Làm mới nhạc truyền thống
Chắc ca sĩ Hòa Minzy cùng các cộng sự “đồng hương Bắc Ninh” (như NSƯT Xuân Hinh, người sáng tác ca khúc Tuấn Cry hay nhà sản xuất âm nhạc Masew) chẳng thể tưởng tượng nổi, sản phẩm ra đời với mục đích tri ân vùng quê quan họ yêu dấu của họ có thể đĩnh đạc chinh phục vị trí thứ 1 trong danh sách MV ra mắt ấn tượng nhất trong tuần (28/2-6/3/2025), khi vượt qua nhiều MV đình đám như Born Again (Lisa), Drama (G-Dragon).
Chắc ê-kíp cũng chẳng thể ngờ, cảm hứng từ câu ca dao bình dị “ta về ta tắm ao ta/dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn” hay ca từ quan họ mộc mạc “ăn một miếng trầu, bắc một chiếc cầu/bao lời chưa ngỏ, duyên mình duyên ta” đã giúp sản phẩm đi xa đến thế, khi cùng lúc lọt vào tốp đầu MV Trending tại nhiều thị trường giải trí khó tính như Australia, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Singapore, Nhật Bản…
Trước Bắc Bling, Phong nữ - Cô Đôi Thượng ngàn của ca nương Kiều Anh đã mang tới một lát cắt ấn tượng trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt và khiến sân khấu Chị đẹp đạp gió 2024 bùng nổ. Một Cô Đôi đầy thần thái, trang phục rực rỡ trình tấu đàn nguyệt, trong vắt giọng hát văn “ngọc điện chốn kim môn cô ra vào/danh thơm ngoài cõi tiếng đồn trong cung” cùng vũ đạo sôi động tái hiện nghi thức hầu đồng đã thu hút tới 6,3 triệu lượt xem trên YouTube. “Phần biểu diễn khiến ta cứ muốn ngân nga theo từng giai điệu, ca từ. Người xem dù khắt khe tới đâu cũng phải khâm phục vì không thể ngờ bản mush-up lấy cảm hứng chầu văn được giới trẻ hưởng ứng nhiệt tình đến thế” - tài khoản Nam Ng chia sẻ.
Làm mới làn điệu dân ca Bắc Bộ Trống cơm của Nhà Sao sáng cùng sáng tạo trên nền bài vọng cổ Dạ cổ hoài lang của Nhà Mứt gừng cũng trở thành những tiết mục nổi bật và góp phần làm nên thành công vượt trội cho Anh trai vượt ngàn chông gai 2024. Trống cơm trẻ trung, cuốn hút của ba “anh tài” Tự Long - Soobin Hoàng Sơn và Cường Seven đã nhận về 11 triệu lượt xem cùng 68 nghìn lời bình luận ngợi khen. Nghe Soobin chơi đàn bầu, bạn trẻ Cornypop084 xúc động, “ôi cái tinh thần dân tộc ấy, cái sợi dây cổ truyền ấy mới trong trẻo làm sao. Chỉ một tiếng đàn bầu mà đánh thức bao tiếng lòng của dân mình”. Giọng ca cải lương mùi mẫn của NSND Hữu Quốc cùng tiếng đờn kìm day dứt đã đưa bản vọng cổ quen thuộc của soạn giả Cao Văn Lầu đi thẳng vào trái tim khán giả. “Mình cứ nghĩ cải lương chỉ hợp với thế hệ ông bà, vậy mà thưởng thức phiên bản mới Dạ cổ hoài lang tự nhiên rưng rưng muốn khóc”, tài khoản Sunflower399 bày tỏ.
Và không thể không nhắc tới âm hưởng chèo cổ trong MV Thị Màu của bộ đôi Hòa Minzy - Masew, sắc màu dân ca Bắc Bộ đậm đặc trong Tát nước đầu đình của Lynk Lee và BinZ hay những làn điệu truyền thống Xẩm Hà Nội cùng Hát xoan Trò chơi í a Trời cho của Hà Myo - Thế Phương VBK... đã được làm mới một cách tinh tế, chừng mực để giữ nguyên tinh thần tác phẩm gốc nhưng vẫn mang lại cho người trẻ những bất ngờ thú vị.
Điểm chung của những sản phẩm âm nhạc kể trên là chúng đều được những nghệ sĩ trẻ làm mới, được thổi hồn đương đại và ngôn ngữ biểu đạt hiện đại cho những chất liệu nghệ thuật dân gian đã quá quen thuộc với nhiều thế hệ công chúng. Nhạc cụ truyền thống (sáo, thập lục, đàn tranh, đàn nguyệt...) kết hợp với âm nhạc điện tử mang màu sắc đương đại (EDM, World Music, Contemporary Music, R&B). Ca từ nguyên gốc kết hợp với phần lời Rap trẻ trung và bắt tai được giới hạn tỷ lệ làm mới. Phần vũ đạo gốc (trong chèo cổ, chầu văn, cải lương, hát bội…) hòa trộn cùng múa đương đại, kịch hình thể, break-dance sử dụng những yếu tố dân gian (múa cờ, đánh trống trong lễ hội hay các trò chơi đấu vật, kéo co…). Nội dung chuyển tải một câu chuyện xuyên suốt bằng ngôn ngữ hấp dẫn, mới lạ và trẻ trung (đầu tư mạnh tay cho sân khấu ở cả phần thiết kế-ánh sáng-công nghệ hiện đại để có thể thu hút khán giả ở cả phần nghe lẫn phần nhìn).
