Sau 10 năm triển khai thi hành Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác, điều Giáo sư còn băn khoăn nhất là gì, với cương vị Giám đốc Trung tâm điều phối Quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người?
Trước hết phải nói 10 năm qua ngành y tế Việt Nam đã làm hết sức mình, bằng những nỗ lực vượt bậc. Hiện cả nước có 18 trung tâm ghép tạng và nhiều địa phương cũng đang lên kế hoạch thành lập như Thanh Hóa, Thái Bình, Quảng Ninh... Ai ý kiến thế nào tôi không biết nhưng riêng tôi luôn ủng hộ, ở đâu đủ điều kiện xây dựng trung tâm ghép tạng thì nên cho thành lập, miễn phải đúng pháp luật. Có trung tâm ghép tạng không chỉ người cần ghép được lợi, các người bệnh khác, cả hệ thống y tế cũng chung hưởng thành tựu đó. Ghép tạng không phải phẫu thuật thông thường mà cần có sự góp sức của nhiều người, nhiều bộ phận từ gây mê hồi sức, chăm sóc nội khoa, chẩn đoán hình ảnh... Một phòng mổ hiện đại đủ điều kiện cho phẫu thuật ghép tạng, hay các phòng xét nghiệm miễn dịch trang thiết bị tối tân thì đương nhiên cơ sở y tế đó và người bệnh thông thường cũng được sử dụng. Trình độ, tay nghề của bác sĩ, nhân viên y tế nâng cao cũng là tốt cho mọi người bệnh nói chung.
Theo chính số liệu của Trung tâm điều phối Quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người thì tới ngày 15-6-2016, cả nước đã có 1.281 ca ghép thận, 54 ca ghép gan, 16 ca ghép tim, 8 ca ghép tủy, 1 ca ghép khối thận tụy, 1 ca ghép khối tim phổi... được thực hiện thành công. Đây là thành tựu chứng minh kỹ thuật lấy, ghép mô của Việt Nam không thua kém gì các nước tiên tiến, nhưng những con số thống kê này cũng cho thấy số bệnh nhân có nhu cầu ghép tạng luôn vượt quá khả năng thực hiện, thưa Giáo sư?
Để thực hiện một ca ghép mô tạng cần nhiều yêu cầu như: người cho và nhận, điều kiện chăm sóc sau mổ, các căn cứ pháp lý liên quan... Phải nói tất cả các yêu cầu bắt buộc chúng ta đã dần hoàn thiện tốt, từ hệ thống pháp luật đến đầu tư cơ sở vật chất, tay nghề của đội ngũ y tế, những người nhận... Yếu tố quan trọng, khiến nhu cầu ghép mô tạng thì nhiều nhưng chưa đáp ứng hết nguyện vọng của bệnh nhân bởi thiếu nguồn tạng hiến. Chúng tôi cũng không khuyến khích nhận từ người cho sống mà muốn thực hiện các ca lấy ghép từ người cho chết não. Hằng năm cả nước có số lượng người tử vong do tai nạn giao thông, tai nạn lao động là rất nhiều..., chỉ cần một số ít những người thiếu may mắn này nếu thân nhân, gia đình đồng ý hiến tạng thì sẽ cứu được rất nhiều người. Chúng ta phải hiểu, khi bác sĩ đã xác định chết não tức là sẽ chết, mà cứ thế đem đi mai táng thì rất phí, trong khi một bộ phận cơ thể của họ hoàn toàn có thể cứu sống nhiều người đang cận kề cái chết.
Tâm lý nói chung của người Việt về chuyện “chết phải toàn thây” khó có thể thay đổi trong ngày một ngày hai, truyền thống văn hóa phải chăng là cản trở cho quá trình tuyên truyền vận động hiến tạng?
Đúng thế. Chúng ta đã để lãng phí nguồn cho tạng từ người bị tai nạn giao thông, tai nạn lao động... Trong Luật cũng quy định rất chặt chẽ về việc xác định chết não, thậm chí luật của Việt Nam còn chặt chẽ hơn các nước nhiều. Ngoài các dấu hiệu lâm sàng, muốn xác định chết não bác sĩ phải siêu âm Doppler xuyên sọ, điện não đồ, chụp cắt lớp mạch não. Tiêu chuẩn cụ thể rõ ràng, cẩn thận, bác sĩ có thể ký vào hồ sơ, pháp luật đã quy định hết. Chết não chắc chắn chết. Đem cho đi một bộ phận cơ thể để vẫn có hình ảnh của mình ở lại với đời, với cuộc sống, điều này có ý nghĩa nhiều chứ.
