Cụ lão Ngân Thương thong thả đi về phía vạt rừng Đông Lâm, nơi có mộ phần năm mươi tư lão ông quây quần hướng ra sông Lục. Theo lời thề nước, cuối cùng, họ hẹn nhau quần tụ nơi đây, như ngày xưa, trai tráng tổng Trà Lâm vác dao quắm vào rừng Đông Lâm chém cây thề theo cụ Hoàng kháng Pháp.
Bên mộ phần người quá cố, cụ lão Ngân Thương lặng lẽ đặt lên một cây cúc vàng nhỏ chúm chím nụ hoa. Loại cúc này là đặc sản dùng cho dịp Tết chỉ có ở bãi bồi sông Lục. Dân thường để cả cây đặt vào bát sứ gắn sẵn trên mộ.
Tấm bia giản dị hiện rõ ràng từng nét chữ đơn sơ.
“Phùng Liêm (1917-1983)”.
Ba nén hương thơm tỏa làn khói mỏng.
Bà cụ lão rì rầm bên ngôi mộ nhỏ.
Mới đó mà đã mấy chục năm rồi...
*
gày giặc Pháp tuyên tội bêu đầu cụ Hoàng, cả tổng Trà Lâm như có đại tang.
Ba mươi sáu nghĩa binh tổng Trà Lâm mấy mươi năm theo cụ Hoàng còn sống trở về vẻn vẹn ba người. Họ lặng lẽ ở trong rừng Đông Lâm cho đến khi nổ ra mặt trận Việt Minh mới mất.
Nhưng tấm lòng trung cang nghĩa đảm của họ đã kịp truyền sang các du kích Việt Minh.
Thực dân Pháp cáo già khi nhận biết vùng bán đảo Trà Lâm là nơi đất thiêng tụ nghĩa đã cho lập tới ba bốt đồn kiên cố.
Phía bên kia bờ nam, chính là quân doanh của tên đại úy da đen De Făng khét tiếng với năm chiếc ca-nô ngày đêm quần thảo dọc sông Lục khiến dòng sông hiền hòa luôn sôi sùng sục.
Lửa đã cháy khắp triền sông.
Máu đã loang bốn mặt tổng Trà Lâm, dọc bến đò, bãi chợ.
Đám trai tổng Trà Lâm lại vào rừng. Bên cạnh con dao quắm, còn có thêm súng trường, súng lục. Đặc biệt, còn có thêm những lá cờ đỏ sao vàng khi cuộn nhỏ nhét trong báng súng, khi bung ra tỏa rạng vạt rừng.
Từ những ánh sao vàng ấy, đã thổi bùng ngọn lửa đốt quân cướp nước. Hai lần các đồn bốt ở Trà Lâm bốc cháy. Mười hai xác tây đen, tây trắng trộn vào nhau.
Đại úy De Făng lồng lộn. Hai chiếc ca-nô bị đánh chìm, bản thân De Făng bảy lần chết hụt.
Trong đội du kích tổng Trà Lâm lừng danh, người quả cảm nhất là đội trưởng Phùng Liêm, con trai một trong ba nghĩa binh của cụ Hoàng còn sống trở về làng.
Cách mạng Tháng Tám bùng lên. Những lá cờ đỏ sao vàng không còn phải lấp ló trong rừng Đông Lâm mà phần phật bay giữa sân đình Trà Lâm trong muôn vàn tiếng reo mừng độc lập.
Ngày vui sao ngắn? Pháp bội ước! Súng nổ khắp nơi.
Vâng lệnh Cụ Hồ, đội trưởng du kích tổng Trà Lâm dẫn hai mươi sáu du kích quả cảm nhất lên chiến khu Việt Bắc.
Đêm, mặt sông Lục loang trăng lạnh. Gió ù ụ thổi lạnh vai người. Khi bước xuống đò, đội trưởng Phùng mới biết vợ mới sinh cậu con trai.
Vuốt cơn gió táp, họ Phùng rơi nước mắt dặn người ở lại chuyển tin đặt tên con là Trí.
Ngày đón mừng người chiến sĩ Điện Biên chiến thắng trở về, cả tổng Trà Lâm vui như mở hội. Hai mươi sáu chiến sĩ Điện Biên tổng Trà Lâm đã có tới mười bảy người nằm lại lòng chảo Mường Thanh. Chín người còn lại có đến tám thương binh. Duy Phùng Liêm nay đã là Đại đội trưởng lừng danh dũng sĩ Đồi A1 lại lành lặn lạ kỳ. Đúng là bom đạn tránh người. Âu cũng là hồng phúc của Phùng gia.
