Tiểu thuyết này xuất bản lần đầu năm 1942 - năm mà tác giả của nó được bầu làm Viện sỹ Thông tấn Viện Hàn lâm Khoa học Hungary. Từ đó tới nay, tác phẩm được tái bản nhiều lần và được dịch ra rất nhiều thứ tiếng trên thế giới.
Bối cảnh thời đại của câu chuyện được kể là giai đoạn thịnh trị của nền quân chủ Áo-Hung (1868-1918), không gian câu chuyện là đa vùng văn hóa nhưng chủ yếu là thành Viên - kinh đô của nền quân chủ - và vùng đất Hungary ngày nay.
Hai đứa trai mười tuổi gặp gỡ và kết thân với nhau như định mệnh, vừa hòa hợp khăng khít như một cặp song sinh, vừa khó xóa nhòa khoảng cách về “kiểu người”, về hoàn cảnh xuất thân, về môi trường văn hóa. Trưởng thành, cả hai cùng vào quân đội, nhưng một người không thuộc về môi trường này nên đã sớm giải ngũ. Cho đến một ngày, người đàn ông độc thân và vợ của quân nhân bạn mình đã lén lút tư tình với nhau. Trong một cuộc đi săn, người phản bạn đã giương súng về phía con mồi nhưng thực ra điểm ngắm bắn lại là người bị phản.
Không thể bóp cò, cũng không thể đối mặt với “hiện trường”, người phản bạn đã bỏ xứ ra đi. Vợ của người kia vì tâm bệnh nên mất tám năm sau đó. Sự giận dữ và ý định trả thù của nạn nhân dần biến thành sự chờ đợi, như một lý do để sống. Và rồi, sau bốn mươi mốt năm và bốn mươi ba ngày xa cách, từ xứ nhiệt đới, người bỏ trốn đã quay lại chốn xưa. Trong ngôi biệt thự giữa rừng già, hai ông lão ngoại thất tuần đã trắng đêm cùng nhau bên những ngọn nến. Ông tướng về hưu - người mà vì bạn nên trắng tay - đã nhã nhặn và thân tình tường minh hóa mọi sự thật mà người phản bạn cứ tưởng là vĩnh viễn thuộc về bí mật riêng của mình. Ân oán một đời coi như đã được sòng phẳng thanh toán. Hai con người có thể thanh thản chờ ngày mãn cuộc cái “lễ hội đầy bi kịch và sang trọng” đời mình.
Như một bài luận về “đẳng cấp con người”, về nỗi cô đơn, về tình bạn và tình yêu, lòng chung thủy và sự phản bội, sự phán xét và bao dung…, cuốn tiểu thuyết thể hiện sinh động biệt tài của tác giả trong dựng truyện và kể chuyện, trong kiến tạo không khí truyện và chất thơ của tự sự, trong miêu tả biện chứng phức tạp tâm lý nhân vật, trong gọi tên và làm sáng rõ những thứ vốn trừu tượng bí ẩn mơ hồ...
“Những ngọn nến cháy tàn” là một minh triết về con người và thế giới.
(Tiểu thuyết “Những ngọn nến cháy tàn” của Márai Sándor, Giáp Văn Chung dịch, NXB Văn học và Đông Tây, 2018) .
