỹ và chỉ phục vụ mục tiêu bình ổn giá khi giá xăng, dầu thế giới tăng cao đẩy giá vốn trong nước tăng cao. Trong năm ngoái, việc sử dụng quỹ này đã bộc lộ những vấn đề trong điều hành. Nhà điều hành chi quỹ quá nhiều vào thời điểm giá tăng đầu năm 2022, song lại không dự báo được giá sẽ còn tăng cao sau đó (từ tháng 4-6/2022). Điều này để xảy ra tình trạng giá xăng, dầu tăng mạnh thì hết quỹ và lúc ấy lại đi trích quỹ thì lại càng bất ổn, đi ngược với mục đích của việc bình ổn giá.
Cần sự nhịp nhàng trong điều hành
Với việc trích lập hiện nay, ông Thỏa cảnh báo đang có dấu hiệu lặp lại những bất ổn trong điều hành. Bởi thực tế, đây là thời điểm kinh tế đang “tổn thương”, rất cần bình ổn giá, nhất là mặt hàng dầu diesel - chiếm 60% tổng sản lượng nhiên liệu trên thị trường.
Ông Nguyễn Xuân Thắng, Giám đốc Công ty TNHH Hải Âu Phát (Lâm Đồng) chia sẻ, từ đầu năm đến cuối tháng 7, Quỹ BOG tăng mạnh nhưng việc chi rất nhỏ giọt và không được duy trì trong những thời điểm giá thế giới tăng mạnh. Giá xăng, dầu thế giới điều chỉnh theo ngày, luôn phản ánh đúng quy luật thị trường. Nhưng trong nước quản lý điều hành theo chu kỳ 10 ngày một lần, tạo nên độ vênh giá rất lớn. Do đó, cần sự nhịp nhàng của cơ quan điều hành. Quỹ bình ổn là công cụ duy nhất, song lại không được sử dụng hợp lý.
Chuyên gia thương mại Vũ Vinh Phú đánh giá: Quỹ BOG xăng, dầu còn rất nhiều tiền nhưng không chi sử dụng. Dư luận không khỏi băn khoăn và có cảm giác cơ quan quản lý điều hành giá xăng, dầu chưa thật sự hướng đến người dân và doanh nghiệp. Nếu không kiểm soát giá xăng, dầu, chắc chắn sẽ ảnh hưởng tới chỉ số giá tiêu dùng, xa hơn nữa là tình hình sản xuất, kinh doanh, là mục tiêu tăng trưởng.
“Để thị trường xăng, dầu hiệu quả, tránh đứt gãy nguồn cung, quan trọng nhất phải dự trữ bằng hiện vật là nguồn xăng, dầu. Cơ quan quản lý nhà nước nên sớm nhận ra vấn đề là không nên can thiệp quá sâu để kiểm soát và điều hành giá xăng, dầu. Trong việc điều hành giá xăng, dầu, Nhà nước có thể can thiệp bằng nhiều chính sách khác như thuế, phí và việc dự trữ quốc gia về xăng, dầu”, ông Phú gợi ý.
Đây cũng là điều được cử tri TP Hồ Chí Minh kiến nghị gần đây. Cử tri TP Hồ Chí Minh đề xuất nghiên cứu xây dựng Trung tâm Dự trữ năng lượng quốc gia riêng, độc lập vì hiện nay nguồn dự trữ vẫn phụ thuộc vào kho dự trữ của doanh nghiệp.
Thời gian qua, không ít ý kiến đã đề nghị bỏ Quỹ BOG. Luật Giá (sửa đổi) vừa qua cũng đã thể hiện tinh thần này. Tuy nhiên, Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội cũng đề nghị Chính phủ cần đề cao tính công khai, minh bạch về thực trạng nguồn lực, việc sử dụng quỹ. Bên cạnh đó, cần nâng cao tính kịp thời, hiệu quả thực tế trong điều hành, nhất là khi biến động, đồng thời có lộ trình để sớm đưa giá xăng, dầu của Việt Nam hoàn toàn vận hành theo quy luật thị trường.
