Nhà ở xã hội là loại hình nhà ở thuộc sở hữu của cơ quan Nhà nước hoặc được quản lý bởi Nhà nước, các tổ chức phi lợi nhuận được xây dựng với mục đích chính là cung cấp nhà ở giá rẻ cho công chức, viên chức, công nhân, người thu nhập thấp... đang khó khăn về nhà ở. Do đó, tiêu chí để lựa chọn người mua nhà ở xã hội rất gắt gao, trải qua nhiều bước thẩm định, chấm điểm hồ sơ người đăng ký mua nhà.
Theo quy định, đối tượng đã được xét duyệt thuê hoặc mua nhà ở xã hội không được bán lại nhà ở trong thời hạn tối thiểu là 5 năm, kể từ thời điểm thanh toán hết tiền thuê mua, tiền mua nhà. Trường hợp trong thời hạn 5 năm, kể từ ngày bên mua đã thanh toán hết tiền mà có nhu cầu bán nhà ở này thì chỉ được bán lại cho đơn vị quản lý nhà ở xã hội đó hoặc bán cho đối tượng thuộc diện được mua nhà ở xã hội (nếu đơn vị này không mua với giá bán tối đa bằng giá bán nhà ở xã hội cùng loại tại cùng địa điểm, thời điểm bán và không phải nộp thuế thu nhập cá nhân).
Quy định rất rõ nhưng tình trạng rao bán nhà ở xã hội lại tràn lan trên các trang mạng mua, bán nhà đất. Đặc biệt trong bối cảnh khi giá căn hộ nhà chung cư tại nhiều địa phương liên tục tăng. Nguyên nhân chính bởi giá thành của chúng chỉ bằng một nửa so với nhà ở thương mại. Theo khảo sát tại thị trường TP Hà Nội, giá chung cư thuộc phân khúc tầm trung hiện khoảng từ 35-50 triệu đồng/m2, nhưng nhà ở xã hội lại chỉ có giá bán từ 14-17 triệu đồng/m2 đối với trường hợp mở bán mới và khoảng 25-27 triệu đồng/m2 đối với trường hợp rao bán lại.
Vì chênh lệch giá lớn nên nhà ở xã hội dù bị cấm giao dịch mua bán trong vòng 5 năm đầu tiên vẫn trở thành mặt hàng hấp dẫn trên thị trường một cách công khai. Đơn cử như ở dự án nhà ở xã hội Ecohome 3 (Bắc Từ Liêm, Hà Nội), nhân viên môi giới giới thiệu bán một căn nhà ở xã hội 62 m2 giá 1,7 tỷ đồng cho phóng viên khi vào vai người cần mua. Người này giới thiệu mua bằng cách làm hợp đồng ủy quyền và vi bằng sau 5 năm với chủ nhà, hợp đồng ủy quyền thể hiện bên bán ủy quyền cho người mua lại toàn bộ quyền sử dụng trong căn hộ. Còn vi bằng thể hiện là bên bán bán lại cho bên mua với giá tiền 1,7 tỷ đồng và hai bên cam kết sau 5 năm sẽ sang tên cho nhau.
Nhân viên môi giới thuyết phục thêm, sau này nếu muốn bán tiếp dù vẫn đang trong thời hạn 5 năm thì nhân viên môi giới sẽ tìm khách giúp. Sau khi tìm được khách, chủ nhà ra ký hộ hợp đồng ủy quyền mới và hủy hợp đồng cũ, sau đó chủ nhà ký trực tiếp ủy quyền với khách mới.
Dự án Ecohome 3 mới chính thức đi vào hoạt động được hơn một năm với giá khởi điểm 16,666 triệu đồng/m2, như vậy căn hộ trên có giá gốc là hơn 1,033 tỷ đồng, khi bán lại giá 1,7 tỷ đồng thì vị chủ nhà trên đã lời gần 700 triệu đồng. Mức giá trên dù cao hơn giá gốc nhiều nhưng vẫn phù hợp với túi tiền của nhiều người dân ở Hà Nội muốn có nhà ở.
Trên mạng xã hội cũng không khó để tìm thấy những môi giới bán hồ sơ nhà ở xã hội chuẩn bị thực hiện với tỷ lệ thành công 100%. Khách hàng chỉ cần làm hợp đồng với công ty môi giới sẽ được chọn trước số tầng, số nhà, hướng nhà mong muốn và đặt cọc với công ty với giá 20 triệu đồng. Tiền mua căn hộ đó sẽ theo giá của chủ đầu tư công bố theo quy định của Nhà nước. Sau khi hoàn tất hồ sơ chuyển nốt cho công ty môi giới thêm 30 triệu đồng nữa. Nhân viên môi giới nói số tiền đó để lo chi phí trên “đầu nguồn”. Thậm chí nhân viên môi giới còn công khai rao bán nhiều nhà ở xã hội chênh tận 150 triệu đồng như ở dự án NHS Phương Canh (Nam Từ Liêm, Hà Nội). Còn với nhà ở xã hội sau 5 năm đã có sổ đỏ thì chủ nhà hoàn toàn có thể giao dịch mua bán như bình thường. Chẳng hạn, dự án nhà ở xã hội Kiến Hưng có tên thương mại là Lucky house (Hà Đông, Hà Nội) đang rao bán giá thị trường là 1,3 tỷ đồng cho căn hộ 70 m2, với giá gốc là 13 triệu đồng/m2, sau 5 năm người chủ này đã lời gần 400 triệu đồng. Hai thí dụ trên đã thấy nhà ở xã hội trở thành “mặt hàng rất hấp dẫn”.
Thực trạng nêu trên không chỉ diễn ra ở riêng Hà Nội mà còn nhiều địa phương khác trên cả nước. Mới đây, Bộ Xây dựng đã đề nghị UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chỉ đạo các sở, ngành liên quan tăng cường kiểm tra, giám sát việc quản lý, sử dụng nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật. Điều này nhằm kịp thời chấn chỉnh và khắc phục các bất cập nêu trên. Đặc biệt tập trung kiểm tra việc xét duyệt đối tượng được mua, thuê, thuê mua nhà ở xã hội cũng như việc lập dự toán, xác định giá bán và giá bán thực tế của các chủ đầu tư dự án.
Giao dịch nhà ở xã hội không đúng quy định như trên sẽ gặp rất nhiều rủi ro cho người dân, bởi khi bị cơ quan quản lý phát hiện hoàn toàn có thể bị thu hồi theo quy định. Ngoài ra, nếu mất liên lạc với chủ nhà cũ, hoặc chủ nhà cũ đã mất sẽ dẫn đến tranh chấp về thừa kế, rất khó giải quyết và người mua hoàn toàn phải chịu rủi ro mà không thể làm thủ tục sang tên.
