Ai bảo vệ trẻ em đường phố?

Kẽ hở luật pháp

Trong quá trình chúng tôi tìm hiểu, nhiều chuyên gia, người có trách nhiệm đã phân tích, chỉ rõ, những quy định không đi sát thực tế đang gây cản trở cho một hành lang pháp lý đủ mạnh để bảo vệ trẻ em đường phố.

Điển hình cho vấn đề này có thể dẫn ra hành vi phạm tội của L.Ô-li-vi-ê, với thủ đoạn lạm dụng xâm hại tình dục trẻ em hết sức phi nhân tính. Thế nhưng, trong quá trình làm việc với các cơ quan chức năng, được biết, hành vi của Hoàng Văn Lan, L.Ô-li-vi-ê tuy là rất nghiêm trọng, song như thượng tá Đỗ Quang Minh - Phó trưởng phòng 6 Văn phòng Cơ quan Cảnh sát điều tra (C44) Bộ Công an phân tích, theo các văn bản pháp luật hiện hành thì chưa có quy định riêng về hành vi xâm hại tình dục giữa nam với nam, vì thế tội danh được xác định vẫn chỉ là "dâm ô đối với trẻ em". Đây rõ ràng là một lỗ hổng, dẫn đến khó trừng trị nghiêm khắc kẻ phạm tội.

Thượng tá Minh chia sẻ thêm: "Thu giữ máy tính xách tay của đối tượng, tìm thấy trong đó khá nhiều các clip, ảnh do hắn ghi lại cảnh quan hệ trần trụi với các cháu, chúng tôi thấy ghê rợn hết cả người. Đây là hành vi "quan hệ cưỡng bức" giữa nam với nam và tất cả trường hợp này, nạn nhân đều dưới 16 tuổi, có trường hợp dưới 13 tuổi - theo pháp luật hiện hành của Việt Nam thì chỉ cấu thành tội "dâm ô đối với trẻ em". Hiện đối tượng được bàn giao cho phía cảnh sát Pháp. Tôi mong muốn cơ quan chức năng nước bạn sẽ nhanh chóng xét xử vụ án này và bảo vệ quyền lợi chính đáng cho công dân Việt Nam".

Đồng quan điểm ấy, luật sư Tạ Ngọc Vân, hiện là trưởng một văn phòng luật sư, thành viên của tổ chức Trẻ em Rồng Xanh (Blue Dragon) có trụ sở ở Hà Nội, kiến nghị: Theo luật hiện hành, "hiếp dâm" là cụm từ để chỉ hành vi dùng vũ lực, hoặc đe dọa dùng vũ lực buộc người khác phải "giao cấu" trái ý muốn. Mà nội hàm của "giao cấu" thì suốt 50 năm qua vẫn chỉ quy định trường hợp giữa nam và nữ thôi. Như vậy, các hành vi phạm tội như của tên Hoàng Văn Lan chỉ nằm trong khung hình phạt từ 2-7 năm tù; trong khi nếu cấu thành tội "hiếp dâm" thì khung hình phạt cao hơn rất nhiều, từ 7 đến 20 năm tù, chung thân hoặc tử hình. Vì vậy, các nhà làm luật cần nghiên cứu, điều chỉnh khái niệm "giao cấu" quy định trong từng trường hợp, để bảo vệ trẻ em nam trước thảm họa xâm hại và lạm dụng.

Vấn đề bảo vệ trẻ lang thang bị đe dọa lạm dụng và xâm hại tình dục cũng chưa nhận được sự quan tâm thích đáng của các cơ quan chức năng. Bà Đặng Ngọc Hà, Phó trưởng phòng Bảo vệ và chăm sóc trẻ em (Sở LĐ-TB và XH thành phố Hà Nội) cho biết: "Mấy năm nay, Sở không có chương trình hỗ trợ dành riêng cho đối tượng trẻ em lang thang, mà chỉ có các chương trình tuyên truyền, trợ giúp nằm chung trong đợt tuyên truyền của tháng hành động vì trẻ em."

Bộ LĐ-TB và XH hiện có các Cục Bảo vệ và chăm sóc trẻ em, Cục Bảo trợ xã hội, Cục Phòng, chống tệ nạn xã hội, ngoài ra, còn có hàng chục Trung tâm bảo trợ khác có trách nhiệm trước vấn đề trẻ em lang thang, trẻ em bị xâm hại tình dục. Ấy thế nhưng, ông Tô Đức, Phó Cục trưởng Bảo trợ xã hội (Bộ LĐ-TB và XH) cũng chỉ ra những hạn chế: "Theo quy định hiện hành, các đối tượng này có thể được thu nhận vào các trung tâm bảo trợ xã hội, nhưng không được quá ba tháng. Bên cạnh đó số lượng các trung tâm cũng không đủ đáp ứng. Hướng mở bảo đảm tương lai cho các cháu vẫn là từ phía gia đình, đồng thời đẩy mạnh xã hội hóa công tác bảo trợ cho trẻ em."

TP Hà Nội từng có chủ trương đưa đối tượng là trẻ em lang thang, ăn xin vào các trung tâm bảo trợ cách đây sáu năm. Dư luận khi đó đã phản ứng gay gắt về tình trạng "bắt cóc bỏ đĩa", khi mà thiếu hẳn một sự tính toán lâu dài về tạo công ăn việc làm cho các em, khiến các em được hồi gia lại tiếp tục trở lại... lang thang!

