Ngày ấy, để bước vào mùa cấy, người nông dân phải lo gieo mạ. Họ định liệu cho từng chân ruộng mà gieo mạ đúng thời điểm. Nếu không, mạ sẽ già quá, hay non quá, không đạt yêu cầu, ảnh hưởng đến công chăm bón và năng suất sau này.
Trong tôi vẫn in đậm hình ảnh người nông dân lom khom nhổ mạ dưới mưa phùn gió bấc, trong cái rét như cứa da, cứa thịt. Nhìn cảnh lam lũ, nhọc nhằn, lòng tôi cứ xốn xang. Ngày ấy, vào cuối tháng 11 âm lịch đến đầu tháng chạp. Quê tôi đã vào mùa cấy. Trước khi cấy, người ta lo chẻ lạt bằng tre tươi, rồi trui sơ qua lửa cho dẻo để bó mạ. Và đặt cho cái tên thân thiện: Lạt mạ. Từ sáng tinh mơ, đến hoàng hôn buông xuống, nhà nhà tranh thủ ra đồng. Người nhổ mạ, người cày bừa, người cấy, người be bờ tát nước, cánh đồng nhộn nhịp hẳn lên. Gió lạnh cứ phập phù. Mưa vẫn rơi hoài không dứt. Thế mà các mẹ, các chị vẫn khoác áo tơi lom khom cấy lúa. Đôi bàn tay ngâm nước bùn nhăn nheo vì lạnh.
Tùy theo diện tích thửa ruộng mà số lượng người cấy nhiều ít khác nhau. Để cho sớm hoàn thành vụ cấy, người trong làng thường vần công giúp lẫn nhau. Và để tranh thủ kịp thời vụ, người đi cấy không về nhà ăn trưa, mà con cháu đem cơm ra tận ruộng. Những nhà có ruộng gần nhau, thường chọn mô đất rộng, trải tấm nylon, hay mấy tàu lá chuối lúc sáng gánh theo che mạ, rồi bày các thức ăn ra cùng ăn. Thức ăn thật đạm bạc. Chỉ cơm độn khoai, đĩa rau luộc, ít cá đồng kho mặn. Vừa ăn vừa nói chuyện râm ran. Niềm vui đã giúp xua bớt cái giá rét, vơi đi nỗi nhọc nhằn. Trong lúc chờ cha mẹ ăn cơm, lũ trẻ tha hồ đùa giỡn, tha hồ tinh nghịch. Chốc chốc lại bị cha mẹ la rầy, chúng lại tìm trò chơi khác.
Bây giờ mùa cấy bằng tay đã hết, cảnh đem cơm ra đồng cho mẹ đã thôi. Bởi người ta đã dùng nhiều biện pháp canh tác hiện đại. Làm đất đã có máy cày, máy bừa. Đi cấy mạ non bằng sức người đã được thay thế bằng biện pháp gieo sạ gọn nhẹ, nhanh chóng. Những chân ruộng không thể gieo sạ được đã có máy cấy thay thế sức người. Vì vậy, cánh đồng vào vụ không còn nhộn nhịp như xưa.
Và mỗi khi vụ lúa đông xuân về, lòng tôi lại trỗi dậy miền ký ức.
