Mười lần như chục, từ quê ngoại trở vô, lúc nào tôi cũng lỉnh kỉnh tay xách nách mang đùm đùm đề đề những chai, những thùng, những can, những hũ chỉ có mắm là mắm, từ mắm nước cá cơm thơm vàng sánh tựa mật ong, nếm một giọt rơi ra tê rang đầu lưỡi đến mắm mực đen ngòm vừa ngon vừa ngọt; mắm cá nục, mắm cá trích thịt đỏ au au chỉ hít hà ngó nghiêng đến niêu cơm Thạch Sanh cũng lủng. Nhưng nhà tôi ưu tiên nhiều nhất, thường xuyên sử dụng nhất vẫn là thứ nước mắm đóng can “made in bà ngoại”.
Nhớ ngày đầu tiên Philip theo tôi về xứ Quảng, trong khi tôi mở bung lồng ngực ra hít hà cho thỏa hương vị mặn mòi của một dãy những lu, những vại, những chum mắm ngoại đang để nơi đầu hè phơi nắng, miệng không ngừng hít hà, thèm thuồng khoái trá ước gì lúc ấy có tô cơm nguội, chan ngay muỗng mắm tức thì ăn ngay cho thỏa cơn thèm. Trong khi tôi đang lâng lâng ngất ngây tận hưởng hương vị nồng nàn của quê hương thì Philip hai tay bịt chặt mũi cắm cổ, cắm đầu lao vội ra sân, miệng không ngừng la oai oái “cái mùi gì mà thum thủm khó chịu thế này?”. Philip không tin đó là mùi nước mắm khi thi thoảng đi ăn hàng quán, anh bảo rằng mình ngửi mùi nước mắm khác cơ.
Đã không biết bao lần tôi cắt cớ hỏi ngoại, “Nước mắm có tự bao giờ?”. Ngoại móm mém cười trả lời tôi một câu chắc cú “Nước mắm có trước ngày ngoại sinh ra. Nó có từ ngày xửa ngày xưa”. Tôi lục tìm tài liệu, không thấy sách vở nào viết cả. Tôi nghĩ rằng nó có từ lúc người Việt biết chài lưới bắt cá và phát hiện tình cờ một thứ thức ăn là lạ thú vị từ cá khi sản phẩm thu hoạch về ăn không hết.
Một dãy lu làm đầy căn buồng, hết đợt cá này đến mùa cá kia, mắm được chiết ra những chiếc can, những hũ sành ngoại để dành cho con cháu làm quà mang đi, đứa nào bận bịu không về, ngoại lại lóc cóc gói gói gém gém đóng can lèn chặt gửi xe đò mang đi rải khắp phố phường từ Sài Gòn đến tận Tây Nguyên.
Sau khi lấy nhau rồi, Philip cũng đã làm quen với mùi nước mắm nhưng vẫn không ngừng thắc mắc “xứ Quảng phải đâu vùng làm nước mắm như Phú Quốc, Phan Thiết, Nha Trang mà sao nhà mình ai cũng thích ngộ ghê?”. Bởi mắm đâu chỉ là mắm mà còn là tình thương của ngoại và bóng hình của cả quê hương yêu thương.
Bỗng giật mình, tôi từ lúc được ăn dặm, được mớm đút thì cái món “khó ngửi” này đã ở trong thịt, trong da, trong xương, trong máu và không khéo nó còn ở cả trong hồn vía nữa không chừng thế nên đi đâu cũng thèm, cũng nhớ. Nhớ có lần cùng Philip về thăm bố mẹ chồng, một tuần liền không được nghe mùi mắm. Chân vừa bước tới nhà, tôi ào ngay xuống bếp, hít một hơi dài mùi mắm “made in bà ngoại”, cả ngày hôm ấy tôi chỉ ăn độc một món duy nhất là cơm với mắm, thêm trái ớt trong vườn cùng tép tỏi Lý Sơn, tôi đã có một bữa no, một bữa ngon như chưa bao giờ từng được ăn. Thế nên mới có chuyện buồn cười, mỗi lần phải về gia đình Philip, tôi đã phải lén lút chiết mắm ra từng chai nhỏ, khèn thật chặt và quấn trong tầng tầng lớp áo bỏ vào vali để mà mang theo, bữa ăn nào cũng thậm thụt lấy chai nước mắm ra ăn sau cùng.
Chỉ cần cơm mắm thế thôi, nhưng đi đâu rồi cũng muốn mua vé tàu về.
