Bới đất cát tìm ruộng
Sau đợt mưa lũ kéo dài, hàng trăm ha đất ruộng ở Quảng Bình bị đất sét, đá vụn, cát vùi lấp, trong đó có hàng chục ha không thể canh tác trong vụ đông xuân 2020 - 2021 do lượng đất, cát bồi lấp quá dày. Xã Hưng Trạch, huyện Bố Trạch là một trong những nơi như vậy.
Gần trưa, chúng tôi hỏi đường ra đồng ruộng thôn Khương Hà, xã Hưng Trạch. Nhìn từ xa, cánh đồng ở thôn Khương Hà 4 được bao phủ một lớp bùn mầu xám nhưng đến gần mới thấy toàn bùn sét và đá vụn, cát phủ dày, đặc quánh, che hết những đường bờ vùng, bờ thửa. Bên tuyến đường nội đồng khá rộng, ông Lê Xuân Uyển cùng vài người đàn ông trong thôn đang dùng cuốc, xẻng đào xúc lớp đất sét đang sền sệt trên mặt ruộng. Công việc mệt nhọc nhưng khối lượng chẳng được là bao, thỉnh thoảng, họ dừng tay quệt mồ hôi ngán ngẩm trước khối lượng lớn đất vùi lấp ruộng đồng của họ.
“Mùa mưa lũ nào vùng ruộng này cũng đầy nước nhưng lũ qua là gieo trồng bình thường, riêng năm ni mưa lũ quá lớn làm sạt lở núi, cuốn về theo bao nhiêu là đất, đá và đặc biệt là đất sét. Sau lũ, sét đọng lại thành lớp dày nên không thể canh tác được. Mà đất sét thì chẳng trồng được cây gì vì rễ cây bị bóp nghẹt, không lên nổi. Anh em sốt ruột động viên nhau ra đào bỏ lớp sét để lấy lại phần nào diện tích ruộng canh tác cho kịp vụ nhưng xem ra lực bất tòng tâm vì cánh đồng rộng mà khối lượng đất vùi lấp quá lớn”, ông Uyển chia sẻ.
Gia đình bà Phạm Thị Tâm ở thôn Khương Hà 4 sống nhờ bốn sào ruộng hai vụ nhưng mấy trận lũ qua đã làm đất, đá vùi lấp mất ba sào ruộng. Càng gần vụ sản xuất, bà càng đứng ngồi không yên, hết lên trụ sở xã xin giúp bóc dỡ đất cát để có ruộng sản xuất, lại lội ra nhìn “cánh đồng chết” của mình mà thêm nẫu ruột. Theo lịch thời vụ, lúa đông xuân chỉ hơn một tuần nữa là xuống giống, giờ ruộng bị vùi lấp, lấy chi để canh tác. Bà Tâm sụt sùi nói: “Mấy năm trước, lũ lụt đưa phù sa về nên ruộng tốt, lúa xanh, lũ năm nay đưa toàn đất đồi vùi lấp ruộng hơn nửa mét, đến mức lấp luôn bờ nên cánh đồng như hoang mạc. Nông dân không có ruộng biết lấy chi ăn”.
Theo Sở NN&PTNT Quảng Bình, tình trạng đất ruộng bị vùi lấp sau lũ không chỉ xảy ra tại huyện Bố Trạch mà còn xuất hiện ở nhiều xã của hai huyện Quảng Ninh và Tuyên Hóa. Tại xã Trường Sơn, huyện Quảng Ninh, gần như toàn bộ 110 ha đất trồng lạc của xã bị đất đá vùi lấp nên đã vào vụ gieo trồng nhưng chưa thể xuống giống được. Tại xã Châu Hóa của huyện Tuyên Hóa, đất đá trên núi sạt lở xuống cùng nước lũ đã bồi lấp nhiều diện tích ruộng của người dân. Hiện, xã đang phát động nông dân cải tạo bằng cách xúc bỏ phần đất bồi lấp để lấy lại ruộng, dù công việc không hề dễ dàng. “Chưa khi nào mưa lũ lại gây ra hậu quả lớn và ảnh hưởng lâu dài như đợt mưa lũ vừa qua. Nếu không tính toán biện pháp phù hợp thì rất có thể người nông dân sẽ không sản xuất được vụ mới, mà như vậy khó bảo đảm sinh kế lâu dài cho họ được”, Chủ tịch UBND xã Trường Sơn Nguyễn Văn Nhì nhận định.
Lúng túng tìm cách chuyển đổi
Giám đốc Sở NN&PTNT Quảng Bình Mai Văn Minh cho biết, hiện ngành nông nghiệp đang tìm biện pháp giúp dân khôi phục đồng ruộng hoặc chuyển đổi mô hình canh tác tại các vùng có ruộng bị đất vùi lấp. Mới đây, đoàn công tác của Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam đã về xã Hưng Trạch tìm hiểu tình hình thực tế để có giải pháp giúp người dân.
Giám đốc Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam Nguyễn Hồng Sơn cho biết, qua khảo sát thực tế một số vùng tại huyện Bố Trạch cho thấy, mức độ bồi lấp khá lớn với chiều sâu bồi lấp khá dày. Tầng bồi lấp trên cùng là lớp đất sét nặng nên rất khó canh tác ngay được nếu không cải tạo. Hiện nay, tại các vùng này không thể tiếp tục trồng lúa mà phải nạo vét lớp đất này để cải tạo lại đất.
Ông Mai Văn Minh cho rằng, bây giờ khôi phục lại đồng ruộng để trồng lúa là khó khả thi vì phải tốn nhiều kinh phí và thời gian. Vấn đề đặt ra là cần phải chuyển đổi biện pháp canh tác để phù hợp với hiện trạng đất trên cơ sở cải tạo đất để phục hồi dần. “Trước mắt, địa phương cần vận động người dân chuyển đổi diện tích đất bùn bị vùi lấp có chủ động nguồn nước sang đào ao nuôi cá. Còn những diện tích ruộng màu bị lấp tiến hành đào hố, bỏ các phân chuồng hoai mục, rơm rạ tạo độ tơi xốp để gieo giống bí ngồi”, ông Mai Văn Minh nói.
Còn theo Giám đốc Nguyễn Hồng Sơn, Viện Khoa học nông nghiệp đã lấy các mẫu đất tại từng địa điểm bị bồi lấp để phân tích, đánh giá mức độ chất độc hại trong đất để có những khuyến cáo cho nông dân. Sắp tới, Viện sẽ có những hướng dẫn cụ thể cho bà con nên chuyển đổi cây trồng phù hợp với từng loại đất và các phương pháp cải tạo đất để sớm ổn định sản xuất.
Như vậy, hàng trăm ha đất sản xuất của nông dân vùng lũ Quảng Bình sẽ không thể đưa vào sản xuất vụ đông xuân 2020 - 2021 trong sự lúng túng của ngành chức năng và sự lo lắng của người nông dân. Bao giờ người dân có ruộng sản xuất để ổn định cuộc sống sau lũ đang là câu hỏi còn bỏ ngỏ.
