Khoảng 26% học sinh phân luồng
Ngay ở Thủ đô, năm học 2023-2024, cuộc chiến vào trường cấp III công lập vô cùng khốc liệt, hơn 30 nghìn thí sinh (45%) trượt tại kỳ thi này. Trong khi nếu 30% học sinh THCS lựa chọn học văn hóa và học nghề tại các trường nghề hay Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên (GDNN- GDTX) như quy hoạch của Chính phủ thì đã không tái diễn cảnh thiếu trường, thiếu lớp đến mức như vậy. Tuy nhiên, không phải phụ huynh nào cũng nắm rõ thông tin về hệ thống các trường như vậy cũng như thị trường lao động.
Hiện, hệ thống các trường có đào tạo nghề bao gồm: Trung tâm GDNN-GDTX thuộc ngành Giáo dục và Đào tạo quản lý; và hệ thống các trường sơ cấp (SC) - trung cấp (TC) - cao đẳng (CĐ) nghề do ngành Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) quản lý. Điểm chung ở các cơ sở này là học sinh phân luồng từ THCS đều được học văn hóa và đào tạo nghề, khi tốt nghiệp, đều được nhận bằng tốt nghiệp THPT quốc gia và bằng nghề tương ứng.
Gói gọn ưu điểm khi các học sinh được học chương trình GDNN-GDTX, TS Nguyễn Thị Tuyết, Giám đốc Trung tâm GDNN-GDTX Hai Bà Trưng nói: “Đó là giảm áp lực học tập - tiết kiệm chi phí - cơ hội học nghề”. Thực tế, tại mỗi quận/huyện đều có các Trung tâm GDNN-GDTX công lập, được Nhà nước đầu tư cơ sở vật chất khang trang, với mức học phí thu theo quy định trường công là 300 nghìn đồng/tháng.
Theo thống kê của ngành giáo dục, các Trung tâm GDNN-GDTX nhiều năm đã có những thành tích trong dạy và học (tỷ lệ thi tốt nghiệp THPT: ngành GDTX đạt 98,5%, nhiều trung tâm đỗ tỷ lệ 100%).
Còn Thạc sĩ Tô Thị Trà Ly, Giám đốc Trung tâm GDNN-GDTX Thanh Xuân chia sẻ: “Ở độ tuổi các em theo học từ THCS lên, tâm lý còn “nổi loạn”, chúng tôi rất chú trọng giáo dục đạo đức, kỹ năng. Các thầy, cô sẽ sát sao tâm lý lứa tuổi để từng bước lựa chọn một nghề học phù hợp sở thích, tính cách mỗi em”. Bên cạnh học tập, các trung tâm còn tổ chức nhiều hoạt động văn hóa thể thao, câu lạc bộ, giáo dục truyền thống, lịch sử, thăm các địa điểm văn hóa, lịch sử, tổ chức chuyên đề… để các em tham gia, từ đó giúp các em có thêm những kiến thức, thái độ tích cực và phát triển bản thân. Để học sinh được học nghề, trung tâm liên kết với các trường nghề, với nhiều ngành nghề để các em lựa chọn, học trung cấp nghề phù hợp.
Tâm huyết với câu nói “bạn làm được gì?” chứ không phải “bạn có bằng gì?”, NGƯT, TS Phạm Xuân Khánh, Hiệu trưởng Trường cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội đã nhấn mạnh những lợi thế của học sinh học nghề, nếu phụ huynh và học sinh nắm rõ, sẽ thay đổi nhận thức và tâm lý. Đó là: “Thời gian học nghề ngắn, nhanh chóng có việc làm ngay sau khi tốt nghiệp và học phí thấp!”. Tại Trường cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội, hiện tại, tỷ lệ sinh viên có việc làm trước khi tốt nghiệp (doanh nghiệp đặt hàng sẵn) chiếm 86% và 100% sinh viên có việc làm sau khi tốt nghiệp (3-6 tháng).
Với nhiều ưu thế như vậy, nhưng căn cứ vào số liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) vào tháng 7/2023, thực hiện Đề án 522, công tác giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông, năm học 2022-2023 trên toàn quốc có 1.050.032 học sinh, trong đó tỷ lệ học sinh vào THPT chiếm khoảng 74%, còn lại chỉ có khoảng 26% học sinh phân luồng. Một con số còn quá thấp so với kế hoạch.