Người dũng sĩ Điện Biên bất ngờ và vô cùng xúc động trước sự đón chào nồng nhiệt của chính quyền và nhân dân tổng Trà Lâm nay đã được đặt tên mới là Tiên Phong, trùng với tên Đại đoàn Quân Tiên phong mà ông là Đại đội trưởng nổi danh khắp đại đoàn.
Càng bất ngờ hơn khi suốt buổi sáng tưng bừng ấy, không hề thấy bóng dáng người vợ và đứa con bảy tuổi chưa biết mặt.
Người dũng sĩ lòng như lửa đốt.
Hay ở nhà đã xảy ra biến cố gì?
Tan lễ, người chiến sĩ Điện Biên trở về nhà.
Đây rồi! Vẫn ngõ nhỏ xưa, đôi bờ lũy tre ken dày ăn một mạch xuống sát bến đò sông Lục.
Hàng cau cao lêu đêu vươn thẳng lên trời trong xanh nắng đầu thu.
Cánh cổng khép hờ.
Trong nhà im lìm không một tiếng động.
Linh cảm có điều gì khác lạ. Người lính Điện Biên bước vào. Bên trong, cánh cửa vẫn đang mở.
Trên chiếc tràng kỷ đen bóng như sừng là vị trưởng họ Phùng gương mặt chữ điền vuông vức. Chòm râu trắng rậm dày im phắc. Phía góc nhà, bóng một người phụ nữ run run.
Người chiến sĩ Điện Biên bước vào trong.
Trên ban thờ, ba nén hương cháy đỏ.
Người phụ nữ run run quỳ xuống.
Sau vài giây trấn tĩnh, Phùng Liêm quỳ xuống trước vị trưởng tộc họ Phùng.
- Lạy chú! Cháu đã trở về...
Vị tộc trưởng nhìn thẳng vào người đang quỳ chậm rãi nói:
- Anh Liêm! Chú đang đợi anh đây!
Không gian như đông đặc.
Vị trưởng họ nói, giọng như có ai bóp nghẹt:
- Hai con... ngồi cả lại đây. Hòa bình rồi... Ta cũng đã già rồi… Trước khi trao lại vai trưởng họ cho con, ta muốn con hứa với họ Phùng một điều...
Giọng vị tộc trưởng họ Phùng như dao chém đá:
- Con Thương không có tội! Tất cả đều tại bởi chiến tranh.
Chiến tranh ư?
Vị tộc trưởng nói như van:
- Phùng tộc ta đã họp. Đã chấp nhận đứa bé. Suốt mấy năm kháng chiến, tộc ta đã cấm vợ con nói rõ sự tình. Nay con về, mọi chuyện ta nói rõ để con hay.
Người lính Điện Biên ngồi im như chết.
Người phụ nữ bưng mặt, gục đầu.
Bỗng ngoài sân, có tiếng trẻ con đuổi nhau thuỳnh thuỵch. Ba đứa trẻ xoắn lấy nhau. Bé gái hàng xóm chừng mười tuổi cao hơn cậu bé đang cởi trần tám tuổi cố che chắn cho một bé trai mầu da đen tóc xoăn rất lạ. Bé da đen chừng bốn, năm tuổi ngộ nghĩnh trên tay cầm con búp bê tóc xoăn vàng.
Tranh giành một hồi, ba đứa trẻ lại chạy biến đi.
Người phụ nữ bỗng dưng quỳ sụp xuống:
- Lạy mình! Tôi có tội với mình. Nay mình rõ rồi. Biết rõ chuyện rồi. Tôi quyết chí tôi đi.
Vị trưởng họ ngồi im như tượng.
Dường như ngay lập tức, người chiến sĩ Điện Biên quỳ sát vợ, nấc lên:
- Mình ơi...
Và gục xuống...
Một khoảng thời gian dài, người chiến sĩ Điện Biên im lặng như tảng đá. Ngoài công việc xã đội trưởng, anh hay tìm ra bến sông Lục, nơi vẫn còn một góc lô cốt sần sùi mà du kích đặt mìn phá hồi trước giờ đã sụm nghiêng xuống lòng sông. Vụ nổ mìn banh xác tên đại úy De Făng da đen khét tiếng đã nhiều lần càn quét, hãm hiếp đàn bà con gái tổng Trà Lâm. Trong một lần cứu một bé gái mười lăm tuổi khỏi tay tên đại úy, nữ du kích Ngân Thương đã phải trả giá bằng nỗi nhục thiên thu.
