Giám sát mọi hoạt động
SCS được công bố lần đầu vào năm 2014. Mục đích của hệ thống này là củng cố ý tưởng “giữ lòng tin là vinh quang và phá vỡ lòng tin là đáng hổ thẹn” của Chính phủ Trung Quốc. Ngay từ năm 2018, trước khi dự kiến triển khai bắt buộc trên phạm vi toàn lãnh thổ Trung Quốc vào năm 2020, chương trình này đã được thử nghiệm trên hàng chục triệu tình nguyện viên.
SCS sẽ sử dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) nhằm đo lường hành vi của người dân, từ đó đưa ra một điểm số cụ thể cho mỗi người. Các xếp loại đánh giá dựa theo năm tiêu chí: lịch sử tín dụng của mỗi công dân; trách nhiệm của mỗi cá nhân với cộng đồng; đặc điểm, lối sống sinh hoạt; hành vi, sở thích cá nhân và cuối cùng là các mối quan hệ xã hội.
Theo Business Insider, mọi hoạt động và tính hiệu quả của SCS phụ thuộc hoàn toàn vào dữ liệu cá nhân của công dân Trung Quốc. Những dữ liệu này có thể được thu thập thông qua hoạt động mua bán của người dùng internet, được ghi nhận lại theo dạng các “cookies” (bản lưu) trong máy tính hoặc thói quen sử dụng internet của họ mỗi ngày. SCS sẽ dựa vào những nguồn dữ liệu này, cùng với hàng trăm nghìn camera lớn, nhỏ được lắp đặt khắp các tỉnh và thành phố ở Trung Quốc, để có thể liên tục giám sát mọi hoạt động của các công dân.
Trong thời gian thử nghiệm, tùy theo từng tỉnh, thành phố mà mỗi công dân ban đầu được cho số điểm khác nhau, dao động từ 600 - 1.000 điểm. Thông thường, nếu điểm số của một công dân đạt từ 600 trở lên, họ sẽ được hưởng nhiều ưu đãi như được phép vay một khoản lên tới 5.000 NDT (khoảng 750 USD) để mua sắm trực tuyến trên trang web thương mại điện tử Alibaba của Trung Quốc; thuê một chiếc xe mà không cần tiền đặt cọc; nhận được khoản vay tiền mặt lên đến 50.000 NDT (khoảng 7.500 USD) từ Công ty tài chính Ant Financial Services; được thực hiện thủ tục nhanh khi xin cấp thị thực vào Liên hiệp châu Âu (EU)…
Ngược lại, công dân có “điểm số” thấp phải chấp nhận các hình phạt và hạn chế theo quy định. Qua hệ thống camera dày đặc, những hành vị gây tổn hại xã hội như xả rác, hút thuốc nơi công cộng, xô xát, lái xe vi phạm Luật Giao thông… là các tiêu chí hạ bậc tín nhiệm của mỗi công dân. Trong khoảng thời gian áp dụng, những người bị cho là có hành vi chưa đúng mực đã bị Chính phủ Trung Quốc hạn chế khả năng đi lại. Năm 2018, ước tính khoảng 23 triệu người dân nước này đã bị cấm mua vé cho các chuyến bay nội địa. Ba triệu công dân khác cũng đã bị cấm mua vé tàu hạng thương gia. Ngoài việc cấm đi lại, Chính phủ Trung Quốc cũng hạn chế việc học của con cái những công dân này. Hồi tháng 7-2018, một trường đại học Trung Quốc đã từ chối một sinh viên đủ điểm thi vào trường vì cha của sinh viên đó có điểm tín nhiệm thấp.
Không chỉ dừng lại ở việc theo dõi, đánh giá các công dân và đời sống cá nhân của họ, SCS sẽ thực hiện việc giám sát quá trình kinh doanh của các tổ chức, công ty, tập đoàn,... tại Trung Quốc. Theo đó, công ty hoặc tổ chức nào đã thực hiện những việc như buôn bán hàng nhái, hàng cấm, hay trốn thuế,... đều sẽ bị trừ điểm và bị liệt vào “danh sách đen”. Các công ty này sẽ chịu một sự hạn chế lớn để được thông qua các giấy tờ và thủ tục về mặt pháp lý, vốn là những công đoạn rất quan trọng trong kinh doanh.
