Kỳ 1: Một Cuba ngẩng cao đầu
60 năm kể từ ngày cách mạng thành công và giành độc lập, dù trải qua nhiều khó khăn thử thách, Cuba luôn tìm cách thích nghi để bước tiếp con đường đã chọn.
Một lựa chọn sống
Cuba không có đường biên giới trên bộ với bất cứ quốc gia nào. Hàng xóm, lân bang hay những gì liên quan đến đường biên giới ở nhiều quốc gia khác với Cuba đều xa lạ. Nhiều quốc gia khác dù là quốc đảo thì cũng mang đặc thù khác Cuba, bởi lãnh thổ đất nước rải trên hàng chục, hàng trăm hòn đảo lớn nhỏ, còn Cuba chỉ có hai đảo lớn chính mà thôi. Làm bạn với đất nước này chỉ có những con sóng biển Caribe nồng nã và hào phóng. Khu vực dành cho khách du lịch cũng thường được quy hoạch biệt lập. Có lẽ vì thế mà trong đại dịch Covid-19, Cuba cũng là quốc gia ít bị ảnh hưởng.
Ngay từ khi tuyên bố độc lập, năm 1959, và suốt những năm tháng sau đó, Chủ tịch Fidel Castro bằng sự hiện diện của mình khắp năm châu bốn bể đã đưa tiếng nói Cuba như một tuyên ngôn với thế giới. Ông đã trở thành lãnh tụ đầu tiên đến thăm vùng giải phóng của Việt Nam trong những năm chiến tranh tại mặt trận Quảng Trị năm 1973 để rồi đóng đinh tên tuổi, tinh thần của ông bằng câu tuyên bố bất hủ: “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình”. Tinh thần ấy, tình cảm ấy đã thấm vào từng đường gân thớ thịt, từng mạch máu của mỗi người dân Cuba, để hôm nay, sau 60 năm, chúng tôi có mặt ở hòn đảo này, đi đến đâu vẫn đón nhận những tiếng hô vang “Việt Nam muôn năm”, “Việt Nam - Hồ Chí Minh” từ những người lái xe trên đường, từ những khách bộ hành, từ những người đang đổ xăng khi nhìn thấy người Việt Nam mà chúng tôi cũng không hiểu vì sao họ lại có thể nhận ra đó là người Việt Nam. Chúng tôi được chào đón bằng ánh mắt trìu mến và ngưỡng mộ. Tôi hiểu sự ngưỡng mộ ấy là họ dành cho hai tiếng “Việt Nam”, cho dân tộc của chúng ta.
Bảo tồn ký ức khối XHCN
Cũng phần nào giống như Việt Nam trong khối XHCN, khi Liên bang Xô-viết sụp đổ, mọi thứ rơi vào chông chênh một thời gian. Và rồi mỗi quốc gia phải tự tìm ra con đường đi của riêng mình. Con đường tự chủ dù gian nan và có những khó khăn thiếu thốn nhưng Cuba vẫn lạc quan vượt qua, học cách ứng xử với những thiếu thốn đó một cách bình thản.
Và Cuba đã làm được phần nào thể hiện trong các thành tựu về giáo dục, y tế là hai lĩnh vực nổi bật được cả thế giới ghi nhận. Người dân có thể không giàu có nhưng họ được hưởng những quyền lợi cơ bản nhất một cách đầy đủ như một sự hiển nhiên và bình đẳng. Cuba không phải đối mặt với sự phân hóa xã hội, khoảng cách giàu nghèo… Công dân Cuba có thể học lên đến cấp học cao nhất, từ tiểu học đến tiến sĩ đều được bao cấp, không tốn một đồng phí nào. Người dân Cuba được chữa trị bệnh miễn phí, ngay cả những bệnh hiểm nghèo rất tốn kém, chi phí cao ở mức một người thu nhập bình thường ở các nước khác không bao giờ đủ khả năng tài chính để chi trả, thì ở Cuba họ sẽ được nhà nước chữa trị như một lẽ thường.
Hình ảnh biểu tượng quốc tế của Anh hùng dân tộc Cuba Che Guevara xuất hiện trên một tòa nhà ở La Habana.
