Phục dựng một nghi lễ cung đình xưa

Xưa, Lễ tế Xã Tắc là "quốc lễ". Xã là thần đất, Tắc là thần lúa. Cúng thần đất và thần lúa là nghi lễ quan trọng của những cư dân sống trong nền văn minh lúa nước với ước nguyện ngàn đời mong cho thiên nhiên thuận hòa, mùa màng bội thu. Các triều đại phong kiến đều rất coi trọng việc tế Xã Tắc, cầu cho mưa thuận gió hóa, quốc thái dân an.

Năm 1806, vua Gia Long đã cho xây dựng đàn tế Xã Tắc ở phía tây Hoàng thành. Vì tế thần đất nên đàn tế xây hình vuông, khác với đàn Nam Giao (tế trời) được đắp hình tròn - theo quan niệm xưa vẫn cho rằng trời tròn đất vuông. Ðàn Xã Tắc có quy mô khá lớn, gồm hai tầng. Tầng trên (đàn thượng) cao 1,7 m, mỗi cạnh 30 m. Tầng thứ hai (đàn hạ) cao 1,2 m, mỗi cạnh 74 m. Các dinh trấn trong nước đều đóng góp đất sạch và chắc để đắp đàn. Dù cho số lượng đất mang về kinh đô chỉ có tính chất tượng trưng (từ 1 đến 50 khiêng đất), nhưng đó là đất 'thiêng', tượng trưng cho đất đai của Tổ quốc, được đắp một cách trân trọng. Những lớp đất đắp công phu này còn thấy rõ khi đào thám sát khảo cổ để trùng tu đàn Xã Tắc (năm 2008). Khi đắp xong nền đàn, người ta tô năm mầu ứng với ngũ hành theo phương hướng lên mặt đàn thượng: mầu vàng (hành thổ) ở giữa, mầu trắng (hành kim) ở phía tây, mầu đỏ (hành hỏa) ở phía nam, mầu xanh (hành mộc) ở phía đông, mầu đen (hành thủy) ở phía bắc.

Lễ tế Xã Tắc thời Nguyễn ở kinh đô Huế là một lễ tế quan trọng xếp vào hàng 'Ðại tự', chỉ đứng sau lễ tế Nam Giao. Triều đình tổ chức tế Xã Tắc mỗi năm hai lần vào tháng hai và tháng tám âm lịch. Trải qua nhiều biến cố lịch sử, đàn Xã Tắc ở Huế dần chỉ còn là một phế tích và các nghi thức lễ tế chỉ còn lưu trong các tư liệu... 

Phục dựng những nghi lễ truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa cung đình là một thế mạnh đặc biệt của cố đô Huế. Việc tái hiện các nghi lễ cũng giúp cho các thế hệ đương đại hiểu thêm về văn hóa nghi lễ truyền thống Việt Nam. Từ năm 2008, tỉnh Thừa Thiên - Huế đã khởi công trùng tu đàn Xã Tắc. Cùng với đó là việc nghiên cứu phục dựng lại lễ tế Xã Tắc nhằm tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống của Việt Nam, giới thiệu không gian diễn xướng của những loại hình Ðại nhạc, Nhã nhạc, múa cung đình, trình diễn vẻ đẹp của văn hóa nghi lễ và trang phục truyền thống cung đình Huế xưa... với đông đảo nhân dân và bạn bè, du khách quốc tế.

Sau nhiều cố gắng, đàn Xã Tắc được trùng tu từng bước trở lại với diện mạo cơ bản như xưa. Môi trường xã hội quanh khu vực đàn Xã Tắc cũng chuyển biến theo hướng tốt hơn. Dù vẫn chưa khôi phục được đàn tế như nguyên bản vì còn khá nhiều hộ dân sống trong khu vực di tích nhưng tỉnh Thừa Thiên - Huế đang lập kế hoạch đưa những hộ dân này về khu tái định cư, trả lại mặt bằng và không gian như khởi thủy cho đàn Xã Tắc. Qua mỗi lần phục dựng, những nghi thức trong lễ tế Xã Tắc ngày càng gần với nguyên bản hơn. Trang phục, lễ phục cũng được phục dựng gần với nguyên mẫu, đặc biệt là trang phục của đội nhã nhạc và hai đội vũ công Bát dật văn và Bát dật võ đã được phục dựng như nguyên bản.

Việc phục dựng các nghi lễ cung đình để nhân dân, du khách hiểu thêm về nghi lễ truyền thống đã được một số nước nghiên cứu, thực hiện. Có thể nêu thí dụ: Lễ tế ở Tông Miếu ở Seoul (Hàn Quốc) đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại hay Lễ tế Giao ở Thiên Ðàn, Bắc Kinh (Trung Quốc).