Tiềm năng chưa được đánh thức
Sông Sài Gòn có tổng chiều dài khoảng 256 km, chảy qua địa phận TP Hồ Chí Minh khoảng 80 km, bề rộng từ 225-370 m, độ sâu tối đa khoảng 20 m, diện tích lưu vực hơn 5.000 km². Theo hướng bắc-nam, sông Sài Gòn chảy qua địa bàn hai huyện, năm quận và thành phố Thủ Đức, gồm: huyện Củ Chi, Hóc Môn; quận 12, Bình Thạnh, thành phố Thủ Đức, quận 1, quận 4 và quận 7.
Con sông được tô đẹp thêm khi ngày 17/3, TP Hồ Chí Minh đã chính thức khánh thành Công viên bến Bạch Đằng với quy mô chỉnh trang khoảng 1,6 ha. Trong đó, có 8.700 m2 đường dạo, sân sinh hoạt bằng đá granite núi lửa và 7.000 m2 mảng xanh kiểng có định hình không gian kiến trúc chuỗi hoa sen xuyên suốt công viên, tạo không gian và tầm nhìn thông thoáng về phía bờ sông Sài Gòn. Ngoài ra, công viên còn được đầu tư lắp đặt hệ thống tưới nước tự động, hệ thống chiếu sáng công viên, chiếu sáng mỹ thuật hiện đại và chất lượng, góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý cũng như gia tăng sự tiện nghi phục vụ công cộng và tạo điểm nhấn cảnh quan cho khu vực, đặc biệt vào ban đêm.
“Công viên bến Bạch Đằng được xây dựng hoàn chỉnh đã tô điểm cho bờ sông Sài Gòn khu vực trung tâm thành phố trở nên hiện đại, đẹp đẽ hơn. Nơi đây có bến cảng của những chuyến bus sông, những con tàu du lịch, nhà hàng nổi trên sông, thêm vào đó là ánh sáng được thắp rực sáng ban đêm tạo cho bất cứ ai đến đây đều có cảm giác một đô thị trên sông hiện đại”, ông Lương Hữu Hoài (ngụ quận 1) bộc bạch.
Giám đốc Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật TP Hồ Chí Minh Vũ Văn Điệp cho hay, Công viên bến Bạch Đằng đã được hoàn thành trước Tết Nguyên đán năm 2022, thu hút nhiều khách du lịch và người dân thành phố đến tham quan. Đây cũng là bước đi tạo tiền đề cho việc quy hoạch đồng bộ dọc sông Sài Gòn, phát huy hết lợi thế mà con sông mang lại thời gian tới.
Thế nhưng, thực tế, TP Hồ Chí Minh hiện chưa thiết lập được hệ thống tiện ích và không gian dịch vụ công cộng, không gian cảnh quan dọc bờ sông Sài Gòn nên chưa khai thác được hiệu quả lợi thế về thương mại, dịch vụ, du lịch. Việc triển khai các dự án đầu tư gặp nhiều trở ngại về kinh phí, quy trình, thủ tục và thiếu cơ chế phối hợp giữa khu vực quản lý nhà nước với các tổ chức xã hội dẫn đến tài nguyên về sông nước vẫn còn chưa được đánh thức.
Các bất cập nêu trên dẫn đến việc khu vực sông Sài Gòn hiện chưa phát huy được tiềm năng vốn có và chưa đóng góp hiệu quả vào các mục tiêu phát triển của thành phố.
Theo kiến trúc sư Nguyễn Trường Lưu, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư TP Hồ Chí Minh, đoạn sông Sài Gòn từ huyện Củ Chi đến quận 7 đi qua các khu vực nông thôn, đô thị, trung tâm văn hóa, lịch sử và các khu công nghiệp, hoạt động kinh tế khu vực dọc bờ sông. Muốn phát huy tiềm năng, lợi thế đặc thù trên, cần hình thành chuỗi đô thị, thương mại, dịch vụ dọc bờ sông phục vụ phát triển kinh tế. Để làm được điều này, cần có chủ trương dứt khoát, chính sách rõ ràng, quyết tâm cao và huy động hiệu quả nguồn lực cả trong và ngoài nhà nước.
Về phía địa phương, ông Hoàng Tùng, Chủ tịch UBND thành phố Thủ Đức cho hay, chính quyền thành phố đang thuê đơn vị tư vấn quy hoạch tỷ lệ 1/2.000 dọc hành lang sông Sài Gòn theo định hướng bám sát quy hoạch chung TP Hồ Chí Minh, quy hoạch chung thành phố Thủ Đức, đặc biệt chú trọng quản lý các công trình ven sông vừa phục vụ phát triển kinh tế, vừa thích ứng với biến đổi khí hậu, để phát triển bền vững.
