1/Khi ấy Nguyễn Trần Nam mang quân hàm Trung úy, Trung đội trưởng trung đội Xe máy công binh thuộc Đại đội 8, Tiểu đoàn 883, Trung đoàn Công binh 131 hải quân. 27 tuổi, cao 1,72 m, nặng 55 kg, chàng sĩ quan quê Nam Định ngày đó mảnh khảnh, thư sinh, mặt mũi mịn màng, da dẻ trắng trẻo, chưa người yêu, chưa vướng bận chuyện gia đình, háo hức hành quân trong đội hình của tiểu đoàn ra đảo Trường Sa lớn để thi công các hạng mục công trình trên giao.
Tất nhiên, đó không phải là nhiệm vụ lạ lẫm và mới mẻ với một sĩ quan công binh như Nam. Anh đã từng có 5 năm trui rèn ở Trường Sĩ quan Công binh, chuyên ngành Xe máy. Những cỗ máy hiện đại đã kích thích niềm ham mê tìm tòi ở Nam. Nào là máy xúc, máy đào hào, máy nghiền đá, máy khoan đá, máy trộn bê-tông, xe vận tải bánh xích lội nước, xe công binh công trình hạng nặng, xe ủi đất, các loại ca-nô, các loại cầu cơ giới tự hành, phà tự hành, cầu phao dã chiến… Nghĩ đến ông cha từng xẻ núi, đào hào đánh giặc ở Điện Biên Phủ, hay dùng cuốc xẻng mở núi san đường trên rừng Trường Sơn trong những năm đánh Mỹ, toàn bằng sức người, vô cùng gian khổ, tự nhiên thấy tự hào khi được học hành trong một môi trường chính quy, hiện đại.
Cuối khóa học, nhà trường tổ chức thí điểm cho các học viên giỏi bảo vệ Đồ án tốt nghiệp (trước đó chỉ có hình thức thi tốt nghiệp). Nam là một trong tám học viên của lớp được chọn làm đồ án. Đồ án của Nam mang tên “Đảm bảo đường trong chiến đấu tiến công” được bảo vệ thành công trước Hội đồng khoa học và được các thầy cho điểm giỏi. Năm 1997, tốt nghiệp ra trường, Nguyễn Trần Nam nhận quyết định về công tác tại Trung đoàn Công binh 131 hải quân, đứng chân tại Hải Phòng.
2/Trung đoàn Công binh 131 hải quân được thành lập năm 1975, là một đơn vị có truyền thống trong thực hiện các nhiệm vụ xây dựng công trình quốc phòng trên các hòn đảo lớn nhỏ của Tổ quốc, được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân năm 1989.
Vậy là Nam được điều về công tác ở một đơn vị anh hùng. Có tự hào không? Có. Có áp lực không? Có. Truyền thống đơn vị luôn là niềm tự hào cho những cán bộ chiến sĩ trẻ, nhưng đồng thời cũng đặt lên vai họ không ít áp lực. Bước chân vào đơn vị, đặt ba-lô xuống mới thấy cơ sở hạ tầng của Trung đoàn còn rất sơ sài. Nhưng tất cả những điều đó không quan trọng bằng việc Nam nhận ra công tác huấn luyện còn đơn giản quá.
Như nhìn thấy suy nghĩ ấy ở người sĩ quan trẻ Nguyễn Trần Nam, chỉ huy trưởng Trung đoàn nói với mấy anh em trẻ mới về nhận công tác rằng, cấp trên đang có chủ trương đổi mới công tác huấn luyện theo tiêu chí chính quy, hiện đại, phù hợp với trang thiết bị của quân đội, các đồng chí được điều về đây chính là để thực hiện chủ trương đó. Nam hiểu rằng, như thế nghĩa là hãy dùng sở học của mình ở trong trường, viết lại giáo án huấn luyện mới, sao cho phù hợp với công tác huấn luyện của đơn vị. Nam thức ngày thức đêm bắt tay vào soạn “Giáo án Huấn luyện chuyên ngành kỹ thuật xe máy công binh”, áp dụng ngay cho Trung đội Xe máy công binh mà Nam làm trung đội trưởng.
Trung đội có 18 quân nhân nhưng có tới 23 đầu xe máy. Đầu xe máy nhiều hơn đầu người. Người thì nhiều đối tượng, sĩ quan có, quân nhân chuyên nghiệp có, chiến sĩ có, tập trung về từ nhiều nguồn, năng lực công tác, môi trường đào tạo khác nhau. Xe máy thì nhiều chủng loại, cũ có, mới có, lạc hậu có, hiện đại cũng có. Nhưng cần phải huấn luyện lại, lấy giáo án mới của Nam làm chuẩn. Nào là huấn luyện thực hành xe máy, nào là công tác bảo dưỡng, bảo quản. Nào là phải nắm lại cho chắc về nguyên lý cấu tạo, động cơ đốt trong, động cơ xăng, động cơ diesel, rồi turbo tăng áp, phun xăng điện tử, rồi hư hỏng thường gặp, kinh nghiệm xử lý tình huống trên công trường…
Kết quả huấn luyện được tiểu đoàn và trung đoàn đánh giá cao. Cơ quan kỹ thuật cũng dùng giáo án của Nam huấn luyện cho toàn bộ đối tượng là nhân viên kỹ thuật của trung đoàn. Nhờ có phương pháp huấn luyện mới, trung đội của Nam tự tin hơn khi nhận nhiệm vụ cấp trên giao. Nhiệm vụ nào trung đội Xe máy công binh của Nam cũng hoàn thành tốt, bản thân Nam được nhận nhiều hình thức khen thưởng, nhưng với Nam quan trọng hơn cả là anh đã được chỉ huy trung đoàn ghi nhận là một “trung đội trưởng có năng lực công tác tốt”.