 |
| Hoạt động tư vấn tuyển sinh của Trường cao đẳng Cơ điện Hà Nội. Ảnh: NAM HẢI |
Trường đại học lấn át
Thạc sĩ Trà Ly nêu một thực tế khá thú vị, tại các Trung tâm GDNN-GDTX ở ngoại thành Hà Nội, công tác tuyển sinh rất thuận lợi, bởi ưu thế về chất lượng giảng dạy, số học sinh đông, học sinh được học song bằng (văn hóa và TC nghề miễn phí) và ít trường THTP dân lập trên địa bàn nên nhiều phụ huynh, học sinh lựa chọn. Không hiếm gặp khi ở các huyện ngoại thành, các Trung tâm GDNN-GDTX tuyển sinh như một trường THPT công lập, với số lượng 300-600 học sinh lớp 10/năm học, nhiều trường vượt cả chỉ tiêu được giao. Điển hình như các trung tâm ở Thạch Thất, Đan Phượng, Phúc Thọ, Sơn Tây, Hoài Đức, Đông Anh, Sóc Sơn, Mê Linh, Quốc Oai… Trong khi đó, tại các quận nội thành, việc tuyển sinh của các Trung tâm GDNN-GDTX gặp nhiều khó khăn bởi học sinh có nhiều cơ hội lựa chọn: nhiều trường THPT dân lập, bán công; đặc biệt nhiều phụ huynh và học sinh chưa tiếp cận đầy đủ thông tin, lại thêm tâm lý khoa bảng, hoặc công tác tuyên truyền chưa được chú trọng…
Đại diện nhiều trường nghề đã lên tiếng, công tác tuyển sinh đại học (ĐH) hiện nay đang làm khó cho công tác tuyển sinh của các trường nghề. Đơn cử, năm 2023, Bộ GD&ĐT công bố, tính đến thời điểm khóa cổng đăng ký xét tuyển trực tuyến (cuối ngày 30/7), có hơn 660 nghìn thí sinh đã nhập nguyện vọng đăng ký xét tuyển với 3,4 triệu nguyện vọng, tương đương 66% so số thí sinh đăng ký dự thi tốt nghiệp THPT năm 2023 (1.024.063 học sinh). Tức là số chỉ tiêu đang gần bằng số thí sinh đăng ký nguyện vọng vào ĐH. Điều đó có nghĩa là cứ đăng ký là trúng tuyển ĐH. Số còn lại, hơn 300 nghìn thí sinh sẽ vào CĐ, TC nghề, đi du học hoặc những con đường khác như lao động trong nước hoặc xuất khẩu lao động.
Bên cạnh đó, số lượng các trường ĐH quá nhiều, phương thức xét tuyển lại quá “ngon ăn” khiến trường nghề càng “lép vế”. Năm 2019, Bộ GD&ĐT bỏ điểm sàn trong xét tuyển ĐH càng khiến cho sự khó khăn của các trường nghề tăng lên trong công tác tuyển sinh. Dù chưa chắc chắn sẽ có việc làm sau tốt nghiệp nhưng nhiều em chọn học ĐH thay vì học trường nghề. Suy nghĩ học ĐH ra sẽ làm công việc nhẹ nhàng còn học nghề sẽ làm công nhân nên khiến công tác tuyển sinh rất khó khăn, nhiều trường chỉ đạt 30-40% chỉ tiêu đặt ra trong việc tuyển sinh.
TS Phạm Xuân Khánh cho biết, hệ thống các trường giáo dục nghề nghiệp hiện nay đang khó tiếp cận dữ liệu học sinh. Từ khi các trường CĐ trực thuộc Bộ LĐ-TB&XH, việc tra cứu về tuyển sinh của các trường CĐ cũng bị thay đổi theo. Nếu như trước đây, học sinh THPT thi tốt nghiệp đều đăng ký chung trên hệ thống gồm tất cả các trường ĐH, CĐ thì hiện nay, các trường CĐ không trực thuộc Bộ GD&ĐT nữa, do vậy các cơ sở giáo dục nghề nghiệp không thể vào hệ thống đăng ký chung của các trường ĐH. Điều này dẫn đến việc các trường thuộc Bộ LĐ-TB&XH khó tiếp cận học sinh/dữ liệu thí sinh để tuyển sinh.
Một nguyên nhân nữa khiến cho trường nghề khó tuyển sinh là các văn bản hướng dẫn thực hiện của Luật Giáo dục nghề nghiệp hiện chưa cụ thể và rõ ràng, khiến cho học sinh không hiểu đúng về ngành nghề mình theo học; thí sinh phải tự tìm kiếm thông tin về chỉ tiêu tuyển sinh, mã trường, mã ngành.
Hiện, thị trường đang khát nhân lực có tay nghề, thu nhập của công nhân, kỹ thuật lành nghề không hề thấp, nhưng tỷ lệ học sinh theo học nghề chưa được cải thiện là bao và mới chỉ đạt một nửa so mục tiêu 50-55% học sinh vào các trường nghề vào năm 2030 mà Chính phủ đã đặt ra. Để tạo sự hấp dẫn cho giáo dục nghề nghiệp và người học lựa chọn học nghề, về mặt chính sách, ông Phạm Vũ Quốc Bình, Phó Tổng cục trưởng Giáo dục nghề nghiệp (Bộ LĐ-TB&XH) kiến nghị: Chính phủ có chính sách ưu đãi đối với doanh nghiệp khi tham gia hoạt động giáo dục nghề nghiệp, chính sách tín dụng đầu tư đối với cơ sở giáo dục nghề nghiệp và chính sách ưu đãi vay vốn tạo việc làm và khởi nghiệp dành cho học sinh, sinh viên.
Giáo dục nghề nghiệp là một bậc học của hệ thống giáo dục quốc dân nhằm đào tạo nhân lực trực tiếp cho sản xuất, kinh doanh và dịch vụ... Để học sinh theo học nghề như là một lựa chọn ưu tiên hàng đầu thì cần thay đổi nhận thức của phụ huynh, học sinh thông qua chất lượng đào tạo. Cần truyền thông, hướng nghiệp giúp phụ huynh, học sinh có nhiều thông tin hơn trong chọn trường, chọn nghề cũng như công tác phân luồng sau THCS, THPT cũng rất quan trọng. Hiểu đúng thì mới lựa chọn một cách tự nguyện.