Vậy Giáo sư và các bác sĩ có sẵn sàng đăng ký hiến tạng?
Có chứ. Các bác sĩ đăng ký hiến tạng rất nhiều vì chúng tôi hiểu được vấn đề. Tuy nhiên ở nhiều nước, thay vì đăng ký hiến tạng thì lại quy định, người đủ 18 tuổi trở lên không muốn hiến tạng thì phải đăng ký, còn tình nguyện hiến thì không cần đăng ký. Đăng ký hiến là một chuyện, còn gia đình, còn thân nhân có đồng ý cho không lại là chuyện khác, trong các tình huống tang thương đó, các bác sĩ cũng không can thiệp được. Làm sao phải để cộng đồng hiểu, để tất cả mọi người nhận thức rằng, quả tim, quả thận hay bộ cơ thể nào đó của người thân mình có thể cải tử hoàn sinh, duy trì cuộc sống cho một người khác. Đã có trường hợp cả gia đình đồng ý hiến tạng, các bệnh nhân được nhận đã sẵn sàng thì một ông chú ở miền nam ra đùng đùng phản đối, thế là lại thôi, lại hoãn, và bốn bệnh nhân chờ ghép lại tiếp tục chờ đợi trong vô vọng... Chúng tôi tranh thủ mọi cơ hội để tuyên truyền về hiến tạng từ người cho chết não với mong muốn thay đổi được nhận thức của cộng đồng. Cho đi là làm hồi sinh một cuộc đời khác, một phần cơ thể mình vẫn tiếp tục cuộc sống trong một cuộc đời khác...
Có phải cũng vì thiếu nguồn tạng, nên nhiều bệnh nhân Việt Nam đã ra nước ngoài thực hiện cấy ghép?
Đấy là lý do chủ yếu, còn tôi khẳng định kỹ thuật y tế của chúng ta về cấy ghép mô tạng không thua kém một nước phát triển nào trong khi chi phí lại rẻ hơn rất nhiều. Đấy là lãng phí lớn. Danh sách chờ ghép lúc nào cũng dài dằng dặc, đội ngũ y tế thì luôn sẵn sàng, chỉ chờ thông tin nguồn tạng là vào cuộc. Tuy nhiên chính sách bảo hiểm y tế cũng nên linh hoạt hơn để bảo hộ cho người bệnh và có lợi cho cái chung. Thí dụ hiện bảo hiểm y tế chi trả cho một bệnh nhân lọc máu, tính tổng nhiều năm có thể còn cao hơn chi trả một lần cho ghép thận, và cả bản thân bệnh nhân và người nhà cũng tiết kiệm được sức lực, thời gian, tiền bạc hơn nhiều...
Dư luận có một mối băn khoăn, ghép tạng có dành cho người nghèo không, thưa Giáo sư?
Có chứ, chắc chắn. Các bạn lấy cho tôi một thí dụ có một người nghèo có nguồn tạng mà không được cấy ghép chỉ vì nghèo? Nếu bệnh nhân trong danh sách chờ ghép, nếu có nguồn tạng, chúng tôi sẵn sàng ghép. Lúc này bảo hiểm phải vào cuộc. Ở nhiều nước không có bảo hiểm đừng có nói chuyện ghép, có bảo hiểm cũng là đóng góp cho xã hội và phục vụ lại lợi ích của chính mình. Ở nước ta bảo hiểm cho người nghèo đã có Nhà nước lo, cứ cho những người nghèo nhất vào đây xem chúng tôi có tổ chức ghép không? Kinh phí lớn quá chúng tôi sẽ tìm cách huy động các nguồn lực xã hội ủng hộ, và sẽ không để một bệnh nhân nào có nhu cầu ghép tạng và có nguồn tạng mà phải chết chỉ vì nghèo. Nói đi nói lại, cái cần đầu tiên, thiếu đầu tiên vẫn cứ là nguồn tạng...
Trân trọng cảm ơn Giáo sư!
