Giúp trẻ phòng ngừa tiêu cực trên mạng

“Xu hướng” tiếp cận mạng xã hội sớm

Theo Kepios - chuyên trang nghiên cứu xu hướng người dùng mạng xã hội trên toàn thế giới ghi nhận vào tháng 1/2023, Việt Nam hiện đang có 70 triệu người sử dụng mạng xã hội, tương đương 71% tổng dân số.

Ngoài lý do công nghệ được phổ cập rộng rãi, việc trẻ em tiếp xúc với internet sớm cũng góp phần khiến số người dùng tăng nhanh. Tuy vậy, chưa có báo cáo chính xác số lượng trẻ em dùng mạng xã hội do hầu hết các em sử dụng tuổi giả để đăng ký. Chị Diệu Hà (28 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: Internet đã tạo ra mảnh đất màu mỡ cho các con khám phá, học hỏi những điều mới mẻ. Đặc biệt trong và sau mùa dịch Covid-19, tốc độ tiếp xúc internet của các con càng được đẩy nhanh. Theo khảo sát của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, trẻ em đang sử dụng mạng xã hội ngày càng nhiều, thời gian có thể lên đến 5-7 giờ/ngày. Điều này cho thấy trẻ không chỉ dùng mà còn dần “mê đắm” vào các trang mạng xã hội. Em M. (13 tuổi, Hà Nội) bày tỏ: Em được bà ngoại cho dùng điện thoại từ lớp hai để liên lạc với bố. Em rất thích dùng vì ở điện thoại có nhiều bạn để chơi và nói chuyện, dần dần, niềm vui duy nhất của em là ở trên mạng. Dù mẹ cấm khi phát hiện em dùng nhưng không có điện thoại em rất khó chịu. Nếu phải bị phạt đòn để được dùng em cũng chấp nhận vì lên mạng sẽ lại thoải mái, được chia sẻ và làm những thứ em thích.

Cũng giống như em M, nhiều em nhỏ được tạo điều kiện dùng điện thoại đang ngày càng “sa lầy” mạng xã hội. Điều đáng nói, các em còn quá nhỏ để nhận thức hết những hậu quả tiêu cực và nguy hiểm. Các em cũng chưa có khả năng xử lý các vấn đề có thể phát sinh và những tác động tiêu cực từ mạng xã hội. Chính vì thế, cần sớm chỉ ra cho trẻ và ngăn chặn các tình huống xấu có thể xảy ra.

Hậu quả của “mối bận tâm” mang tên mạng xã hội

TS Nguyễn Thị Thu Hiền, Giám đốc Trung tâm can thiệp sớm và trị liệu tâm lý Hope cho biết: “Phần lớn các em đang ở ngưỡng bận tâm quá mức với mạng xã hội và có dấu hiệu của hội chứng FOMO - hội chứng sợ bỏ lỡ điều quan trọng”.

Trên thực tế, rất khó để kết luận trẻ “nghiện” mạng xã hội, các em cũng không thích bị gán mác hay phải thừa nhận mình điều này. Tuy nhiên, việc trẻ có sự chú ý đặc biệt với điện thoại thông minh (smartphone), với môi trường mạng là điều không thể phủ nhận. Nếu trẻ liên tục lạm dụng mạng xã hội, các em sẽ đối mặt với các vấn đề tâm lý và hành vi mất kiểm soát. Tiếp theo đó, các hoạt động chức năng của trẻ như chức năng giao tiếp, học tập, làm việc sẽ bị ảnh hưởng, chức năng chăm sóc bản thân cũng bị suy giảm.

Cô Vân Anh, Tổng phụ trách đội Trường THCS Nam Viêm, Vĩnh Phúc cho biết: “Bản thân tôi khi lên lớp sẽ thấy ngay những học sinh tối hôm trước chơi điện thoại, máy tính đến muộn, thậm chí không ngủ vì thể trạng, tinh thần các em mệt mỏi, lờ đờ. Nếu ngủ đủ giấc, các em không thể buồn ngủ và biểu hiện như vậy ngay từ tiết đầu được”. Đây có lẽ cũng là điều dễ bắt gặp ở nhiều trường, lớp, các em học sinh không ăn, không uống, không ngủ để online khiến người dần phờ phạc. Những điều này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe mà còn tác động xấu đến kết quả học tập của các em.

Ngoài quỹ thời gian học tập suy giảm, kết quả học tập sa sút, thời gian chăm sóc bản thân, vệ sinh cá nhân của các em nhỏ cũng bị triệt tiêu khi đầu tư quá nhiều thời gian cho mạng xã hội. Từ không chăm sóc tốt bản thân, các hoạt động chức năng của trẻ cũng gặp trở ngại và phát sinh vấn đề sức khỏe tâm thần. Ban đầu, có thể thấy ở trẻ là sự bồn chồn, khó chịu, nóng nảy, tiếp đó, trẻ sẽ có phản ứng thái quá đối với bất cứ kích thích nào từ bên ngoài khi không được online trên mạng.

