Tìm hiểu về vấn đề này, phóng viên Báo Nhân Dân đã có cuộc trao đổi với Tiến sĩ Trần Giang Sơn, Trưởng khoa Công nghệ Thông tin và Truyền thông, Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH), nhằm làm rõ thực trạng và những vấn đề đặt ra trong công tác đào tạo nguồn nhân lực an ninh mạng, an toàn thông tin hiện nay.
Phóng viên: Ông đánh giá như thế nào về thực trạng nguồn nhân lực trong lĩnh vực an ninh mạng hiện nay ở nước ta?
Tiến sĩ Trần Giang Sơn: Hiện nay, nguồn nhân lực trong lĩnh vực an ninh mạng và an toàn thông tin ở Việt Nam đang ở giai đoạn vừa thiếu, vừa cần được nâng cao chất lượng. Trong bối cảnh toàn xã hội đẩy mạnh chuyển đổi số, phát triển chính phủ điện tử, kinh tế số và trí tuệ nhân tạo, nhu cầu bảo vệ hạ tầng số, dữ liệu và quyền riêng tư cá nhân ngày càng cấp thiết. Tuy nhiên, số lượng nhân lực được đào tạo bài bản, có khả năng triển khai và vận hành các giải pháp an ninh mạng chuyên sâu vẫn còn khá hạn chế.
Từ góc độ đào tạo, tôi cho rằng vấn đề còn nằm ở khả năng thích ứng của đội ngũ kỹ sư, chuyên gia tương lai. Nhiều sinh viên ra trường còn thiếu kỹ năng thực hành và tư duy bảo mật toàn diện, quen với lập trình và phát triển phần mềm nhưng chưa được trang bị đầy đủ về thiết kế hệ thống an toàn, quản trị rủi ro hay ứng phó sự cố mạng ở quy mô lớn. Chính vì vậy, tại Khoa Công nghệ Thông tin và Truyền thông của Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH), chúng tôi luôn nhìn nhận an toàn thông tin là một năng lực nền tảng bắt buộc cho mọi ngành trong lĩnh vực công nghệ thông tin, chứ không chỉ dành riêng cho các chuyên gia bảo mật.
Phóng viên: Xin ông cho biết nhà trường đã có những chương trình đào tạo nào chuyên biệt về an toàn, an ninh mạng và an toàn thông tin? Định hướng phát triển đội ngũ giảng viên và cơ sở vật chất phục vụ đào tạo lĩnh vực này trong thời gian tới là gì thưa ông?
Tiến sĩ Trần Giang Sơn: Hiện tại, Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội xây dựng chương trình cử nhân An toàn thông tin theo chuẩn quốc tế, giảng dạy toàn bộ bằng tiếng Anh với thời gian đào tạo 3 năm theo hệ thống tín chỉ châu Âu (ECTS). Chương trình được thiết kế nhằm trang bị cho sinh viên kiến thức nền tảng vững chắc về mã hóa, an ninh mạng, phân tích mã độc, điều tra số, bảo vệ dữ liệu và điện toán đám mây an toàn. Ngoài ra, sinh viên còn được học về đạo đức số, quyền riêng tư dữ liệu cũng như thực hành qua các dự án nhóm và kỳ thực tập tại doanh nghiệp hoặc viện nghiên cứu. Sau khi tốt nghiệp, sinh viên có thể đảm nhiệm nhiều vị trí như kỹ sư an ninh mạng, chuyên viên phân tích an toàn thông tin, quản trị hệ thống, chuyên viên điều tra số hoặc tham gia nghiên cứu, phát triển giải pháp bảo mật cho các tổ chức trong và ngoài nước. Chúng tôi hướng tới đào tạo ra thế hệ kỹ sư có tư duy bảo mật toàn diện, không chỉ biết "phòng thủ" mà còn có khả năng thiết kế các hệ thống công nghệ an toàn ngay từ đầu, đáp ứng nhu cầu cấp thiết về nhân lực an toàn thông tin của Việt Nam trong kỷ nguyên số.
Về đội ngũ giảng viên, chúng tôi định hướng tiếp tục tuyển dụng các chuyên gia có trình độ cao, có kinh nghiệm thực tế trong lĩnh vực an ninh mạng, đồng thời mở rộng hợp tác trong nước và quốc tế để mời giảng viên, nhà nghiên cứu tham gia giảng dạy, hướng dẫn sinh viên trong quá trình thực tập, làm đồ án tốt nghiệp. Về cơ sở vật chất, USTH đã được trang bị phòng thực hành máy tính và các hệ thống máy chủ cấu hình cao. Sinh viên sẽ được học và thực hành với các công cụ, phần mềm, hệ thống mô phỏng mạng và máy chủ ảo.
