Gần 3.100 quỹ xã hội, quỹ từ thiện

Bộ Nội vụ đang lấy ý kiến dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 93/2019/NĐ-CP ngày 25/11/2019 của Chính phủ quy định về tổ chức, hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện và Nghị định số 136/2024/NĐ-CP ngày 23/10/2024 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị định số 93/2019/NĐ-CP (sau đây gọi tắt là dự thảo Nghị định).

Thống kê từ Bộ Nội vụ cho thấy, tính đến thời điểm 31/12/2024, cả nước có 3.081 quỹ xã hội, quỹ từ thiện (sau đây gọi chung là quỹ). Trong đó, có 101 quỹ hoạt động phạm vi toàn quốc hoặc liên tỉnh; 2.980 quỹ hoạt động phạm vi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Cơ quan này cũng cho biết, tổ chức hoạt động của các quỹ còn một số tồn tại hạn chế.

Trước hết, vẫn còn quỹ chưa thực hiện việc kiện toàn tổ chức của quỹ theo quy định tại khoản 1 Điều 49 Nghị định số 93/2019/NĐ-CP; chưa ban hành đầy đủ các quy chế, quy định trong nội bộ quỹ; chưa thực hiện đăng ký mã số thuế, kê khai thuế; chậm công nhận hội đồng quản lý quỹ khi hết nhiệm kỳ hoặc khi thay đổi thành viên hội đồng quản lý quỹ không báo cáo đến cơ quan nhà nước công nhận theo quy định. Một số quỹ chậm gửi báo cáo định kỳ, cá biệt có quỹ không thực hiện việc báo cáo định kỳ hằng năm. Công tác lưu trữ, cập nhật hồ sơ của một số quỹ chưa đầy đủ theo quy định.

Cùng với đó, việc tổ chức huy động nguồn lực tham gia ủng hộ, hỗ trợ nguồn tài chính của các quỹ còn nhiều hạn chế; hiệu quả hoạt động của một số quỹ chưa cao. Có quỹ hoạt động chưa bảo đảm sự công khai, minh bạch về tài chính trong quá trình vận động, tiếp nhận tài trợ; còn có quỹ chưa triển khai hoạt động tài trợ, hỗ trợ theo điều lệ. Có quỹ còn chi vượt định mức cho hoạt động quản lý quỹ theo quy định tại Điều lệ. Một số quỹ thực hiện các hỗ trợ, tài trợ theo điều lệ chưa hiệu quả.

Cá biệt, còn có quỹ hoạt động có dấu hiệu vi phạm điều lệ; còn hiện tượng lợi dụng tổ chức, hoạt động của quỹ nhằm mục đích có tính chất tư lợi. Có quỹ mâu thuẫn trong nội bộ gửi đơn thư đến các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, Bộ Nội vụ đã có văn bản nhắc nhở, chấn chỉnh. Một số quỹ không còn hoạt động nhưng chưa báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền để giải thể theo quy định.

Bộ Nội vụ cũng nêu lên một số khó khăn, vướng mắc phát sinh trong bối cảnh hiện nay.

Thứ nhất, căn cứ chủ trương của Đảng, Nghị quyết số 203/2025/QH15 ngày 16/6/2025 của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, Luật Tổ chức chính quyền địa phương quy định tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp gồm cấp tỉnh và cấp xã. Theo đó, tổ chức hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện ở địa phương cũng cần phải thay đổi để để đáp ứng yêu cầu về phát triển kinh tế-xã hội tại địa phương.

Thứ hai, thể chế hóa Kết luận số 127-KL/TW ngày 28/2/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về việc triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị; Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Chính phủ ban hành Nghị định số 128/2025/NĐ-CP quy định về phân quyền, phân cấp trong quản lý nhà nước lĩnh vực nội vụ, trong quy định phân cấp nhiệm vụ quản lý nhà nước về quỹ xã hội, quỹ từ thiện tại Điều 12 Nghị định này và Nghị định số 129/2025/NĐ-CP quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Nội vụ, trong đó đã quy định phân cấp, phân định Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã/Ủy ban nhân dân cấp xã để giải quyết các thủ tục về quỹ xã hội, quỹ từ thiện tại Điều 58 Nghị định này. Hai nghị định này hết hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/3/2027.

Qua đó, khi công dân, tổ chức Việt Nam có nhu cầu thành lập quỹ xã hội, quỹ từ thiện gặp nhiều khó khăn trong việc nghiên cứu, tìm hiểu và dẫn chiếu các quy định pháp luật liên quan đến quỹ xã hội, quỹ từ thiện vì 4 nghị định hiện hành liên quan đến quỹ xã hội, quỹ từ thiện.

Điều chỉnh phù hợp mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Dự thảo Nghị định quy định về tổ chức, hoạt động và quản lý nhà nước về quỹ xã hội, quỹ từ thiện được thành lập và hoạt động tại Việt Nam.