3/“Nhưng lần ấy vẫn có chút lạ lẫm”, quay trở lại với chuyến công tác ra đảo Trường Sa lớn vào tháng 3/2000, Nam tâm sự. Lạ lẫm là bởi lần đầu tiên Nam cảm nhận được cái mênh mông vô hạn của biển cả, thấy con người thật nhỏ bé trước thiên nhiên bao la. Trường Sa lớn khi ấy khá hoang sơ với cây cầu cảng cũ kỹ, các công trình thưa thớt nằm rải rác bên những bụi cây phong ba. Nếu việc chuyển nguyên vật liệu lên đảo khó một thì chuyển trang thiết bị xe máy lên đảo khó gấp nhiều lần. Hàng trên tàu lớn sẽ được cẩu xuống thuyền chuyển tải hoặc những chiếc xe chờ sẵn trên cầu cảng. Nhưng mọi việc diễn ra trong một không gian động, không có mặt bằng tĩnh, sóng biển dập dềnh, gió thổi mạnh, tàu thuyền lắc lư, cán bộ chiến sĩ công binh phải vật lộn cùng với từng nhát cẩu, từng chuyến hàng.
Chuyến công tác ấy Nam đã cùng với đồng đội của mình đặt những đốt kè đầu tiên xuống đảo Trường Sa lớn. Những người lính công binh như Nam phải làm chân khay bám vào nền san hô, sau đó làm đế kè sao cho thân kè nằm gọn bên trên, cuối cùng mới đổ thân kè và cổ kè theo đúng kích cỡ quy định. Nam và đồng đội của anh thức cùng gió lạnh để làm việc.
Vào một bình minh, trong lúc mọi người hành quân trở về từ công trường, một đồng đội của Nam bỗng cất tiếng hỏi: “Hình như hôm nay nghe trong gió biển có mùi lạ?”. Tất cả cùng ớ ra. Đúng vậy. Mùi gì? Mùi mặn. Trong gió có muối, gió rải muối lên đầu, lên tóc, lên quần áo, lên da thịt cán bộ chiến sĩ suốt đêm mà không ai biết. Mỗi hơi thở của người lính lại đưa một lượng muối qua mũi, xuống họng, nên ai cũng cảm thấy như có vị mặn, có mùi của những hạt muối kết tủa trong không khí. Như thế nghĩa là đã bước sang tháng 11 rồi. Thấm thoát, Nam đã cùng đồng đội ra đảo được tám tháng. Nắng “nhuộm” làn da họ đen nhẻm. Sương biển và gió muối “ướp” họ trong vị mặn mà của biển cả. Nhưng nắng ấy, gió ấy, những khó khăn gian khổ không làm tắt đi được nụ cười tỏa sáng với hàm răng trắng và ánh mắt luôn ngời lên tình yêu Tổ quốc của những người lính công binh như Nam.
Sau chuyến công tác ấy, Nam tự thấy mình rắn rỏi, dày dạn và kiên cường hơn. Sau này Nam còn trở lại với quần đảo Trường Sa nhiều lần nữa, lần lượt đảm nhiệm vị trí khung trưởng nhiều công trình lớn, cùng với đó là sự thay đổi về cương vị công tác. Từ trung đội trưởng trung đội Xe máy công binh năm 1997, Nam phát triển lên đại đội trưởng, đến năm 2013 khi Trung đoàn nâng cấp lên thành Lữ đoàn thì Nam đảm nhiệm tiểu đoàn phó, rồi tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 883. Rồi tiếp tục lên Phó chỉ huy, tham mưu trưởng Lữ đoàn, và khi tôi gặp anh để thực hiện bài viết này thì anh vừa nhận chức vụ Lữ đoàn trưởng Lữ đoàn Công binh 131 hải quân chưa đầy… ba tháng!
4/Ba tháng ở cương vị chỉ huy cao nhất của một lữ đoàn công binh hải quân thì làm được những gì? Nghe tôi hỏi vậy, Thượng tá Nam đáp một cách hóm hỉnh: “Nếu đáng kể nhất thì chỉ làm được một việc là tập trung ôn luyện để tham gia Hội thi Trung, Lữ đoàn trưởng của Quân chủng Hải quân, ngoài ra là thường xuyên sa vào cảm giác nhớ nhung, nhà văn ạ!”.
Nhớ ai? Nhớ công trình, nhớ anh em đồng đội, và nhớ gió muối. Vâng, lạ thế, sau khi kết thúc Hội thi, nhận giải tư xong, sáng nay thư thái mở cửa phòng làm việc, thấy gió thu ùa vào, bỗng nhớ gió muối. Mùa này, ngoài đảo gió muối thổi nhiều, ai đã hưởng thứ gió ấy rồi thì khó quên lắm.
Câu chuyện giữa tôi và Lữ đoàn trưởng Nguyễn Trần Nam quay đi quẩn lại vẫn trở về với những “ám ảnh công trình” mà một sĩ quan công binh như anh từng trải qua. Công trình biển, công trình rừng, công trình đảo, công trình đường tuần tra biên giới, công trình nổi, công trình ngầm, công trình công khai, công trình bí mật… công trình nào Lữ đoàn trưởng Nam cũng đã từng trực tiếp tham gia. Nói đến bộ đội công binh, mọi người hay dùng hình ảnh “cán mác”, “kê cao thềm Tổ quốc”, “xây áo giáp cho biên cương”… nhưng không hiểu sao, qua những câu chuyện của Thượng tá Nguyễn Trần Nam, tôi như thấy trong mắt anh đọng lại một hình ảnh rất lạ, đó là hình ảnh gió muối thổi qua bờ vai gầy.
Vâng, mùa này gió muối lại thổi nhiều…
