Canh tác lúa thân thiện với môi trường

Từ năm 2020, với sự tài trợ của tổ chức EarthCare Foundation, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam đã triển dự án canh tác lúa thân thiện với môi trường nhiều địa phương. Theo thống kê, sản xuất lúa trong mô hình đã cắt giảm từ 20% đến 80% phân đạm hóa học, giúp tiết kiệm chi phí, nâng cao thu nhập cho nông dân.

Bảo vệ sức khỏe nhân dân

Dự án tuyên truyền, vận động nông dân áp dụng canh tác lúa thân thiện với môi trường được triển khai từ năm 2020 tại 24 địa phương trong cả nước. Với mục tiêu hỗ trợ kỹ thuật canh tác lúa thân thiện với môi trường cho nông dân trồng lúa; giúp đỡ nông dân quảng bá sản phẩm theo phương thức này; nâng cao nhận thức của nông dân, người tiêu dùng và các bên liên quan về lợi ích của phương pháp canh tác lúa thân thiện với môi trường.

Nông dân Phạm Văn Chính xã Khánh Cường, huyện Yên Khánh (Ninh Bình) chia sẻ: “Tham gia vào dự án này, cán bộ Hội Nông dân đã trực tiếp hướng dẫn bà con nông dân chúng tôi kỹ thuật canh tác, hạn chế sử dụng phân bón hóa học, xử lý rơm rạ đúng cách, tránh gây ô nhiễm môi trường. Trong quá trình thực hiện, tôi thấy sản xuất theo cách này giảm được lượng giống và công lao động, lúa ít bị sâu bệnh, sinh trưởng, phát triển tốt, hạt lúa chắc, năng suất lúa cao cho nên thu nhập tăng hơn so với cấy truyền thống”.

“Nếu trước đây gia đình gieo cấy theo phương pháp truyền thống chỉ đạt 1,5 tạ/sào nay tăng lên 2,2 đến 2,3 tạ/sào. Đặc biệt, sản xuất lúa thân thiện với môi trường do ít sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật cho nên bảo vệ sức khỏe cho người sản xuất cũng như người tiêu dùng”. Ông Phạm Văn Chính cho biết thêm.

Là một trong những hộ đầu tiên tham gia dự án, ông Trần Minh Đoán xã Mỹ Phú, huyện Thủ Thừa (Long An) chia sẻ: “Địa phương tôi chủ yếu canh tác ba vụ/năm và thường sử dụng lượng giống cao, bón phân đạm và sử dụng thuốc bảo vệ thực nhiều. Mặt khác, khi canh tác bà con sử dụng nước nhiều và đốt rơm rạ ngay tại ruộng sau khi thu hoạch gây lãng phí và ô nhiễm môi trường.

Nếu trước đây gia đình gieo cấy theo phương pháp truyền thống chỉ đạt 1,5 tạ/sào nay tăng lên 2,2 đến 2,3 tạ/sào. Đặc biệt, sản xuất lúa thân thiện với môi trường do ít sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật cho nên bảo vệ sức khỏe cho người sản xuất cũng như người tiêu dùng”. Ông Phạm Văn Chính cho biết thêm.

Ông Phạm Văn Chính xã Khánh Cường, huyện Yên Khánh (Ninh Bình)

Hiện nay, gia đình tôi đang sản xuất 4 ha theo mô hình canh tác lúa thân thiện với môi trường. Sản xuất theo phương pháp này giúp giảm lượng giống, phân bón do sử dụng bảng so màu lá lúa (nhằm xác định màu sắc lá lúa để dự đoán tình trạng dinh dưỡng đạm ở cây). Khi thu hoạch, rơm rạ được thu gom (không đốt tại ruộng) sử dụng vào mục đích khác cho nên tránh ngộ độc hữu cơ cho lúa vụ sau. Qua đánh giá, lúa trong mô hình này năng suất tăng hơn, tiết kiệm chi phí từ 5 đến 7 triệu đồng/ha/vụ”.

Giảm phát thải khí nhà kính

Trưởng Ban Đối ngoại và Hợp tác quốc tế (Trung ương Hội Nông dân Việt Nam), Giám đốc Ban Quản lý dự án Mai Bắc Mỹ cho biết: “Theo thống kê, sản xuất lúa trong dự án đã khẳng định được hiệu quả như: Thay đổi nhận thức và thói quen canh tác của nông dân; áp dụng đồng bộ kỹ thuật canh tác lúa thân thiện với môi trường giúp nông dân giảm 38,4% phát thải khí nhà kính so với canh tác lúa truyền thống”.

