Tôi biết anh và cũng có một số lần làm việc với anh. Anh thỉnh thoảng hỏi tôi về tình hình nông nghiệp, nông dân thời đổi mới là lĩnh vực tôi theo dõi và tôi cũng hay hỏi anh về văn hóa là lĩnh vực tôi muốn hiểu biết thêm... Nhưng cũng có lúc bàn luận sôi nổi khi có việc lớn xảy ra và cùng quan tâm.
Còn nhớ năm 1982, sau Đại hội lần thứ 5 của Đảng thẳng thắn nêu sự trì trệ sản xuất và những bức xúc trong nhân dân, đặc biệt báo cáo về xây dựng Đảng của đồng chí Lê Đức Thọ tại Đại hội nêu những tiêu cực nghiêm trọng của cán bộ, đảng viên thì tôi và anh hay gặp nhau bàn luận.
Còn nhớ lúc đó anh đã nêu vấn đề khủng hoảng kinh tế - xã hội. Anh nhắc tới báo cáo của anh Lê Đức Thọ nêu lên và phê phán những tiêu cực nghiêm trọng của cán bộ, đảng viên mà anh cho rằng nhận xét sát thực tế. Nhưng còn đạo đức xã hội thì sao? Và anh nêu dấu hiệu khủng hoảng về văn hóa mà đó là nội dung hết sức hệ trọng vì trên đời này mọi cái sẽ mất đi chỉ còn lại văn hóa.
Anh nói đại ý, để xảy ra khủng hoảng về kinh tế thì sau khi nhận ra thực trạng có thể có giải pháp khắc phục trong vài năm, nhưng để khủng hoảng về văn hóa, suy thoái đạo đức xã hội phải sửa chữa vài thế hệ. Trường học có thể đào tạo cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ, những nhà nghiên cứu văn hóa nhưng không thể đào tạo được Nhà văn hóa.
Nghe anh nói thế, lúc bấy giờ tôi chưa hiểu, cho rằng anh quan tâm văn hóa cho nên cường điệu vấn đề!
Cho đến khi được tham gia tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về “Xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc” và đặc biệt liên hệ tình hình tư tưởng, đạo đức cán bộ, đảng viên, đạo đức xã hội xuống cấp, bằng cấp cao thì nhiều nhưng thiếu những nhà khoa học đầu đàn, vẫn có những nhà lãnh đạo, quản lý văn hóa nhưng vắng bóng những Nhà văn hóa... tôi bỗng nhớ tới phát biểu của anh Viện 31 năm trước.
Phát biểu tại Ban Tuyên giáo Trung ương, Hội đồng Lý luận Trung ương, hoặc tham gia ý kiến với một số đồng chí lãnh đạo Hà Nội về “khôi phục văn hóa Tràng An”, tôi đã dẫn lại ý kiến của anh mà tôi tán thành. Với quan điểm đó tôi cho rằng việc xây dựng văn hóa không thể bằng vài chỉ thị, quy chế hành chính mà phải bắt đầu từ văn hóa gia đình, văn hóa học đường và đặc biệt là văn hóa công đường trong quan hệ giữa Đảng, Nhà nước với dân, thật sự dân chủ, “lấy dân làm gốc”.
Đấy, tôi “bỗng nhớ” tới anh Nguyễn Khắc Viện như thế!