Trước một vấn đề mà các cơ quan chức năng còn đang loay hoay, trung tá Khổng Ngọc Oanh (C45, Bộ Công an), cảnh báo: "Cục Cảnh sát hình sự trung bình mỗi năm phát hiện trên toàn quốc khoảng 1.500 vụ xâm hại trẻ em, trong đó bị xâm hại tình dục chiếm hơn 80%. Năm 2014 phát hiện 1.885 vụ, tăng 114 vụ (6,4%) so với năm 2013. Điều đáng lo ngại là thời gian gần đây, số lượng trẻ lang thang tuy giảm, nhưng tội phạm xâm hại trẻ em, đặc biệt là xâm hại tình dục và tội hiếp dâm trẻ em lại gia tăng".

Xã hội cần chung tay

Mới đây, tại hội thảo khoa học "Xâm hại tình dục trẻ em Việt Nam -Nguyên nhân và giải pháp" do Học viện Cảnh sát nhân dân phối hợp Văn phòng dự án Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh tổ chức, các đại biểu đưa ra kiến nghị: Luật pháp cũng cần cân nhắc tới việc không chỉ có nam giới mới có thể phạm tội xâm hại tình dục. Thực tế chỉ ra đã có một số phụ nữ tiếp cận trẻ em nam vô gia cư tại Hà Nội, dụ dỗ các em quan hệ tình dục với hứa hẹn sẽ trả tiền, đó là hành vi phạm tội. Trung tướng Nguyễn Xuân Yêm, Giám đốc Học viện Cảnh sát nhân dân, nêu quan điểm: Cần bổ sung hướng dẫn các quy định của pháp luật đối với các hành vi giao cấu mà đối tượng bị hại là nam. Hiện nay hầu hết các quy định pháp luật của nhiều nước trên thế giới đề nghị xác định rõ các hành vi xâm hại tình dục, trong đó cả hai đối tượng bị hại và người thực hiện hành vi đều là nam. Điều này sẽ góp phần xử lý hiệu quả các hành vi xâm hại tình dục mà đối tượng phạm tội là người đồng tính.

Cách đây sáu năm, Dự án hỗ trợ trẻ em lang thang do Bộ LĐ-TB và XH triển khai với nguồn kinh phí tài trợ của Ủy ban Hợp tác châu Âu (EU), đã thực hiện tại 51 xã/phường/thị trấn thuộc 19 quận/huyện của tám tỉnh. Riêng TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh dự án không hỗ trợ trực tiếp cho các em mà tập trung vào các hoạt động nghiên cứu hoàn thiện chính sách, truyền thông vận động giúp hàng nghìn trẻ em hồi gia. Thật tiếc là dự án đã kết thúc vào năm 2013, trong khi vẫn còn rất nhiều trẻ em lang thang ngoài cộng đồng. Trả lời câu hỏi, vì sao Bộ không tiếp tục triển khai dự án trên cơ sở những kết quả đã đạt được, ông Hoàng Văn Tiến, Giám đốc Quỹ Bảo trợ Trẻ em Việt Nam, nguyên Giám đốc Dự án, bày tỏ: "Do thiếu kinh phí nên đành để các địa phương chủ động thực hiện bằng cơ chế xã hội hóa".

Theo nhiều chuyên gia phân tích, trong khi chờ đợi những giải pháp mang tính vĩ mô từ cơ quan chức năng, hướng mở cho vấn đề chính là việc phát triển và nhân rộng những mô hình, là các tổ chức cá nhân, các tổ chức phi chính phủ đứng lên giúp đỡ đối tượng trẻ em lang thang, có nguy cơ và bị xâm hại tình dục. Ở Hà Nội có Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh, Trung tâm KOTO, Trung tâm Hoa sữa; tại TP Hồ Chí Minh có Trường tình thương Ái Linh, Mái ấm Hướng Dương, Mái ấm Tre xanh, Trung tâm Phát Huy...

Tại Hà Nội, Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh được sáng lập từ 2003 bởi M. Brô-sâu-ski, chàng thanh niên người Ô-xtrây-li-a đã gác lại mọi công việc chỉ để chuyên tâm giúp đỡ trẻ em đường phố tại Việt Nam. Một cán bộ của Rồng Xanh cho biết: Suốt chín năm, các em đến với Rồng Xanh hầu hết là có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Riêng khoảng ba năm trở lại đây, Tổ chức liên tục tiếp nhận các em bị xâm hại tình dục. Vấn đề đáng báo động là, số lượng trẻ em nam bị xâm hại đang tăng dần từng năm. Nhiều em đã có dấu hiệu tâm thần bất ổn vì phải chịu những cú sốc khủng khiếp đầu đời.

Ra đời sớm hơn Rồng Xanh là Trung tâm KOTO do anh Phạm Việt Tuấn, một Việt kiều người Ô-xtrây-li-a thành lập năm 1999. KOTO đã trở thành địa chỉ thiện nguyện cưu mang nhiều trẻ em lang thang đường phố. Các em đến đây sẽ được học nghề nấu ăn, phục vụ nhà hàng khách sạn với một nguyên tắc: chính các em sau khi thành nghề sẽ phải tiếp tục giúp đỡ các trẻ lang thang khác.

Đành rằng, mỗi tổ chức mỗi cá nhân bằng những hành động thiết thực sẽ giúp ích không nhỏ cho nhiều phận đời trẻ thơ đang lay lắt, lầm đường lạc lối. Song, về lâu dài, Nhà nước cần sớm xây dựng chế tài cũng như hệ thống các cơ sở phúc lợi xã hội đủ mạnh để bảo vệ các em, cùng với đó là đẩy mạnh hiệu quả của công tác xã hội hóa nhằm hỗ trợ trẻ em đường phố có một tương lai tốt đẹp.