1/ Sinh thời, nhạc sĩ Phong Nhã đã được ví là “vua ca khúc thiếu nhi”. Bởi so các nhạc sĩ khác, Phong Nhã đi riêng một con đường: sáng tác cho thiếu nhi. Trong khoảng 200 ca khúc của Phong Nhã, hầu hết ông viết cho trẻ em. Điều đặc biệt nữa, những ca khúc làm nên tên tuổi ông, khiến tên ông được nhắc nhớ nhiều, cũng là những ca khúc gắn với thiếu nhi, như “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng”, “Hành khúc Đội”, “Kim Đồng”, “Nhanh bước nhanh nhi đồng”… Cũng bởi những ca khúc ấy, Phong Nhã còn được ví là “người viết biên niên sử Đội TNTP Hồ Chí Minh bằng âm nhạc”.
Nhạc sĩ Phong Nhã tên thật là Nguyễn Văn Tường, sinh ngày 4-4-1924, lớn lên trong một gia đình nông dân nghèo ở Ngọc Động, Duy Tiên, Hà Nam. Trong hồi ký của mình, ông viết: “Quê tôi, một vùng chiêm trũng… Những mùa nước tháng Bảy, tháng Tám âm lịch ngày xưa, cả cánh đồng chiêm thẳng cánh cò bay chung quanh làng tôi đều mênh mông nước lụt…”. Và: “Dù đi đâu, tôi cũng nhớ về mái đình quê hương…”. Nhưng tuổi thơ cậu bé Tường lại không phẳng lặng. Mẹ mất sớm để lại hai con thơ dại… Bố hai lần đi lấy vợ kế. Người chị bị bán thân bất toại… Tuy vậy, từ rất sớm, cậu bé đã được làm quen với âm nhạc: “Bài học vỡ lòng về ca hát dân ca của bà cố tôi là bài học nghe, thưởng thức, thực hành hát luôn lúc chưa biết nhạc. Còn bài học của bố tôi là bài học về ký âm pháp dân tộc đầu tiên: Hò, xừ, xang, xê, cống, líu… Cụ dạy tôi tới các nốt đó trên một cây đàn nguyệt”, nhạc sĩ kể trong hồi ký.
Tôi may mắn đã được nhiều lần gặp gỡ và trò chuyện với nhạc sĩ Phong Nhã khi ông còn sống. Có khi là xuống nhà ông ở trong ngõ nhỏ trên phố Thanh Nhàn (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội). Có khi là ngồi trò chuyện với ông ngay ven hồ Hoàn Kiếm, bởi có nhiều bận nhạc sĩ lên sống cùng con trai nhà ngay đầu phố Hàng Trống. Những lần gặp gỡ và trò chuyện ấy, tôi có ướm hỏi, nhưng ông đều bảo không có ý định viết hồi ký. Ông cũng không phải là người hay ghi nhật ký. Trong cuộc sống, tôi cảm nhận ông sống giản dị, muốn lui, muốn ẩn mình đi. Ngay cả những thua thiệt trong cuộc sống, một khi nó đến, ông cũng đón nhận và chấp nhận.
Vì thế, khi hồi ký của nhạc sĩ Phong Nhã được chính thức phát hành, tôi rất bất ngờ. Nhà văn Nguyễn Thúy Loan - người biên tập cuốn sách này ở NXB Kim Đồng cho biết một điều thú vị: Chính nhạc sĩ Phong Nhã là người gửi bản thảo cuốn sách này tới NXB. Đó là vào thời điểm “những ngày chiều muộn” của cuộc đời Phong Nhã. Khi ấy ông tập hợp những bản đánh máy, viết tay, cả những tài liệu photo cùng nhiều tư liệu gia đình khác, đặng mong có một cuốn sách cuối đời. Nhưng khi việc xử lý bản thảo đang tiến hành, thì nhạc sĩ đã ra đi.
2/ Đọc hồi ký của nhạc sĩ Phong Nhã, ta như thấy ông vẫn ở đâu đây, rất gần. Lời kể giản dị, chân thành và ấm áp. Dù ông viết về quê mẹ, quê cha, về những đau đớn âm thầm, hay sau này là ghi lại những chặng đường sáng tác âm nhạc, thì người đọc vẫn nhận ra sự hồn hậu trong trái tim.
Cũng trong cuốn “Đời tôi sóng nhạc bay lên”, ông viết: “Năm đầu Cách mạng Tháng Tám, không phải chỉ riêng tôi làm bài hát cho thiếu nhi mà các tác giả tôi vừa kể như Lưu Hữu Phước, Văn Cao, Đỗ Nhuận rồi Lưu Bách Thụ… cũng có bài cho thiếu nhi. Còn về phần tôi, lúc đầu tôi vào làm công tác thiếu nhi là chính, lại do có một bài hát thiếu nhi đầu tay nên cũng bắt đầu bước vào con đường sáng tác âm nhạc. Làm công tác thiếu nhi buổi ban đầu chưa có phương tiện giáo dục gì, tôi đã sáng tác bài hát làm phương tiện tập hợp và giáo dục các em thế mà may mắn lại đạt kết quả; cho đến lúc việc viết nhạc cũng trở thành một công tác chính, một mục đích chính của mình đi song song với công tác thiếu nhi. Đó là điều bất ngờ không tính trước được lúc vào đời”.
Nhìn lại con đường âm nhạc của nhạc sĩ Phong Nhã, thấy ông đã khắc vạch vào mảng sáng tác ca khúc cho thiếu nhi những dấu ấn khó phai mờ. Bốn ca khúc của ông đã được bình chọn vào danh sách “50 ca khúc thiếu nhi hay thế kỷ 20”: “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng”, “Hành khúc Đội”, “Kim Đồng” và “Đội ta lớn lên cùng đất nước”. Trong đó bài “Đội ta lớn lên cùng đất nước” được chọn là một trong những hành khúc ca của Đội TNTP Hồ Chí Minh. Và còn nhiều bài hát nữa, kể cả sáng tác đầu tay của ông là “Nhanh bước nhanh nhi đồng”, đến nay vẫn được thiếu nhi cả nước ca vang. Đó là tài năng của ông, là sự dấn thân vào đời sống để sóng nhạc bay lên…
