Lúng túng
Theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) năm 2014, NLĐ có quyền được giữ sổ BHXH để quản lý, theo dõi quá trình tham gia BHXH của bản thân, của chủ sử dụng lao động; việc bàn giao sổ BHXH cho NLĐ còn góp phần hạn chế tình trạng các doanh nghiệp (DN) trốn đóng BHXH, và giúp chủ động hơn trong việc thực hiện giải quyết các chế độ BHXH cho NLĐ.
Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Trần Đình Liệu cho biết, việc NLĐ được tự giữ sổ BHXH của bản thân sẽ giúp NLĐ giám sát được việc người sử dụng lao động có đóng nộp BHXH cho mình hay không, giúp hạn chế và tránh được những trường hợp người sử dụng lao động nợ tiền đóng, không đóng hoặc đóng không đủ tiền BHXH cho NLĐ, bảo đảm quyền lợi an sinh của NLĐ.
Bên cạnh đó, NLĐ sẽ biết được diễn biến quá trình tham gia BHXH gồm: Chức danh nghề công việc, cấp bậc, chức vụ, mức tiền lương, tiền công làm căn cứ đóng BHXH, tỷ lệ đóng BHXH… và theo đó, sẽ kịp thời phản ánh lại với người sử dụng lao động, công đoàn cơ cở, cơ quan BHXH để điều chỉnh, bổ sung kịp thời khi có sai sót hoặc thay đổi, bảo đảm sổ BHXH có đầy đủ thông tin về nhân thân và quá trình đóng BHXH của NLĐ.
Tuy nhiên gần đây, tại một số địa phương đã xảy ra tình trạng NLĐ đem sổ BHXH đi thế chấp ngân hàng thương mại (NHTM) để thực hiện các hợp đồng tín dụng. Hiện chưa có thống kê cụ thể về số NLĐ thế chấp sổ BHXH tại các ngân hàng nhưng thực tế này diễn ra ở hầu hết các tỉnh thành trên cả nước. Thông tin từ tỉnh Phú Yên cho biết, cơ quan BHXH tỉnh này đã nhận được công văn từ ngân hàng đề nghị phối hợp trong việc cấp và chi trả chế độ cho những NLĐ đã đem sổ BHXH đi thế chấp. Thực tế này không chỉ gây lộn xộn trong việc cấp, quản lý sổ BHXH mà còn chứa đựng nguy cơ rủi ro cao đối với các ngân hàng cũng như NLĐ nếu xảy ra tình trạng người vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ vay.
Giải quyết thế nào?
Liên quan vấn đề này, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Luật Basico Trương Thanh Đức cho rằng, trên thực tế, hiện chưa có quy định nào về việc “không được cầm cố sổ BHXH” nên người ta vin vào cớ đó để mang sổ BHXH đi giao dịch. Trong khi đó, pháp luật cũng chưa quy định rõ: Sổ BHXH có phải là tài sản không, có giá trị để cầm cố thế chấp như một vật bảo đảm nghĩa vụ dân sự hay không?
Theo Luật BHXH và các văn bản hướng dẫn Luật quy định, sổ BHXH chỉ có giá trị khi NLĐ đến cơ quan BHXH xác định đúng nhân thân, đúng cơ sở dữ liệu tham gia BHXH thì mới được giải quyết các chính sách về BHXH, BH thất nghiệp. Trong trường hợp, nếu sổ BHXH bị hỏng, hoặc mất mà NLĐ đề nghị thì cơ quan BHXH sẽ cấp lại. Tuy nhiên, sẽ khó cho cơ quan BHXH nếu NLĐ nói dối là mất sổ BHXH.
Ông Trần Đình Liệu cho rằng, chính sách BHXH là chính sách an sinh, hướng đến việc bảo vệ quyền lợi an sinh thiết thân cho người tham gia khi yếu thế. Do đó, NLĐ khi đã được giao sổ BHXH thì cần quản lý tốt, không nên đi cầm cố để giải quyết những vấn đề trước mắt mà ảnh hưởng đến quyền lợi an sinh lâu dài của bản thân, dẫn đến những hậu quả xấu trong cuộc sống.
Với những cá nhân cố tình khai báo gian dối, đem sổ BHXH đi thế chấp nhưng lại khai báo là mất sổ để làm lại sổ mới, khi phát hiện, cơ quan BHXH sẽ có hình thức xử lý vi phạm hành chính theo quy định tại Nghị định số 95/2013/NĐ-CP ngày 22/8/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động, BHXH và đưa NLĐ Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng; và Nghị định số 88/2015/NĐ-CP ngày 7/10/2015 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 95/2013/NĐ-CP.
Về trách nhiệm của cơ quan tổ chức thực hiện, hiện ngành BHXH đang tập trung cấp sổ BHXH điện tử và thẻ BHYT điện tử cho người tham gia, mục tiêu là chậm nhất đến hết năm 2020 phải hoàn thành. Hiện ngành BHXH đang rà soát lại sổ BHXH giấy của NLĐ; đồng thời cập nhật cơ sở dữ liệu và đồng bộ hóa các cơ sở dữ liệu trên sổ BHXH này với cơ sở dữ liệu tham gia BHYT hộ gia đình, để hoàn thiện việc cấp mã định danh cho người tham gia.