Phóng viên: Trong quá trình phát triển nguồn nhân lực về lĩnh vực an ninh mạng, chúng ta đang có những thuận lợi và khó khăn nào nổi bật (thiếu giảng viên, thiếu trang thiết bị, chương trình chưa cập nhật, sinh viên ít quan tâm…), thưa ông ?
Tiến sĩ Trần Giang Sơn: Tôi cho rằng hiện nay Việt Nam có nhiều thuận lợi nhưng cũng đối mặt không ít thách thức trong phát triển nguồn nhân lực an ninh mạng.
Về thuận lợi, phải nói đến sự quan tâm mạnh mẽ của Chính phủ và các bộ, ngành đối với lĩnh vực an toàn thông tin. Nhiều chiến lược, chương trình quốc gia về chuyển đổi số và bảo đảm an toàn không gian mạng (Quyết định số 964/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược An toàn, An ninh mạng quốc gia, chủ động ứng phó với các thách thức từ không gian mạng đến năm 2025, tầm nhìn 2030; Đề án Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực an toàn thông tin giai đoạn 2021 - 2025) đã và đang được triển khai, tạo điều kiện thuận lợi cho các trường đại học, trong đó có USTH, phát triển chương trình đào tạo chuyên sâu. Bên cạnh đó, nhu cầu tuyển dụng lớn từ các doanh nghiệp, ngân hàng, tổ chức viễn thông... cũng là động lực thu hút sinh viên theo học ngành này.
Tuy nhiên, khó khăn vẫn còn khá nhiều. Cần nói tới việc thiếu giảng viên có chuyên môn sâu và kinh nghiệm thực tế về an ninh mạng - một lĩnh vực vừa rộng vừa thay đổi nhanh. Tiếp theo là cơ sở vật chất, phòng lab và trang thiết bị thực hành còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu học đi đôi với hành. Chương trình đào tạo ở một số nơi chưa kịp cập nhật theo xu hướng mới như trí tuệ nhân tạo an toàn, điện toán đám mây hay blockchain. Do đó, số lượng sinh viên lựa chọn ngành an ninh mạng vẫn còn khiêm tốn so với nhu cầu xã hội, phần vì các em chưa hiểu rõ cơ hội nghề nghiệp và tầm quan trọng của lĩnh vực này.
Chính vì vậy, theo tôi, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo, vừa đầu tư hạ tầng, vừa hỗ trợ đào tạo giảng viên và tuyên truyền để thu hút người học. Từ đây hình thành một hệ sinh thái nhân lực an ninh mạng bền vững cho Việt Nam.
Phóng viên: Theo ông để xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao về an ninh mạng, an toàn thông tin cần tập trung vào những giải pháp nào về đào tạo, chính sách ưu đãi, hợp tác quốc tế và ứng dụng thực tiễn?
Tiến sĩ Trần Giang Sơn: Tôi cho rằng để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực này, cần có một chiến lược tổng thể và đồng bộ.
Để đổi mới đào tạo, các trường đại học cần cập nhật chương trình học theo chuẩn quốc tế, gắn lý thuyết với thực hành và thực tế doanh nghiệp. Sinh viên cần được tiếp cận sớm với các công cụ, tình huống mô phỏng tấn công - phòng thủ và tham gia các dự án thật ngay trong quá trình học. Ngoài ra, cần đẩy mạnh hình thức đào tạo liên ngành, kết hợp giữa an ninh mạng, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và điện toán đám mây. Vì các công nghệ này ngày càng liên quan chặt chẽ.
Về chính sách ưu đãi và thu hút nhân tài, Nhà nước nên có cơ chế học bổng, hỗ trợ nghiên cứu, và chính sách đãi ngộ hấp dẫn để thu hút sinh viên giỏi theo học, đồng thời giữ chân đội ngũ giảng viên, chuyên gia có trình độ cao. Các doanh nghiệp cũng nên tham gia vào quá trình đào tạo bằng cách tài trợ phòng lab, hỗ trợ thực tập và tuyển dụng sớm sinh viên tiềm năng.
Về hợp tác quốc tế, đây là vấn đề quan quan trọng, chúng ta cần mở rộng hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu và tổ chức quốc tế để trao đổi sinh viên, giảng viên và chia sẻ công nghệ mới. Ở USTH, chúng tôi đang triển khai nhiều chương trình hợp tác song phương với Pháp và châu Âu, giúp sinh viên tiếp cận chuẩn đào tạo tiên tiến và môi trường nghiên cứu quốc tế.
