Nhờ biết khai thác lợi thế thổ nhưỡng phù hợp, ứng dụng tiến bộ kỹ thuật và sản xuất theo hướng hàng hóa tập trung, cây mãng cầu xiêm không chỉ giúp nông dân ổn định thu nhập mà còn từng bước khẳng định vị thế là một trong những cây trồng chủ lực mới của địa phương.
Từ mô hình hộ cá thể đến hợp tác xã hiệu quả
Theo người dân địa phương, cây mãng cầu xiêm đã bén rễ với vùng đất này từ lâu, nhưng chỉ vài năm trở lại đây, khi giá lúa bấp bênh và đất sản xuất bị ảnh hưởng bởi phèn, mặn, loại cây ăn trái này mới thật sự được chú ý.
Nhờ điều kiện tự nhiên thuận lợi, trái mãng cầu xiêm ở Phụng Hiệp có vị ngọt thanh, chua nhẹ đặc trưng, khác hẳn sản phẩm cùng loại của nhiều tỉnh khác trong vùng. Chính vì thế, thương lái trong và ngoài địa phương đều ưa chuộng, đầu ra sản phẩm tương đối ổn định.
Một trong những nông dân tiên phong trồng mãng cầu xiêm là ông Võ Văn Phải, ở xã Phụng Hiệp, thành phố Cần Thơ. Hơn mười năm trước, ông mạnh dạn phá bỏ 7 công mía kém hiệu quả để chuyển sang trồng mãng cầu xiêm bằng hạt. Thấy cây phát triển tốt, năng suất ổn định, ông mở rộng diện tích lên 4ha.
Ông Phải chia sẻ: “Cây mãng cầu phù hợp với vùng đất của chúng tôi, hiệu quả kinh tế cao gấp 4 đến 5 lần so với trồng lúa, lại ít rủi ro hơn.”
Thông thường, mãng cầu xiêm cho trái hai vụ mỗi năm: vụ thuận vào mùa nắng và vụ nghịch vào mùa mưa. Tuy nhiên, để cây ra trái đều và quanh năm, người trồng cần chủ động thụ phấn. Qua quá trình nghiên cứu và học hỏi, ông Phải đã tìm ra phương pháp lắc hoa để phấn rơi vào nhụy, giúp tỷ lệ đậu quả cao hơn.
Nhờ vậy, mỗi cây hai năm tuổi có thể cho từ 50 đến 70kg trái/năm; cây trưởng thành đạt 100 đến 150 kg/năm. Với giá bán dao động 18.000 đến 30.000 đồng/kg, sau khi trừ chi phí, mỗi hecta mãng cầu xiêm mang lại cho gia đình ông thu nhập khoảng 350 triệu đồng/năm.
Không dừng lại ở mô hình cá thể, năm 2015, được sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, ông Phải cùng nhiều hộ dân thành lập Tổ hợp tác sản xuất mãng cầu xiêm với 48 thành viên, diện tích 41 ha. Đến năm 2017, tổ hợp tác được nâng cấp thành Hợp tác xã Mãng cầu xiêm Hòa Mỹ, thu hút 91 hộ tham gia với tổng diện tích 65ha. Việc hình thành hợp tác xã đã tạo bước ngoặt quan trọng: sản xuất gắn với bao tiêu sản phẩm, tạo đầu ra ổn định và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường.
Ông Ngô Văn Nhiều, thành viên hợp tác xã, cho biết: “Trước kia nông dân phải tự lo tìm đầu ra, giá cả bấp bênh. Từ khi hợp tác xã ký hợp đồng bao tiêu với doanh nghiệp, bà con yên tâm sản xuất, chỉ tập trung chăm sóc cây, thu hoạch đúng kỹ thuật”.
Không chỉ nâng cao thu nhập, hợp tác xã Hòa Mỹ còn hướng tới đăng ký nhãn hiệu hàng hóa, xây dựng vùng trồng đạt chuẩn để mở rộng thị trường tiêu thụ, tiến tới xuất khẩu.
