Chuyên đề: Thách thức bảo vệ, phát huy giá trị lễ hội

Cộng hưởng chất xám và lòng tôn kính

Không ít hiện tượng, thực trạng đã trở thành bài học đắt giá khi nhìn lại nhiều lễ hội những năm trước: Những dãy hàng quán thịt tươi, ăn uống ồn ào khu vực chùa Hương; hàng dài chen chúc lên cáp treo Yên Tử một thời; cảnh lộn xộn không ít năm ở hội Lim; những hoạt động nghi thức sa đà vào mê tín, buôn thần bán thánh khó kiểm soát…

Hiện tại, khi nhiều vấn đề bức xúc đã được giải quyết tốt hơn, thì câu chuyện nội dung - cái cốt lõi làm nên linh hồn lễ hội đang trở nên một chủ điểm. Đặc biệt khi lễ hội được nhìn nhận trong sự liên đới nhiều hơn đến đời sống văn hóa, truyền thống lịch sử địa phương, đến tình hình phát triển kinh tế, xã hội địa bàn sở tại, đến tiềm năng khai thác và thúc đẩy cho du lịch.

Do vậy, việc tổ chức lễ hội truyền thống trong đời sống hiện đại ngày càng đòi hỏi nhiều hơn các điều kiện phi truyền thống. Không còn chỉ căn cứ theo lệ xưa, “đến hẹn lại lên”, hay như nhiều năm trước với những công tác quen thuộc chuẩn bị cho phần lễ, phần hội cùng các nghi thức nhịp nhàng. Lễ hội truyền thống hôm nay đứng trước hàng trăm câu hỏi cần giải quyết nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội hiện đại, xu thế phát triển đời sống mới. Ngay khi mà chúng ta đang hướng sự băn khoăn về đối tượng khách thập phương, du khách, chính quyền, các nhà quản lý với những lo lắng về các nhu cầu đa dạng và những can thiệp sẽ có thể tác động nhiều chiều đến lễ hội thì ngay chính bản thân cộng đồng dân cư sở tại đang giữ gìn lễ hội cũng đang có sự đổi khác về các yếu tố kinh tế, xã hội, nhận thức, thẩm mỹ, quan niệm, nhu cầu hưởng thụ nghệ thuật và thực hành văn hóa…

Nghĩa là, lễ hội hôm nay luôn đứng trước nhiều nguy cơ tác động, kéo theo yêu cầu cho những sự chuẩn bị, rèn luyện, điều chỉnh nhằm giữ được những yếu tố đặc thù, những giá trị thiêng liêng được kết tinh từ trong lòng truyền thống; cùng với đó, còn phải đáp ứng cho sự xuất hiện những yếu tố, giá trị mới góp phần làm cho lễ hội thêm đẹp, thêm sang trọng, thêm tươi tắn ở tư cách một sự kiện, hoạt động văn hóa. Đây thật sự là một vấn đề đòi hỏi phải rất tinh tế, “nhạy cảm”, thấm đẫm ý thức văn hóa, tinh thần văn minh, cộng với những tri thức về di sản địa phương mà những người bắt tay vào thực hiện đều cần lĩnh hội, thấm nhuần. Đó là các thành phần liên quan khi tham dự vào một sự kiện lễ hội gồm người dân địa phương, chính quyền sở tại, cán bộ văn hóa, khách đi hội, có khi là cả nghệ sĩ sáng tạo hay doanh nghiệp du lịch và các nhà tổ chức dịch vụ nữa… Những hoạt động, hành vi không phù hợp từ nhiều phía sẽ dễ gây phản cảm, bức xúc hoặc giảm giá trị, ý nghĩa sự kiện lễ hội. Việc giăng lưới sắt ngăn người tràn vào giành ấn; những tiết mục nhảy nhót, ăn mặc “chim cò” sặc sỡ nơi không gian nghi thức cổ truyền; sự trang trí, tạo hình bối cảnh không gian khiến các lễ hội trở nên hao hao các hội chợ hơn là sinh hoạt nghi lễ; những hoạt động phô trương, “làm màu” quá nhiều mà thiếu chú trọng đến những cảm nhận, cảm xúc của người tham gia lễ hội…, đó là thí dụ về những cái đáng phải điều chỉnh hôm qua, hôm nay.

Cần có sự cộng hưởng của chất xám và lòng tôn kính nhằm bảo đảm cho sự nghiêm ngắn và cuốn hút của lễ hội, một sự kiện văn hóa thiêng liêng trong đời sống hiện đại.