Hiện nay, biến đổi khí hậu, nhất là việc giảm khí thải nhà kính trong sản xuất nông nghiệp đã và đang là vấn đề cấp bách. Vì vậy, dự án tuyên truyền, vận động nông dân áp dụng canh tác lúa thân thiện với môi trường là một trong những giải pháp nhằm hạn chế tình trạng này.

Chủ tịch Trung ương Hội Nông dân Việt Nam Lương Quốc Đoàn

Thu hoạch lúa tại xã Trường Xuân, huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp. (Ảnh HỮU NGHĨA)

Sau thời gian triển khai, đến nay, có hơn 633 nghìn hộ với 2,532 triệu nông dân áp dụng ít nhất một kỹ thuật canh tác lúa thân thiện với môi trường, diện tích hơn 314 nghìn ha.

Bên cạnh đó, tỷ lệ nông dân không đốt rơm rạ giảm đáng kể, có nơi đạt 80%; đồng thời 100% nông dân tham gia dự án đã giảm từ 20 đến 80% sử dụng phân đạm hóa học, giúp tiết giảm chi phí, tăng năng suất và nâng cao thu nhập.

Chủ tịch Trung ương Hội Nông dân Việt Nam Lương Quốc Đoàn cho biết: “Hiện nay, biến đổi khí hậu, nhất là việc giảm khí thải nhà kính trong sản xuất nông nghiệp đã và đang là vấn đề cấp bách. Vì vậy, dự án tuyên truyền, vận động nông dân áp dụng canh tác lúa thân thiện với môi trường là một trong những giải pháp nhằm hạn chế tình trạng này”.

Sau hơn ba năm triển khai thực hiện, dự án đã đạt được những kết quả đáng khích lệ trong việc nâng cao nhận thức và năng lực cho hàng triệu lượt cán bộ, hội viên nông dân, chính quyền địa phương và cộng đồng về canh tác lúa thân thiện với môi trường.

Nhằm xây dựng tính bền vững của dự án, Ban Quản lý dự án xác định các hoạt động kết nối thị trường đóng vai trò quan trọng và được thực hiện dưới nhiều hình thức như: Đưa sản phẩm gạo trong dự án tham gia hội chợ triển lãm nông nghiệp quốc tế; trưng bày sản phẩm tại các sự kiện lớn của địa phương; kết nối tiêu thụ giữa doanh nghiệp và hợp tác xã tham gia dự án…

Tăng lợi nhuận trong sản xuất

Đại diện Hội Nông dân tỉnh Hưng Yên cho biết, qua các hoạt động triển khai của dự án, hầu hết các hộ nông dân trên địa bàn áp dụng phương pháp canh tác lúa thân thiện với môi trường đều ghi nhận cây lúa phát triển khỏe, ít sâu bệnh do đó giảm chi phí sản xuất trung bình từ 30 đến 40%, lợi nhuận tăng thêm 4,7 triệu đồng/ha so với canh tác truyền thống.

Tại tỉnh Phú Yên, thông qua các hoạt động của dự án canh tác lúa thân thiện với môi trường, 100% hội viên, nông dân đã cắt giảm từ 20 đến 50% phân đạm hóa học, giúp tiết giảm chi phí, tăng năng suất, nâng cao thu nhập. Đến nay, trên địa bàn đã có hàng nghìn hội viên, nông dân chuyển từ sản xuất lúa truyền thống sang canh tác lúa thân thiện với môi trường.

Trên địa bàn tỉnh An Giang, thời gian qua, biến đổi khí hậu, nhất là hiện tượng hạn hán, xâm nhập mặn đã tác động đến đời sống, thâm canh, tăng năng suất, sản lượng cây trồng trên địa bàn. Vì vậy, canh tác lúa thân thiện với môi trường với ba kỹ thuật chính như: Tưới ướt khô xen kẽ, bón phân hợp lý, sử dụng rơm rạ đúng cách phần nào khắc phục được tình trạng này.

Theo đánh giá, mô hình sản xuất lúa thân thiện với môi trường triển khai trên địa bàn tỉnh cho năng suất từ 6,48 đến 7,2 tấn/ha/vụ, lợi nhuận trung bình mỗi ha đạt hơn 18 triệu đồng, trung bình tăng 5,6 triệu đồng so với ruộng đối chứng.

Còn tại tỉnh Lai Châu tham gia dự án giúp nông dân giảm 30% lượng đạm so với canh tác truyền thống; nông dân sử dụng rơm rạ để ủ gốc cây, làm thức ăn cho chăn nuôi, nguyên liệu trồng nấm và phân hữu cơ.

