Văn hóa nông thôn - Tài nguyên để phát triển

1/Tại đồng bằng sông Hồng, vấn đề khai thác tiềm năng văn hóa nông thôn để phát triển kinh tế-xã hội còn rất nhiều việc phải làm, rất nhiều khó khăn, vướng mắc cần tháo gỡ, và tất nhiên, là còn cả những cơ hội, dư địa cho tăng trưởng và phát triển.

Quy mô, diện tích đất nông nghiệp từ những thửa ruộng bậc thang ở khu vực trung du và miền núi phù hợp để phát triển nông nghiệp đặc sản, tài nguyên bản địa, gắn với bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc. Quy mô, diện tích đất nông nghiệp từ những cánh đồng bát ngát, thẳng cánh cò bay ở đồng bằng sông Cửu Long phù hợp để phát triển sản xuất sản phẩm nông nghiệp, hàng hóa quy mô lớn, tập trung.

Quy mô, diện tích đất nông nghiệp đồng bằng sông Hồng, không phải là nhỏ nhất nước, cũng không phải lớn nhất nước, sẽ phù hợp phát triển theo hướng nào? Quy mô, diện tích đất ở mức tương đối như hiện tại, là vừa đủ, vừa vặn để phát triển nông nghiệp theo hướng “công nghệ cao, hữu cơ, xanh, tuần hoàn, sinh thái”, như quan điểm của Nghị quyết của Bộ Chính trị đề ra.

2/Nhắc đến đồng bằng sông Hồng là nhắc đến “cái nôi” của nền văn minh lúa nước, của văn hóa làng quê Bắc Bộ, của tinh thần cố kết cộng đồng, của “hương ước” - thiết chế tổ chức, tự quản. Nông thôn không chỉ là nơi diễn ra hoạt động kinh tế, mà còn là không gian văn hóa; không chỉ là nơi sản xuất nông nghiệp, mà còn là nơi cân bằng cảm xúc. Nhiều di sản văn hóa đã được vinh danh, trong đó có nhiều văn hóa phi vật thể, như “tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ”, hay làn điệu dân ca quan họ, chèo, chầu văn… Không gian văn hóa cộng đồng nơi làng quê giúp cân bằng cảm xúc, tạo ra cảm xúc tích cực, định hình nông thôn hài hòa, thân thiện.

Nông thôn “phản chiếu” hình ảnh sinh động về các kết nối xã hội.

Quá trình hình thành nên làng xã nhờ vào tính cố kết cộng đồng, giúp giữ yên xóm làng trước thiên tai, địch họa. Người làng kết nối lại thành cộng đồng dân cư làng, xã hội làng. “Lệ làng”, “hương ước” không phải để vượt lên “phép nước”, “pháp quyền”, mà giúp cho pháp luật được tiếp nhận một cách tự nhiên, tự nguyện. Đó cũng là chỉ dấu văn hóa đặc sắc, riêng có ở nông thôn đồng bằng sông Hồng.

Nông thôn không chỉ là không gian vật chất, mà còn là tài nguyên phát triển.

Việc giữ gìn, phát huy các giá trị nông thôn giúp người làng quê trân quý truyền thống, vun đắp cho nông thôn trở thành tài nguyên du lịch. Đó chính là “tài nguyên mềm”, “nguồn lực mềm” cho phát triển bền vững.

Nông thôn cần được trân quý như một miền di sản.

Không chỉ là không gian sống hữu hình, nông thôn còn là không gian văn hóa, không gian tâm thức, khởi tạo nền tảng vững chắc để hướng tới các làng thông minh, làng hài hòa, làng hạnh phúc. Nghi lễ, tín ngưỡng dân gian, như lễ hội Tịch điền, thờ phụng Thần Nông, các vị Thần hoàng làng, tưởng nhớ tổ làng nghề… là những nét văn hóa đậm chất nhân văn, nối kết con người với truyền thống lịch sử, giúp con người sống nhân văn hơn. Khi ấy, cư dân nông thôn sống có trách nhiệm với cộng đồng, với môi trường thiên nhiên.

3/Từ trải nghiệm thực tế của bản thân qua các chuyến khảo sát ở các địa phương, tôi có niềm tin về một “vùng phát triển nhanh, bền vững, có cơ cấu kinh tế hợp lý, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc”, có nền “nông nghiệp công nghệ cao, xanh, hữu cơ, tuần hoàn, có giá trị kinh tế cao”. Cùng với các ngành, lĩnh vực kinh tế trọng tâm, phát triển nông nghiệp góp phần giúp đời sống ngày thêm trù phú, thịnh vượng. Phát triển nông thôn hướng đến chất lượng sống, đến dòng chảy tâm thức từ cội nguồn dân tộc. Chúng ta cần quan tâm thực hiện đồng thời cả hai mục tiêu này.

Chính đời sống văn hóa - tinh thần kế thừa và tiếp nối qua bao thế hệ, hình thành một cách tự nhiên nếp sống, nếp nghĩ của cộng đồng dân cư, cách thức mọi người cư xử, hòa hợp với nhau, từ miền quê ra đến phố thị. Đó chính là điều tạo nên bản sắc, “hồn cốt” của vùng đồng bằng sông Hồng “văn hiến nghìn năm”.