Từ trầm cảm, lo âu, khả năng nhận thức của các em cũng sẽ không tốt. Nghiêm trọng hơn nữa, các em có thể xuất hiện loạn thần, không biết ngày hay đêm, không xác định được đúng không gian, thời gian thực tế. Khi ấy, nhiều trẻ sẵn sàng đập phá, tự gây tổn thương mình và có nhiều hành động tiêu cực. Với kinh nghiệm của mình, TS Thu Hiền cho biết, từng có những em nhỏ bị bố mẹ cắt mạng, cấm dùng điện thoại khiến các em từ chối đến trường, cãi vã, u uất và tệ hơn là muốn tìm các giải pháp cực đoan.

Bên cạnh những vấn đề về tâm lý, hành vi, trẻ em tham gia mạng xã hội sớm dễ “vấp” phải những nguy hiểm vô hình, từ xâm hại, bạo lực mạng đến tấn công mạng. TS, bác sĩ Trần Thị Hồng Thu, Phó Giám đốc Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương cho biết: “Các em nhỏ càng cố gắng sử dụng mạng xã hội sẽ càng dễ xấu hổ, bị tấn công, từ chối và không có khả năng xử lý dẫn đến sang chấn tâm lý”.

Theo Tổng đài Bảo vệ trẻ em 111, trong 7 tháng đầu năm 2022 đã có tới 270 cuộc gọi đến Tổng đài để tư vấn liên quan tới xâm hại tình dục trẻ em trên môi trường mạng, tư vấn về cách sử dụng internet an toàn và tư vấn về việc trẻ em bị dụ dỗ, gạ gẫm. Điều này đặt ra câu hỏi về cách gia đình, nhà trường quan tâm và cách quản lý môi trường mạng cho trẻ em theo độ tuổi phù hợp.

Mỗi bộ phận cần có cách đồng hành với trẻ

Trẻ em hiện nay thuộc thế hệ công dân số, việc trẻ không dùng internet là điều không thể. Tuy nhiên, gia đình, nhà trường và xã hội có thể cùng các em đặt những bước chân đầu tiên lên môi trường mạng một cách an toàn đồng thời nắm được các dấu hiệu khi trẻ bắt đầu quá quan tâm đến mạng xã hội để điều chỉnh.

Theo TS Thu Hiền, gia đình đóng vai trò quan trọng hàng đầu trong việc giúp con không sa đà và biết cách sử dụng mạng xã hội phù hợp. Cha mẹ nên có chương trình riêng tương ứng từng độ tuổi để tạo dựng bầu không khí an toàn giúp phòng ngừa các vấn đề liên quan đến mạng xã hội. Song song với đó, cha mẹ có thể hướng trẻ đến các hoạt động có ích như làm việc nhà, hoạt động thể chất... Đặc biệt, trong quá trình đồng hành với trẻ, nếu gia đình thấy con liên tục sử dụng các thiết bị dù là xem, chơi hay tương tác, đều cần quan tâm đến nội dung và thời lượng phù hợp để can thiệp. Bên cạnh đó, cha mẹ nên chú ý việc trẻ ám ảnh bởi hình tượng trên mạng và muốn “đú trend”. Đối mặt với trường hợp này, cha mẹ nên giải thích, hướng dẫn để con tự tin vào bản thân thay vì chạy theo phong trào, sự nổi tiếng.

Các ý kiến chuyên gia cũng đặt vấn đề trách nhiệm phía nhà trường. Theo đó, ban giám hiệu nên có chương trình đào tạo cách khai thác tốt mặt phải trên internet và khuyến khích trẻ dùng internet tra cứu tài liệu. Ngoài ra, nhà trường cũng nên phổ biến các kỹ năng sử dụng internet an toàn để các em không bị bắt nạt, quấy rối, không bị lạm dụng, tống tiền... Chia sẻ về cách khắc phục các dấu hiệu trẻ lạm dụng mạng xã hội, cô Vân Anh cho biết: “Giáo viên có thể nắm bắt thể trạng tinh thần, sức khỏe của học sinh đồng thời kết hợp với ban cán sự lớp để nắm rõ tình hình”. Với các dấu hiệu như: mất tập trung khi học tập, làm việc; gia tăng sự cô lập; quá hứng thú với mạng ảo và nhiều mối quan hệ qua mạng không cần thiết... Trẻ cần được can thiệp và thay đổi suy nghĩ thông qua những cuộc nói chuyện, trao đổi với thầy cô, bạn bè hoặc hoạt động tập thể, vui chơi dã ngoại phù hợp.

Nếu các biện pháp được triển khai tích cực, trẻ sẽ dần xây dựng được thói quen sử dụng mạng lành mạnh và tránh được những nguy cơ tiềm ẩn có thể xảy đến. Mạng xã hội, internet chỉ nên là công cụ giúp ích cho cuộc sống, trẻ biết cách cân bằng thời gian lên mạng với thời gian cho bản thân, gia đình, bạn bè và cuộc sống mới là điều quan trọng, nhằm xây dựng một cuộc sống văn minh trong hiện tại và tương lai cho các công dân số.