Từ đó, giảm phát thải khí nhà kính, giảm ô nhiễm môi trường, hạn chế tác động của biến đổi khí hậu. Theo đánh giá, năng suất lúa ở các mô hình điểm đạt từ 7 đến 7,5 tấn/ha/vụ, cao hơn so với gieo cấy truyền thống từ 0,3 đến 0,5 tấn.

Tỉnh Kiên Giang có diện tích gieo cấy lúa khoảng 700 nghìn ha/năm. Từ năm 2022 đến 2023, Ban Quản lý dự án tỉnh đã xây dựng kế hoạch lồng ghép mô hình khuyến nông với kinh phí 270 triệu đồng đầu tư cho 96 ha canh tác lúa thân thiện với môi trường.

Qua triển khai cho thấy, nông dân giảm chi phí đầu tư hơn 2,2 triệu đồng/ha, lợi nhuận cao hơn 4 triệu đồng so với ngoài mô hình. Tính chung 96 ha, bà con nông dân thu lãi khoảng 384 triệu đồng.

Đẩy mạnh liên kết tiêu thụ sản phẩm

Theo Trung ương Hội Nông dân Việt Nam, đến nay dự án đã tổ chức hơn 390 lớp tập huấn về kỹ thuật canh tác lúa thân thiện với môi trường cho hơn 8.700 lượt hội viên nông dân. Các khóa tập huấn tập trung vào việc cung cấp kiến thức về ba kỹ thuật: Tưới ướt xen kẽ, sử dụng rơm rạ đúng cách và bón phân hợp lý…

Trong quá trình thực hiện dự án gặp một số khó khăn do thời tiết ở một số địa phương không thuận lợi ảnh hưởng đến triển khai và xây dựng mô hình; sản xuất lúa ở một số địa phương manh mún nên khó nhân rộng; một số nơi người dân chưa mạnh dạn tham gia dự án…

Trưởng Ban Đối ngoại và Hợp tác quốc tế, Giám đốc Ban Quản lý dự án Mai Bắc Mỹ

Ngoài ra, trong khuôn khổ dự án đã tổ chức 48 chuyến tham quan, học tập, trao đổi kinh nghiệm với 1.880 lượt cán bộ, hội viên nông dân tham gia. Thông qua đó, các cán bộ, hội viên được cùng nhau đánh giá hiệu quả, giải quyết khó khăn trong triển khai mô hình canh tác lúa thân thiện với môi trường.

Trồng lúa theo hướng hữu cơ giúp bà con nông dân Hà Tĩnh giảm chi phí đầu tư, ô nhiễm môi trường.

Đặc biệt, trong quá trình triển khai, dự án được chính quyền địa phương ủng hộ và bố trí ngân sách để hỗ trợ, mở rộng dự án. Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nông dân Bắc Giang Lã Văn Đoàn cho biết: “Từ thành công của dự án, chúng tôi đã vận động hơn 1,6 tỷ đồng từ ngân sách tỉnh để nhân rộng 50 mô hình với diện tích hơn 200 ha cho 1.200 hộ tham gia. Đồng thời phối hợp doanh nghiệp nhằm liên kết bảo đảm đầu ra sản phẩm cho nông dân”.

Trưởng Ban Đối ngoại và Hợp tác quốc tế, Giám đốc Ban Quản lý dự án Mai Bắc Mỹ cho rằng: “Trong quá trình thực hiện dự án gặp một số khó khăn do thời tiết ở một số địa phương không thuận lợi ảnh hưởng đến triển khai và xây dựng mô hình; sản xuất lúa ở một số địa phương manh mún nên khó nhân rộng; một số nơi người dân chưa mạnh dạn tham gia dự án…”.

Đại diện hội nông dân các địa phương cho rằng, áp dụng canh tác lúa thân thiện với môi trường rất phù hợp với xu hướng sản xuất nông nghiệp hiện đại. Phương pháp này vừa giúp bà con nông dân tăng thêm thu nhập, bảo đảm sức khỏe người trồng lúa, người tiêu dùng và bảo vệ môi trường.

Vì vậy, thời gian tới, các bộ, ngành, địa phương cần tiếp tục tuyên truyền để thay đổi hành vi, nhận thức của người dân trong việc áp dụng canh tác lúa thân thiện với môi trường; tiếp tục thực hiện sản xuất lúa thân thiện với môi trường với quy mô lớn hơn và nhân rộng mô hình gắn liên kết tiêu thụ sản phẩm; các địa phương có cơ chế hỗ trợ làm tem nhãn mác lúa thân thiện với môi trường để tạo thương hiệu giúp giá bán gạo cao hơn…