Về đẩy mạnh ứng dụng thực tiễn, sinh viên phải được học qua các bài toán thật, tình huống thật, từ đó hình thành năng lực giải quyết vấn đề thực tế. Các trung tâm nghiên cứu và doanh nghiệp cần đóng vai trò "bệ phóng" để ý tưởng, mô hình và sản phẩm nghiên cứu trong trường học có thể được ứng dụng ngay trong hoạt động bảo mật của cơ quan, doanh nghiệp.
Tóm lại, nếu đào tạo hiện đại - chính sách tốt - hợp tác rộng - ứng dụng thực tiễn được triển khai đồng bộ, chúng ta có thể xây dựng được đội ngũ chuyên gia an ninh mạng có trình độ cao, đáp ứng yêu cầu bảo vệ không gian mạng quốc gia trong kỷ nguyên số.
Phóng viên: Nguồn nhân lực về an ninh mạng đang đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm an toàn thông tin dữ liệu, phòng chống và ngăn chặn các cuộc tấn công trên không gian mạng có hiệu quả. Vậy theo ông, việc gắn kết giữa công tác đào tạo với ứng dụng thực tiễn cần được triển khai ra sao? Ông nhìn nhận thế nào về sự chảy máu chất xám trong lĩnh vực này khi nhiều sinh viên giỏi chọn đi làm ở nước ngoài?
Tiến sĩ Trần Giang Sơn: Theo tôi, đào tạo phải đi đôi với ứng dụng thực tiễn thì mới tạo ra được nguồn nhân lực đủ năng lực và sẵn sàng làm việc ngay sau khi ra trường. Các chương trình đào tạo cần kết nối chặt chẽ với doanh nghiệp, cơ quan quản lý và các tổ chức an ninh mạng, để sinh viên được tham gia thực tập, làm dự án thật, và trải nghiệm môi trường làm việc chuyên nghiệp. Các trường cần xây dựng các phòng thí nghiệm mô phỏng tấn công, phòng thủ mạng để sinh viên được thử nghiệm và xử lý các tình huống như trong thực tế. Việc mời chuyên gia từ doanh nghiệp, cơ quan nhà nước tham gia giảng dạy, hướng dẫn đồ án cũng là phương pháp tốt để thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu xã hội.
Về vấn đề "chảy máu chất xám", tôi cho rằng đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội. Nhiều sinh viên giỏi ra nước ngoài học tập hoặc làm việc, nếu có cơ chế tốt để họ kết nối và quay trở lại đóng góp thì đây chính là lực lượng tốt giúp có khả năng nâng tầm chất lượng đào tạo và nghiên cứu. Minh chứng rõ nhất là ngay tại USTH, 84% số giảng viên đều có bằng tiến sĩ nước ngoài (phần lớn trong đó từ Pháp). Để thu hút được nhân lực cần có chính sách đãi ngộ thỏa đáng, môi trường làm việc chuyên nghiệp, cơ hội phát triển nghề nghiệp rõ ràng. Khi cảm thấy được trân trọng và có đất dụng võ, tôi tin nhiều bạn trẻ sẽ chọn ở lại hoặc quay về Việt Nam để đóng góp cho lĩnh vực an ninh mạng.
Phóng viên: Ông đề xuất những giải pháp gì để tạo cơ chế phát triển, thu hút, giữ chân đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học về an ninh mạng, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh mạnh mẽ về nguồn nhân lực công nghệ cao hiện nay? Trước bối cảnh các cuộc tấn công mạng ngày càng tinh vi, nhà trường có kế hoạch gì để đổi mới mô hình đào tạo nhằm nâng cao năng lực cho sinh viên?
Tiến sĩ Trần Giang Sơn: Việc giữ chân và phát triển đội ngũ chuyên gia an ninh mạng là thách thức lớn, cả với các doanh nghiệp và với các trường đại học. Theo tôi, giải pháp cần bắt đầu từ chính sách đãi ngộ và môi trường làm việc. Chúng ta phải tạo điều kiện để các giảng viên, nhà nghiên cứu có thể phát huy hết năng lực, được hỗ trợ về tài chính, cơ sở vật chất và đặc biệt là cơ hội hợp tác quốc tế.
USTH với lợi thế là trường đại học công lập quốc tế, được sự hỗ trợ từ hai chính phủ Việt Nam và Pháp luôn không ngừng tiếp tục mở rộng hợp tác quốc tế, mời giảng viên, chuyên gia từ các trường đại học, viện nghiên cứu hàng đầu của Pháp và châu Âu tham gia giảng dạy, giúp sinh viên tiếp cận chuẩn quốc tế, có cơ hội nghiên cứu trong môi trường toàn cầu.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!