Và hiệu ứng lan tỏa, được đong đếm bằng những phản hồi rất tích cực từ thị trường giải trí đã trở thành động lực thôi thúc các nghệ sĩ trẻ tự tin lựa chọn hướng đi mới bằng những sản phẩm sáng tạo xuyên suốt (như Hòa Minzy nhận biệt danh “Thị Màu” với chèo cổ - quan họ, Hà Myo đưa xẩm thành loại hình “gây sốt”, Thùy Chi ngọt ngào cùng những khúc dân ca) hoặc đầu tư những dự án dài hơi lấy di sản cha ông làm điểm tựa (Hoàng Thùy Linh dùng văn hóa dân gian để lồng ghép thông điệp nữ quyền trong album Hoàng, Phương Mỹ Chi khai thác dòng chảy dân gian để có Vũ trụ cò bay).
 |
| “Trống cơm” làm mới làn điệu dân ca Bắc Bộ và trở thành điểm nhấn của Anh trai vượt ngàn chông gai 2024. |
Hướng đi sáng tạo
Gói ghém những tinh hoa văn hóa vật thể lẫn phi vật thể chỉ trong một MV có thời lượng 4 phút, Hòa Minzy đã lập được một kỳ tích, khi biến quê hương trở thành địa danh “lấp lánh” (bling) nhất cõi mạng những ngày qua. Khá nhiều, trong con số gần 55 nghìn bình luận mà phần đa đến từ giới trẻ đều bày tỏ sự ngạc nhiên, rằng những quan họ - chầu văn sao mà hay thế, sản phẩm gốm Phù Lãng và tranh Đông Hồ sao mà đẹp thế. Cũng khá nhiều bạn trẻ được gợi cảm hứng để tìm nghe lại những làn điệu quan họ cổ, ngắm nghía những bức tranh dân gian Tố nữ, Đám cưới chuột, Đấu vật… và bày tỏ sự bất ngờ, “hóa ra nghệ thuật truyền thống mà cha ông mình để lại tuyệt quá”.
Cũng vì lẽ đó, Bắc Bling trở thành cái tên được nhắc tới nhiều nhất, trong khuôn khổ Hội thảo khoa học quốc gia “Thực trạng và giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị nghệ thuật Việt Nam trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế” do Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam tổ chức vào ngày 6/3/2025. PGS, TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội đã dẫn chứng MV này để khẳng định: “Chúng ta đang ở trong một bầu không khí rất thuận lợi cho phát triển văn hóa, trong đó có văn hóa truyền thống”.
Tham dự Hội thảo với tư cách một “anh trai”vừa bước ra khỏi gameshow thành công bậc nhất của năm 2024, NSND Tự Long hào hứng chia sẻ những bài học kinh nghiệm mà anh đúc kết được, sau thử nghiệm làm mới làn điệu dân ca Trống cơm. “Ca khúc này nói về văn hóa - bản chất, cội nguồn của dân tộc. Chúng tôi muốn tiếp nối những giá trị truyền thống, muốn những người trẻ hiểu và tiếp cận những giá trị ấy nhiều hơn nữa để thêm yêu vốn cổ của dân tộc. Xác định vẫn giữ nguyên lời gốc nhưng nhờ chương trình cho phép sáng tác mới đến 49%, chúng tôi đã sáng tác thêm một đoạn để làm mới thêm giai điệu nhưng không mất đi bản sắc của dân tộc. Khán giả có thể là người già - trung niên nhưng cũng có thể là đối tượng sinh năm 2000 trở lên. Người trẻ mà thích nghe Trống cơm là chúng tôi thành công rồi”.
Chia sẻ với báo giới bên lề cuộc Hội thảo, NSND Triệu Trung Kiên - Giám đốc Nhà hát Cải lương Việt Nam đề xuất hướng đi làm mới nghệ thuật truyền thống để “lân la giới thiệu” đến với công chúng trẻ, từ đó thúc đẩy họ sẽ tìm hiểu nghệ thuật truyền thống thật sự và có thể sẽ nhận ra những gì ông bà để lại còn sâu sắc, đậm đà hơn những tác phẩm cải biên hấp dẫn kia. Ông hy vọng, “biết đâu từ đó giới trẻ tạo nên xu hướng quay lại nghệ thuật truyền thống”.
Nhận thức rõ vai trò bắc cầu ấy, NSND Tự Long tâm sự, “giới trẻ hiện không phải không biết, không yêu những tinh hoa cha ông để lại, họ chỉ chưa được tiếp cận một cách bài bản và hiệu quả thôi. Từ hiệu ứng lan tỏa của những sản phẩm âm nhạc mang màu sắc truyền thống gần đây, tôi khẳng định họ rất quan tâm tới vốn cổ. Vấn đề là tiếp cận ra sao, pha trộn thế nào để người xưa vẫn thấy giá trị vẹn nguyên mà người trẻ ngạc nhiên, sao hay thế này mà mình chưa được biết. Hiểu giới trẻ đang cần gì, thích gì, chúng ta sẽ có cách bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống hiệu quả”.
 |
| Phong nữ - Cô Đôi Thượng ngàn bản mush up lấy cảm hứng chầu văn được giới trẻ hưởng ứng nồng nhiệt. |
