Cảnh báo nguy hiểm
Theo The Guardian, các nhà khoa học thế giới mới đây phát đi cảnh báo, nhân loại có khả năng phải đối mặt với một mối đe dọa đại dịch mới do virus cổ đại. Cụ thể, hiện tượng Trái đất ấm lên với tốc độ nhanh chóng sẽ làm tan băng, khiến các loại virus cổ xưa bị “nhốt” trong lớp băng vĩnh cửu ở Bắc Cực được giải phóng, từ đó làm bùng phát một đại dịch mới. Chính vì khả năng hồi sinh sau khi đã ngủ yên hàng nghìn đến chục nghìn năm mà các loại virus này được gọi là “zombie” (tạm dịch là “xác sống”).
Trước tình hình này, các nhà khoa học đã bắt đầu lên kế hoạch cho một mạng lưới giám sát Bắc Cực nhằm xác định chính xác các trường hợp sớm mắc bệnh do vi sinh vật cổ đại gây ra. Ngoài ra, kế hoạch này cũng sẽ bảo đảm cung cấp các cơ sở cách ly và điều trị y tế chuyên nghiệp cho những người nhiễm bệnh nhằm ngăn chặn dịch bệnh bùng phát và ngăn chặn những người nhiễm bệnh rời khỏi khu vực cách ly.
Nhà di truyền học Jean-Michel Claverie thuộc Trường đại học Aix-Marseille (Pháp) cho biết: “Hiện tại, các phân tích về mối đe dọa của đại dịch tập trung vào các bệnh có thể xuất hiện ở các khu vực nhiệt đới tại Nam bán cầu và sau đó lan rộng về phía bắc. Ngược lại, người ta ít chú ý đến một đợt bùng phát có thể xuất hiện ở Bắc Cực xa xôi, sau đó lan xuống Nam bán cầu và tôi tin rằng đó là một sự sơ suất. Có những loại virus ở khu vực Bắc Cực có khả năng lây nhiễm sang người và gây ra một đợt bùng phát dịch bệnh mới”.
Đồng quan điểm, nhà virus học Marion Koopmans thuộc Trung tâm Y tế Erasmus ở Rotterdam (Hà Lan) nhận định: “Chưa biết loại virus nào đang ẩn náu trong lớp băng vĩnh cửu, song tôi cho rằng nguy cơ về một loại virus có khả năng gây ra dịch bệnh, chẳng hạn như một dạng bệnh bại liệt cổ xưa, là hoàn toàn có khả năng. Chúng ta phải chuẩn bị cho điều gì đó tương tự có thể xảy ra”.
Trước đó, năm 2014, một nhóm nhà khoa học do nhà di truyền học Jean-Michel Claverie dẫn đầu đã tìm thấy 13 loại virus cổ đại bị đóng băng trong lớp băng vĩnh cửu ở Siberia. Trong quá trình phân lập virus, các nhà khoa học phát hiện chúng vẫn có thể lây nhiễm sang các sinh vật đơn bào, mặc dù chúng đã bị chôn vùi trong lớp băng vĩnh cửu hàng nghìn năm. Nghiên cứu sâu hơn được công bố năm 2022 cho thấy, một số chủng virus được tìm thấy từ bảy địa điểm khác nhau ở Siberia có khả năng lây nhiễm sang các tế bào nuôi cấy. Trong đó, đáng kể, mẫu virus có niên đại lên tới 48.500 năm.
Ông Claverie cho biết: “Các loại virus mà chúng tôi phân lập được chỉ có khả năng lây nhiễm amip và không gây nguy hiểm cho con người. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là các loại virus khác - hiện bị đóng băng trong lớp băng vĩnh cửu - có thể không có khả năng gây bệnh ở người. Thí dụ, chúng tôi đã xác định được dấu vết bộ gen của poxvirus và herpesvirus, những mầm bệnh phổ biến ở người”.
 |
Hình ảnh virus có niên đại 48.500 năm trong lớp băng vĩnh cửu. Ảnh: IGS |
Băng tan nhanh kỷ lục
CNN cho hay, giới khoa học đã nhiều lần khuyến cáo không thể xem nhẹ nguy cơ lây lan dịch bệnh từ quá khứ xa xôi dù khả năng này rất thấp. Chất thải hóa học và phóng xạ từ thời Chiến tranh lạnh (1947-1991) có khả năng gây hại cho động vật hoang dã và gây rối loạn hệ sinh thái, cũng có thể được giải phóng khi đất đóng băng tan chảy. “Có nhiều thứ đáng ngại trong đất đóng băng vĩnh cửu, cho thấy lý do giữ gìn nhiều đất đóng băng vĩnh cửu hết mức có thể là điều cực kỳ quan trọng”, Kimberley Miner, nhà khoa học khí hậu làm việc cho Cơ quan Hàng không vũ trụ Mỹ (NASA) nhấn mạnh.