Đối tượng áp dụng là công dân, tổ chức Việt Nam và cá nhân, tổ chức nước ngoài có liên quan.

Dự thảo Nghị định gồm 7 chương, 56 điều, so với 2 nghị định quy định về tổ chức, hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện hiện hành có thêm 4 điều. Cụ thể: Bổ sung Điều 7 quy định về phạm vi hoạt động của quỹ; Điều 11 quy định về cơ sở dữ liệu về quỹ; Điều 47 quy định về xử lý vi phạm; Điều 52 quy định về trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp xã.

Dự thảo Nghị định được xây dựng trên cơ sở kế thừa những nội dung còn phù hợp của Nghị định số 93/2019/NĐ-CP và Nghị định số 136/2024/NĐ-CP; đồng thời bổ sung, sửa đổi những nội dung để phù hợp với chủ trương của Đảng, quy định pháp luật về tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp xã) cũng như phát triển kinh tế-xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh.

Chương I của dự thảo Nghị định bổ sung quy định về cơ sở dữ liệu của quỹ để làm cơ sở xây dựng, triển khai và quản lý cơ sở dữ liệu của quỹ xã hội, quỹ từ thiện phù hợp với Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Cùng với đó, bổ sung quy định về phạm vi hoạt động của quỹ để làm rõ phạm vi hoạt động của các quỹ theo địa giới hành chính. Đó là: Quỹ hoạt động trong phạm vi toàn quốc hoặc liên tỉnh; quỹ hoạt động trong phạm vi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và quỹ hoạt động trong phạm vi xã, phường, đặc khu, phù hợp với chủ trương của Đảng, Luật Chính quyền địa phương về tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp hiện hành.

Bổ sung quy định về việc cấm việc thành lập và tổ chức các hoạt động của quỹ để thực hiện các hành vi nhận tiền gửi, cho vay, góp vốn đầu tư nhằm để bảo đảm việc các quỹ hoạt động theo đúng tôn chỉ, mục đích và vì mục tiêu phi lợi nhuận.

Tại chương II, việc quy định tài sản của tổ chức, công dân Việt Nam và tổ chức, cá nhân nước ngoài đóng góp thành lập quỹ quy định tại dự thảo Nghị định tăng 1,24 lần so với quy định trước đó tại Nghị định số 93/2019/NĐ-CP.

Tại chương này cũng quy định về thẩm quyền giải quyết các thủ tục về quỹ. Cụ thể, Bộ trưởng Nội vụ có thẩm quyền giải quyết các thủ tục đối với quỹ có phạm vi hoạt động toàn quốc hoặc liên tỉnh; Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh giải quyết thủ tục đối với quỹ có phạm vi tỉnh, quỹ có tổ chức, cá nhân nước ngoài góp tài sản với công dân, tổ chức Việt Nam để thành lập, hoạt động trong phạm vi cấp tỉnh, xã và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã giải quyết thủ tục đối với quỹ có phạm vi xã. Điều chỉnh này để phù hợp với chủ trương của Đảng, Luật Chính quyền địa phương về tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.

Tại chương III, bổ sung quy định để làm rõ quyền đề cử của ban sáng lập, Hội đồng quản lý khi thành lập quỹ và khi hội động quản lý quỹ hết nhiệm kỳ nhằm tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình tổ chức, hoạt động của quỹ.

Chương IV quy định rõ về quyền hữu và trách nhiệm đối với tài sản của sáng lập viên, cá nhân, tổ chức đóng góp tài sản, tài trợ vào quỹ; quy định về các khoản chi để thực hiện chương trình, đề án (bao gồm: khoản chi cho công tác phí phát sinh đi làm các nhiệm vụ và khoản chi các hoạt động liên quan đến việc thực hiện các nhiệm vụ chung vận động, tiếp nhận, vận chuyển, phân phối tiền, hàng cứu trợ) từ nguồn chi để tài trợ, hỗ trợ cho các chương trình, các đề án theo điều lệ quỹ nhưng không được vượt quá 7%. Qua đó, tạo điều kiện thuận lợi, trong quá trình tổ chức, hoạt động của quỹ khi thực hiện các chương trình, đề án theo tôn chỉ, mục đích của quỹ.

Chương V quy định chi tiết về điều kiện, trình tự, thủ tục, hồ sơ về việc quỹ tự giải thể và quỹ bị giải thể bảo đảm chặt chẽ và tạo điều kiện thuận lợi đối với việc các quỹ tự giải thể theo hướng trên cơ sở quỹ đã hoàn thành đầy đủ nghĩa vụ về tài sản, tài chính thì cơ quan nhà nước xem xét, giải thể quỹ.

Tại chương VI, về trách nhiệm của cơ quan nhà nước đối với quỹ, bổ sung quy định liên quan Bộ Tài chính hướng dẫn chính sách thuế đối với hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện theo quy định pháp luật về thuế và quy định liên quan trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp xã.