Sáng tạo để dẫn dắt
Nhóm năm phóng viên của trang ProPublica đã thắng giải Pulitzer năm 2024 ở hạng mục Dịch vụ công, với loạt bài điều tra về các tỷ phú dùng quà biếu để chi phối các thẩm phán của tòa án tối cao ở Mỹ. Tận dụng triệt để thế mạnh của báo mạng, ProPublica đã mang tới cách thể hiện đặc biệt, nhất là câu chuyện đầu tiên.
Không phải tiêu đề, cũng chưa phải chapeaux, ProPublica bắt đầu câu chuyện bằng bốn bức ảnh. Đầu tiên, là khung hình có Thẩm phán Clarence Thomas và tỷ phú Harlan Crow, sau đó cuộn xuống là du thuyền, máy bay và khu nghỉ dưỡng riêng của vị tỷ phú, kèm những dòng sau:
Trong hơn 20 năm, Thẩm phán Tòa án Tối cao Clarence Thomas đã được tỷ phú Harlan Crow chiêu đãi những kỳ nghỉ xa hoa;
Ông ta đi du ngoạn khắp nơi trên du thuyền của Crow, bay bằng chuyên cơ và bầu bạn với những người bạn quyền lực của Crow tại khu nghỉ dưỡng riêng của tỷ phú.
Mức độ hào phóng của Crow chưa bao giờ được tiết lộ. Cho đến bây giờ.
Mỗi câu trên được coi là chú thích cho từng bức ảnh, song cũng có thể tạo thành một bản tin đứng độc lập, với đầy đủ ý đồ của tác giả. Sau bốn bức ảnh, bài báo lại được tiếp tục bằng một cách tiếp cận khác, liên quan kỳ nghỉ chín ngày tới Indonesia của Thẩm phán Clarence Thomas và vợ, trên một chiếc siêu du thuyền có đội ngũ tiếp viên và đầu bếp riêng.
Nhóm tác giả tiếp tục: Nếu Thẩm phán Thomas tự thuê máy bay và du thuyền, tổng chi phí của chuyến đi có thể vượt quá 500.000 USD. May mắn thay, điều đó không cần thiết: Ông ta đang đi nghỉ với ông trùm bất động sản Harlan Crow, người sở hữu cả máy bay và du thuyền.
Nghĩa là, thoạt đầu, độc giả bị cuốn vào chuyến du hành của hai người đàn ông, với những chi tiết đủ để mường tượng ra sự hào nhoáng. Sau đó, bình thường, nhiều phóng viên sẽ triển khai câu chuyện bằng một “nut graph” (trả lời 5 câu hỏi cơ bản: Ai, cái gì, khi nào, ở đâu, tại sao?). Nhưng bài báo của ProPublica lựa chọn cách tiếp cận kịch tính hơn, với những nghi vấn phức tạp hơn: Như thế nào?, hay Đến mức độ nào?
Phần còn lại sau đó, là một thắng lợi lịch sử của ProPublica.
Đơn giản hóa
Sarah Stillman (tờ The New Yorker), đã giành chiến thắng trong hạng mục Báo chí lý giải (Explanatory reporting) khi viết về cuốn “Điều gì tạo nên một kẻ sát nhân?” (What Makes a Murderer?).
Mở đầu bài viết là câu chuyện về gia đình nạn nhân trong một vụ án mạng ở Florida năm 2012, và bị cáo Sadik Baxter bị tuyên trọng tội giết người. Trong bài viết đoạt giải, Sarah Stillman miêu tả:
Sadik Baxter đã lục soát năm chiếc ô-tô để tìm tiền trước khi đầu hàng cảnh sát, còn O’Brian Oakley, đồng phạm 26 tuổi của Baxter, sau khi bỏ trốn khỏi hiện trường đã mất lái trong cuộc rượt đuổi của cảnh sát và tông chết những người đi xe đạp. Cơ quan công tố đã buộc tội cả hai người đàn ông với trọng tội giết người cấp độ một.
Giải thích về quyết định của cơ quan công tố, Sarah Stillman viết: Được diễn đạt dưới góc nhìn công lý đứng về phía gia đình nạn nhân, trọng tội giết người theo lý thuyết là khi bị can tham gia một loại hoạt động bất hợp pháp với bất kể mục đích gì, nếu xảy ra chết người, phải chịu hoàn toàn trách nhiệm.
Như vậy, Sarah Stillman đã đưa ra định nghĩa và lời giải thích rõ ràng về một khái niệm pháp lý vốn không dễ nắm bắt. Với một thí dụ hợp lý, khái niệm phức tạp đó đã được giải thích theo cách dễ hiểu nhất.
 |
| Những bức ảnh ProPublica sử dụng mở đầu bài viết đoạt Giải thưởng Pulitzer. |
Chú trọng các chi tiết
Nhóm phóng viên của Lookout Santa Cruz “ẵm” Giải Pulitzer cho hạng mục Tin nóng (Breaking news), với loạt bài đưa tin về các cơn bão do hiện tượng thời tiết cực đoan gây ra, đã tàn phá thành phố ven biển Capitola ở tiểu bang California, nơi có gần 62.000 dân.
Suốt nhiều ngày ở Capitola, 10 phóng viên ấy đã thực hiện 86 lần cập nhật blog và đăng tải gần 190 bài viết cùng những cảnh báo được đưa lên mạng xã hội, hoặc gửi qua email và tin nhắn viễn thông. Trong đó, chuyến thăm của Thống đốc California Gavin Newsom tới khu vực được khắc họa:
Vào ngày thống đốc bang California đến thăm Capitola, ông đi ngang qua một đống ván gỗ mục nát, úng nước trước khi bước vào quán Zelda’s để kiểm tra...
Không có lý do gì để Thống đốc Gavin Newsom chú ý đến đống gỗ đặc biệt này trong một khung cảnh đầy rẫy những mảnh vụn khác. Nhưng nhìn kỹ hơn sẽ thấy rằng, những tấm ván này là một phần của băng ghế tưởng niệm đặt dọc đê chắn sóng ở bãi biển Capitola... Trên những tấm ván xếp thành một đống, có thể nhìn thấy những bảng tên tưởng niệm được gắn trên gỗ, gợi nhớ những người từng yêu mến nơi này đã khuất. Không phải ai cũng có cơ hội được tưởng nhớ theo cách này ở Capitola.
Hình ảnh các mảnh vụn nằm ngổn ngang được xem là vô cùng đắt giá, vừa phản ánh sự đau thương mất mát, vừa tượng trưng cho tình yêu của người dân đối với Capitola. Nhờ kỹ năng quan sát tinh tường để thấy những chi tiết nhỏ nhưng mang giá trị lớn, người viết đã tạo nên sự khác biệt.
Và khi vinh danh những thể nghiệm sáng tạo, chắt lọc, độc đáo, tinh tế… như vậy, Pulitzer 2024 vẫn là tượng đài dành cho các tác phẩm giàu “tính người” nhất.