Trong khi đó, lớp băng vĩnh cửu chiếm một phần năm diện tích bắc bán cầu, từ lâu đã hỗ trợ vùng lãnh nguyên Bắc Cực và các khu rừng phương bắc ở Alaska, Canada và Nga. Các lớp băng này hoạt động như một loại viên nang thời gian, giúp bảo quản xác ướp của một số sinh vật đã tuyệt chủng cũng như các loại virus cổ xưa. Chia sẻ với tờ Observer, ông Claverie cho biết: “Điểm quan trọng của lớp băng vĩnh cửu là lạnh, tối và thiếu oxy, điều kiện hoàn hảo để bảo quản vật liệu sinh học. Bạn có thể đặt sữa chua vào lớp băng vĩnh cửu và nó vẫn có thể ăn được sau 50.000 năm. Nhưng lớp băng vĩnh cửu của thế giới đang thay đổi. Các tầng trên của nguồn dự trữ chính của hành tinh ở Canada, Siberia và Alaska đang tan chảy do biến đổi khí hậu ảnh hưởng không cân đối đến Bắc Cực”.
Theo nghiên cứu đăng tải trên Scientific Reports, khu vực này đang ấm lên nhanh hơn nhiều lần so tốc độ gia tăng trung bình của hiện tượng Trái đất ấm lên. Trái đất đã ấm hơn 1,2oC so thời kỳ tiền công nghiệp và các nhà khoa học dự đoán Bắc Cực có thể không còn băng vào mùa hè những năm 2030. Không chỉ vậy, giới khoa học cũng cảnh báo tốc độ băng tan đang ngày một nhanh chóng. Cụ thể, khi đo lượng băng thông qua dữ liệu vệ tinh mỗi tháng, các nhà khoa học của Phòng thí nghiệm Sức đẩy phản lực của Viện Công nghệ California và Phòng thí nghiệm Vật lý ứng dụng của Trường đại học Washington (Mỹ) đã nhận thấy, băng biển Bắc Cực mỏng đi 1,5 m trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến năm 2021. Theo các nhà khoa học, lượng băng ở biển Bắc Cực đã giảm một phần ba trong hai thập kỷ qua.
Trước việc băng ở Bắc Cực tan nhanh chóng, ông Claverie cho rằng: “Điều này cho phép tăng cường vận chuyển, giao thông và phát triển công nghiệp ở Siberia. Các hoạt động khai thác quy mô lớn đang được lên kế hoạch và sẽ tạo ra những hố lớn vào lớp băng vĩnh cửu sâu để khai thác dầu và quặng. Những hoạt động đó sẽ giải phóng một lượng lớn mầm bệnh vẫn phát triển mạnh ở đó. Thợ mỏ sẽ hít phải virus. Hậu quả có thể rất khôn lường”.
Đối mặt những nguy cơ tiềm tàng, thế giới tìm cách làm giảm tốc độ băng tan. Thời gian qua, các nhà khoa học đến từ Trường đại học Hamburg (Đức) đã khuyến nghị tăng cường những loài động vật như hươu, nai, ngựa, bò rừng, tuần lộc… lên sống ở vùng băng tuyết Bắc Cực. Tiến sĩ Christian Beer, trưởng nhóm nghiên cứu cho biết, cường độ dậm chân của các loài động vật trên có thể giúp nén chặt tuyết xuống mặt đất, qua đó giữ cho lớp băng vĩnh cửu ổn định, không bị tan. Không chỉ vậy, khi những loài động vật sinh sống tại đây, việc chúng di chuyển thường xuyên sẽ giúp trải đều tuyết khắp khu vực.
Ngoài ra, thế giới cũng đang tiến hành những cam kết hành động vì khí hậu nhằm hạn chế mức tăng nhiệt độ toàn cầu. Dù vậy, giới phân tích cho rằng, những kế hoạch vẫn cần có thời gian để biến thành “hành động”, do đó các nước trên thế giới vẫn cần chuẩn bị cho những kịch bản xấu trước những diễn biến khó lường của biến đổi khí hậu.