Chính phủ Trung Quốc giới thiệu về việc thử nghiệm SCS tới người dân. Ảnh: FOLLOWCN
Còn nhiều tranh luận
Theo Xinhua, SCS là dự án kỹ thuật mang tính xã hội lớn nhất từ trước tới nay của Chính phủ Trung Quốc nhằm quản lý, kiểm soát và đưa cuộc sống của hơn một tỷ người dân nước này vào nền nếp. Kể từ khi sáng kiến này được công bố, nhiều người ủng hộ việc triển khai hệ thống, coi đó là một phương tiện để thúc đẩy tính trung thực trong xã hội và nền kinh tế. Trong thời gian đầu thử nghiệm trên hơn 10 tỉnh, thành phố, SCS cũng đã cho thấy các mặt tích cực. Những người dân ủng hộ sáng kiến này cho biết, SCS đã giúp hành vi của công dân ở nơi công cộng dần tiến triển theo hướng tích cực hơn như biết cách giữ gìn vệ sinh chung, không chen lấn, xô đẩy tại các cửa hàng, ga tàu điện hay tuân thủ nghiêm ngặt Luật Giao thông…
Dù vậy, nhiều chuyên gia công nghệ cũng cho rằng, việc áp dụng SCS tại Trung Quốc gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền riêng tư cá nhân khi cấp phép cho tám công ty, trong số đó có Tencent (công ty đứng sau ứng dụng WeChat với hơn 850 triệu người dùng) và Sesame Credit (công ty con của Alibaba, được điều hành bởi Ant Financial Services - công ty quản lý dịch vụ thanh toán AliPay) tham gia phát triển hệ thống và thuật toán. Đây là những công ty có lượng dữ liệu người dùng khổng lồ, tác động đến hầu hết đời sống người dân Trung Quốc bằng các ứng dụng như trò chuyện trực tuyến, trao đổi dữ liệu, mua sắm, thanh toán hóa đơn.
Ngoài nguy cơ rò rỉ thông tin cá nhân, SCS cũng vấp phải sự phản đối khi để công khai điểm số của mỗi công dân. Việc công khai điểm số này bị cho là có thể làm thay đổi hoàn toàn cuộc sống của một công dân. Thí dụ như một thanh niên sẽ rất khó để tìm bạn đời phù hợp khi sử dụng dịch vụ hẹn hò qua mạng nếu có điểm tín dụng xã hội thấp, hay những đứa trẻ sống trong gia đình mà bố mẹ có điểm thấp sẽ không được học ở các ngôi trường chất lượng.
Theo The New York Times, tiêu chí chấm điểm công dân dựa trên các mối quan hệ của SCS cũng sẽ dẫn đến khả năng phân hóa xã hội ngày càng sâu sắc. Cụ thể, lo ngại bị “trừ điểm”, các công dân sẽ hạn chế giao du với những người có thể khiến họ bị “điểm thấp”. Các công dân gương mẫu, có “điểm cao” sẽ quy tụ lại ở những khu vực có mức sống cao, dịch vụ công cộng tốt, môi trường ổn định, trong khi các công dân “xấu” sẽ phải co cụm lại với nhau. SCS cũng bị cho là khiến các công dân mất tự do, bị gò bó vào khuôn khổ do lo ngại bị “trừ điểm” thay vì có ý thức tự giác, trách nhiệm với cuộc sống của mình cũng như với mọi người chung quanh.
Hơn nữa, xây dựng dữ liệu đáng tin cậy cho hơn một tỷ người không phải là điều dễ dàng. Nó đòi hỏi hệ thống phải có khả năng cập nhật và xử lý thông tin chính xác tuyệt đối, đồng thời bảo đảm lưu trữ được hết khối lượng dữ liệu khổng lồ. Do đó, giới phân tích cho rằng, các nhà chức trách tại quốc gia đông dân nhất thế giới vẫn còn nhiều việc phải làm để có thể hoàn thiện nhằm đưa hệ thống nói trên vào áp dụng bắt buộc trong thực tế.