Đa dạng sản phẩm, hướng tới sản xuất hàng hóa bền vững
Nếu như Phụng Hiệp thành công với mô hình hợp tác xã sản xuất tập trung, thì xã Xà Phiên lại ghi dấu bằng sự sáng tạo trong chế biến sâu để gia tăng giá trị cho nông sản. Toàn xã hiện có hơn 70ha mãng cầu xiêm. Trước đây, do phụ thuộc vào thương lái nhỏ lẻ, đầu ra thiếu ổn định, nhiều hộ dân chủ động tìm hướng đi mới, chế biến mãng cầu xiêm thành trà và mứt.
Theo bà Nguyễn Thị Diễm Phượng, một trong những người tiên phong làm trà mãng cầu, quy trình sản xuất rất đơn giản: chọn trái mãng cầu vừa chín tới, gọt vỏ, cắt sợi, phơi khô rồi rang giòn. Sản phẩm được bán ra thị trường với giá 400.000 đến 600.000 đồng/kg. Trà mãng cầu có hương thơm nhẹ, vị đắng dịu, không sử dụng hóa chất hay phẩm màu, được người tiêu dùng ưa chuộng vì an toàn và dễ uống.
Song song đó, nhiều phụ nữ trong xã còn làm mứt mãng cầu xiêm để bán vào dịp lễ, Tết, giá từ 100.000 đến 120.000 đồng/kg.
“Ban đầu chỉ làm để ăn trong nhà, sau được nhiều người đặt mua nên tôi làm thường xuyên, thu nhập tăng rõ rệt”, bà Phượng chia sẻ.
Bà Trần Thị Ảnh, đại diện Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Xà Phiên, cho biết: “Việc tận dụng nguồn trái tại chỗ để chế biến trà, mứt không chỉ giúp ổn định đầu ra mà còn tạo thêm việc làm, nâng cao thu nhập cho phụ nữ nông thôn”.
Nhờ các mô hình sản xuất và chế biến sáng tạo này, cây mãng cầu xiêm không chỉ là nguồn thu chính của nhiều hộ dân, mà còn góp phần chuyển đổi cơ cấu cây trồng hợp lý, phù hợp điều kiện biến đổi khí hậu và hướng tới phát triển nông nghiệp bền vững.
Thực tế cho thấy, mãng cầu xiêm là cây trồng lâu năm, phù hợp vùng đất phèn, mặn, dễ chăm sóc và cho năng suất ổn định. Hiện nhiều doanh nghiệp đã ký kết hợp đồng thu mua trái mãng cầu của nông dân Phụng Hiệp và Xà Phiên để chế biến thành nước uống xuất khẩu. Dù giá thị trường có biến động, người trồng vẫn yên tâm vì đã có đầu mối tiêu thụ ổn định.
Theo ngành nông nghiệp thành phố Cần Thơ, địa phương đang khuyến khích nhân rộng mô hình trồng mãng cầu xiêm theo hướng VietGAP, kết hợp ứng dụng công nghệ tưới tiết kiệm, bón phân hữu cơ và thụ phấn nhân tạo bằng kỹ thuật mới nhằm giảm chi phí và nâng cao chất lượng trái.
Nhiều nông dân bày tỏ, khi sản phẩm được công nhận chỉ dẫn địa lý hoặc nhãn hiệu tập thể, qua đó thuận lợi hơn trong ký kết hợp đồng bao tiêu với doanh nghiệp lớn. Khi có thương hiệu, sản phẩm không chỉ giúp tăng thu nhập mà còn tạo động lực phát triển kinh tế nông thôn, giải quyết việc làm cho lao động tại chỗ.
Từ những mô hình sản xuất hiệu quả ở Phụng Hiệp và Xà Phiên có thể thấy, cây mãng cầu xiêm đang dần trở thành hướng đi mới, phù hợp với điều kiện tự nhiên và nhu cầu thị trường. Sự chủ động, sáng tạo của nông dân, cùng sự đồng hành của chính quyền và ngành chức năng, đã giúp mãng cầu xiêm khẳng định giá trị kinh tế cao, mở ra cơ hội phát triển bền vững cho người dân vùng đất phèn, mặn của thành phố Cần Thơ.