Tôi đứng bên bờ biển Cuba, dọc đại lộ Avenida, ở vị trí đối diện với lãnh thổ nước Mỹ. Chỉ chưa đầy hai trăm cây số, phía bên kia là bang Floria. Nơi ấy là một chân trời khác. Ven bờ biển chỗ tôi đứng, nổi bật trong những công trình xây dựng là một tòa tháp, nghe nói do Nga xây dựng trước đây. Cũng nghe nói nó từng là nơi đặt điện đài và các thiết bị viễn thám. Nhưng bây giờ tình hình đã khác. Tòa nhà cũng được sử dụng cho một mục đích dân sự khác, dù vóc dáng nó vẫn nổi bật như một điểm nhấn kiến trúc ở dải đất ven biển.
Năm thế kỷ kể từ khi Colombo tìm ra châu Mỹ, cũng là khi hòn đảo hình con cá sấu này được phát hiện. Mấy năm nay La Habana đang có nhiều hoạt động kỷ niệm 500 năm hình thành và phát triển. Logo kỷ niệm được dựng lên khắp các con phố và các khu vực trung tâm với sắc mầu đặc trưng của thành phố. Đi giữa La Habana, mỗi người Việt Nam mang ký ức về một thời bao cấp không khỏi ngẩn ngơ hoài niệm gắn với những vui buồn.
Nghèo khó nhưng đàng hoàng
Cuba đã từng giữ vị trí đứng đầu trong xuất khẩu đường ra thế giới. Dưới sự bảo trợ của Liên Xô (trước kia), đường Cuba được xuất chủ yếu sang Liên bang Xô-viết, và đổi lại, Cuba được nhận về khí đốt và xăng dầu, thứ mà quốc gia châu Mỹ xa xôi này không có. Tuy nhiên, sau khi không còn thị trường bảo trợ lớn này, sản lượng đường xuất khẩu sụt giảm, hàng loạt các nông trại bỏ hoang hoặc chuyển sang trồng cây khác. Đường Cuba cũng không còn giữ được vị trí đứng đầu về số lượng và cả chất lượng.
Tuy vậy, cảnh sắc Cuba ở vùng ngoại vi La Habana vẫn gợi cho chúng tôi về một Cuba trong tưởng tượng, dọc đường đi là những vùng rộng lớn xanh bóng cây thảm cỏ, cảnh sắc ngậm nắng vàng như mật. Khí hậu nhiệt đới ven đường xích đạo tương đương Việt Nam, tuy nhiên, Cuba ít mang đặc trưng của khí hậu lục địa, biển Caribe, vịnh Mexico và Đại Tây Dương hào phóng đã ôm chứa quốc đảo, phả vào những cơn gió đại dương khiến Cuba luôn mát mẻ. Đối lại, Cuba cũng là nơi đón bão của châu Mỹ khi nằm trên đường đi lối lại của chúng nên phải gánh chịu những hậu quả bất kỳ.
Chúng tôi đến thăm một ngôi làng Cuba nhưng từ lâu đã mang mầu sắc văn hóa Việt Nam. Cái tên của nó cũng mang tên Việt Nam: Làng Bến Tre. Làng được xây dựng kiểu mô hình hợp tác xã với những nông trang tập thể. Tôi đã nhìn thấy những chiếc máy kéo, những khu chăn nuôi và những người dân làm những việc của tập thể một cách tự nguyện vui vẻ như làm việc nhà mình.
Ở đây vẫn tồn tại những nơi tương tự như các cửa hàng mậu dịch thời bao cấp tại Việt Nam, người dân xếp hàng để nhận tiêu chuẩn hằng tháng do nhà nước phân phát. Bên cạnh đó vẫn có một “thị trường tự do” là một vài cửa hàng không khác nhiều so các cửa hàng tự chọn ở ta, gắn đèn led mầu khá đẹp đẽ và bắt mắt. Một nhóm khách trong đoàn chúng tôi đã vào một cửa hàng mua một số sản phẩm, nhưng thời gian chờ thanh toán rất lâu, phải thật kiên nhẫn mới có thể kết thúc quá trình mua bán gian truân này. Tôi cũng nhìn thấy những cây ATM, chứng tỏ Cuba cũng ít nhiều bắt nhịp vào đời sống hiện đại, dù lượng giao dịch không nhiều. Một xã hội “sống chậm” luôn hiện hữu trong mọi hoạt động, và cả trên gương mặt những người dân Cuba.
Ở Cuba vẫn có một thứ mà vị khách nào khi đặt chân đến đất nước này đều dễ dàng cảm thấy. Đó là sự bình yên. Thứ mà nhiều quốc gia giàu có khác luôn hướng tới và mong đạt được nhưng đôi khi lại chẳng như mong muốn.
(Còn nữa)