Đưa về đúng giá trị vốn có
Trao đổi ý kiến với phóng viên, PGS, TS Nguyễn Minh Hòa, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch và phát triển đô thị TP Hồ Chí Minh cho rằng, dải đô thị kéo dài từ Tân Cảng đến Củ Chi nên là đô thị sông nước-sinh thái. Do vậy, giao thông chính ở đây nên là giao thông thủy sử dụng ca-nô, thuyền, tàu bus, tàu sông, cần thiết có thể một vài đoạn giao thông bộ nhưng chỉ hai làn xe là đủ. Hình thái của dải đô thị này không phải là nhà cao tầng, nhà phố hình ống, cửa hàng (shophouse) chạy liền mạch từ đầu tới cuối mà nên ngắt quãng, xen kẽ giữa nhà dân, công trình công ích là công viên, cây xanh, thảm cỏ, vườn hoa. Hình thái học của nó là thấp bên ngoài mặt sông và cao dần vào bên trong để đón gió sông. Dải đô thị này nếu kết hợp tốt giữa quy hoạch, kiến trúc, xây dựng, giao thông, cảnh quan môi trường thì sẽ tạo nên một dải đô thị mềm mại, xanh, thân thiện nhưng mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Theo Sở Quy hoạch-Kiến trúc TP Hồ Chí Minh, hệ thống sông ngòi, kênh, rạch của thành phố, đặc biệt là sông Sài Gòn có nhiều tiềm năng khai thác phát triển thương mại, dịch vụ, du lịch. Trong khi đó, thành phố định hướng kinh tế dịch vụ là mũi nhọn tăng trưởng, là ngành đem lại giá trị cộng thêm cho nền kinh tế và bảo tồn hệ sinh thái đô thị.
Do đó, TP Hồ Chí Minh xác định các ngành kinh tế dịch vụ có tiềm năng phát triển ven sông gồm: Giao thông, vận tải đường thủy; du lịch sinh thái, văn hóa lịch sử, làng nghề; du lịch đường thủy; khách sạn, ẩm thực; giải trí, du thuyền, thể thao; các hệ sinh thái dịch vụ, kinh tế sáng tạo... Theo ông Nguyễn Thanh Nhã, Giám đốc Sở Quy hoạch-Kiến trúc TP Hồ Chí Minh, từ nay đến năm 2025, thành phố sẽ hoàn thành các dự án đầu tư xây dựng công trình dịch vụ công cộng thí điểm, hạ tầng xanh đa chức năng thí điểm; lập và điều chỉnh quy hoạch các khu vực trọng điểm (tập trung tại khu vực trung tâm thành phố); hoàn thành các dự án hạ tầng giao thông tại các khu vực hiện hữu, tiềm năng. Từ năm 2025 đến 2045, thành phố sẽ triển khai đầu tư xây dựng công trình, dự án hạ tầng kỹ thuật, đô thị, song song với việc điều chỉnh quy hoạch theo từng giai đoạn phát triển để phù hợp với thực tiễn.
Để đạt được mục tiêu đề ra, TP Hồ Chí Minh sẽ thực hiện ba giải pháp chính, gồm: Giải pháp về nguồn lực, xây dựng cơ chế tài chính, tích hợp các nguyên tắc tài chính, đất đai đặc thù (tạo quỹ đất đấu giá thông qua các dự án cải tạo chỉnh trang đô thị); giải pháp về quản lý thực hiện, khuyến khích và tạo điều kiện hợp tác công-tư, trước mắt ưu tiên đầu tư tại khu vực trung tâm văn hóa lịch sử hiện hữu, đầu tư các công trình hạ tầng hiện có như đường sắt đô thị, cầu qua sông, đường ven sông...; giải pháp kỹ thuật, phân vùng không gian kiến trúc cảnh quan thượng lưu, trung lưu, hạ lưu và nguyên tắc thiết kế không gian mang đặc trưng và hiện trạng mỗi vùng, phát huy tối đa giá trị dòng sông.
Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh Phan Văn Mãi cho biết, thành phố mong muốn xây dựng tuyến đường chạy dọc sông Sài Gòn từ khu vực trung tâm đến huyện Củ Chi nhằm khai thác tiềm năng kinh tế và bảo tồn nét đẹp sông Sài Gòn. UBND thành phố cũng đã phê duyệt đề án “Phát triển kè sông và kinh tế dịch vụ ven sông TP Hồ Chí Minh, giai đoạn 2020-2045”. Cụ thể, khu vực bờ Đông từ cầu Sài Gòn đến cầu đảo Kim Cương và bờ Tây từ cầu Sài Gòn đến cầu Tân Thuận sẽ được ưu tiên thực hiện trước.
Sông Sài Gòn được chia thành hai vùng, gồm: Vùng thượng lưu từ hồ Dầu Tiếng đến cầu Phú Long (quận 12) và vùng trung-hạ lưu từ cầu Phú Long đến ngã ba Mũi Đèn Đỏ (ngã ba sông Sài Gòn-sông Soài Rạp-quận 7). Từ nay đến năm 2025, TP Hồ Chí Minh sẽ triển khai chương trình hành động cải tạo, chỉnh trang hành lang sông Sài Gòn-khu vực trung tâm thành phố gắn với các đề án phát triển kinh tế, dịch vụ; ban hành và triển khai quy chế, quy định, hướng dẫn quản lý phát triển hành lang sông nước. Từ năm 2025 đến 2045, triển khai các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng xanh tích hợp hoạt động du lịch và kinh tế, dịch vụ giải trí, hoàn chỉnh pháp lý về quy hoạch dọc sông…