Em bé da đen lớn lên. Nó vô cùng thông minh, nhạy cảm. Có những lúc nó ôm chặt mẹ. Có những lúc nó đứng một mình nơi chiếc lô cốt đổ soi bóng xuống lòng sông.
Người vợ sinh thêm một bé trai. Trong mỗi bức ảnh cả nhà chụp ngày lễ Tết, theo thứ tự, em bé da đen luôn đứng vào chính giữa. Cậu luôn nở một nụ cười.
Cuộc kháng chiến chống Mỹ ngày càng ác liệt. Tổng Trà Lâm - xã Tiên Phong lại tiễn những người con trai trẻ lên đường.
Trong hai đợt giao quân liên tiếp, xã đội trưởng họ Phùng đã phải tiễn lên đường hai đứa con trai.
Suốt đêm hôm trước, ông bà Phùng Liêm - Ngân Thương không ngủ.
Hòa bình còn chưa đến, đã hai tấm giấy báo tử sém lửa dội về như sét giữa trời quang.
*
Sau giải phóng, như bao vùng quê khác, tổng Trà Lâm - xã Tiên Phong triền miên đói nghèo, chạy ăn từng bữa toát mồ hôi.
Rồi biên cương phía bắc lại rộ tiếng súng nổ. Trai tráng lại lên đường. Lại những tấm giấy báo tử ố vàng bay về vùng đất ven sông.
Cậu út Phùng Khang, thật bất ngờ, nằng nặc xung phong vào bộ đội.
Phùng Khang trong ba năm đã là một đại đội trưởng quả cảm trong đội hình phòng thủ điểm cao ở biên cương.
Khi cuộc chiến còn căng thẳng, người cha mất, tiểu đoàn trưởng họ Phùng không về được, chỉ biết nén nỗi đau thật chặt ở trong lòng. Nỗi đau và công việc lại dồn lên đôi vai người mẹ.
Rồi mọi thứ dần bình yên. Đất nước ngày Đổi mới sau bao năm đạn bom, gai mật. Tổng Trà Lâm - xã Tiên Phong vẫn riêng một nét thanh bình. Trai làng không vào chiến trận mà tỏa đi gánh vác việc muôn nơi. Biên cương phía bắc trở lại bình thường, rồi thông thương hai nước cũng là lúc Đại tá, Sư trưởng Phùng Khang nghỉ hưu trở về vùng đất ven sông.
Theo nguyện vọng của mẹ cha, Đại tá Phùng Khang dành bốn năm lặn lội khắp các vùng chiến trường phía nam tìm hài cốt hai người anh liệt sĩ. Ơn tổ tiên phù trợ, ơn đồng đội thơm thảo nghĩa tình, hai người con tổng Trà Lâm được trở về với bến sông xưa.
Thêm hai tấm bia được dựng lên.
“Phùng Trí (1946-1968)”
“Phùng An (1950-1969)”
Trong những di ảnh liệt sĩ nghĩa trang xã Tiên Phong, có duy nhất một tấm hình người lính mang họ Phùng có mầu da đen, tóc xoăn, đôi mắt sáng nhìn thẳng về phía trước.
Người mẹ bao giờ cũng dừng lại lâu hơn như muốn trò chuyện mãi với đứa con đặc biệt của mình.
Chiều nay cũng vậy, sau khi rời vạt rừng Đông Lâm, nơi có năm mươi tư mộ phần lão ông quây quần hướng ra sông Lục, chỗ họ cất lời thề trước khi cầm súng theo Việt Minh, tiếp đó chia nhau lên chiến khu theo lệnh Cụ Hồ, và bây giờ lại hẹn nhau ở đây. Cụ bà Ngân Thương thong thả bước đến khu nghĩa trang liệt sĩ cách đó hơn trăm mét. Nơi đó, bên nấm mộ các liệt sĩ, trong đó có hai người con máu thịt của mình, đã đợi sẵn vị đại tá họ Phùng cùng đồng đội của ông. Những đôi mắt chừng như ướt nước khi nhìn vào mắt người lính trẻ tuổi da đen trong di ảnh.
