Làng nghề hàng trăm năm
Chúng tôi tìm về bến đóng tàu trên sông La ở thôn Đền, xã Trường Sơn để nghe tiếng đục đẽo, tiếng khoan, bào mài những thanh gỗ để lắp ghép tàu, thuyền trong không khí làng nghề thêm nhộn nhịp.
Theo nhiều cao niên trong làng, nghề đóng thuyền nơi đây đã có hàng trăm năm. Cha đẻ của nghề này là ông Phạm Đà. Sau khi ông mất, để tưởng nhớ công ơn ông tổ nghề này, người dân thôn Đền đã lập đền thờ, nay chỉ còn là phế tích.
Từ năm 1959, làng nghề xây dựng hợp tác xã (HTX) đóng tàu, thuyền Lý Chính Thắng với hơn 200 xã viên. Thời điểm đó được xem là hưng thịnh. Tàu, thuyền từ đây xuất đi khắp nơi và tạo được việc làm cho hàng trăm lao động. Trước đây, thuyền được đóng và bán cho người dân trong huyện, tỉnh làm phương tiện đi lại, buôn bán vận chuyển hàng hóa. Sau này thuyền ở đây cũng được đóng phục vụ các công việc thời chiến. Năm 1961, làng nghề đóng tàu, thuyền thôn Đền vinh dự được Nhà nước tặng Huân chương Lao động hạng Ba.
Tuy vậy, từ sau khi Đổi mới và do cơ chế thị trường nên HTX bị giải thể, nhiều người không có vốn liếng sản xuất cũng nghỉ việc hàng loạt. Từ chỗ hàng trăm người làm nghề được bao cấp theo hình thức HTX, số hộ làm nghề chỉ còn đếm trên đầu ngón tay và theo diện kinh doanh cá thể. Những năm gần đây, khi các ngư dân vùng biển được Nhà nước hỗ trợ tiền đóng tàu đánh bắt hải sản trên biển, hằng năm có hằng trăm chiếc thuyền lớn được xuất xưởng ở xã Trường Sơn.
Ra biển lớn
Hiện giờ, các xưởng đóng tàu ở thôn Đền (xã Trường Sơn) đều do 4 - 5 người trong gia đình hoặc họ tộc chung vốn, lập nên một tổ, đội đóng tàu, thuyền. “Nghề ni không thể làm một mình mà phải kết hợp nhiều người mới làm được”, cụ Nguyễn Minh đã 85 tuổi, từng là thợ đóng tàu, thuyền ở đây cho hay. Trong thôn đền giờ có năm hộ đóng tàu, thuyền quy mô lớn, tạo việc làm cho nhiều lao động, ngoài ra còn có 20 hộ sản xuất nhỏ, lẻ trong toàn xã. Điển hình nhất là hộ anh Dương Quốc Huân có cơ sở đóng tàu, thuyền lớn, tạo việc làm cho hơn chục lao động. Thời gian qua, xưởng của anh đang đóng cả chục chiếc tàu, thuyền lớn nhỏ với giá từ 350 triệu - 1,5 tỷ đồng. Cùng với anh Huân, thôn Đền còn có những chủ xưởng đóng tàu như hộ anh Lê Văn Quân, Lê Quang Tuấn, Lê Văn Báu, Đoàn Quốc Khôi, đã làm giàu và đầu tư lớn cho các con ăn học.
Khách hàng tìm về đây đa dạng, nhiều địa phương đến đặt hàng để đi biển với tàu có công suất từ 90 CV trở lên. Trung bình mỗi chiếc tàu công suất lớn có giá từ 600 - 1,4 tỷ đồng. Trừ các chi phí, chủ xưởng “lãi” từ 150 - 200 triệu đồng, tạo việc làm ổn định cho hàng trăm thợ đóng thuyền với mức thu nhập khá cao từ 6 - 13 triệu đồng/người/tháng, khiến cho nhiều gia đình ngày càng khá giả, có điều kiện đầu tư cho con cái học hành. Ngoài ra, các xưởng đóng tàu, thuyền ở thôn Đền còn đóng thêm thuyền đua, phục vụ các lễ hội cầu ngư… Hằng năm, làng nghề xuất hàng trăm chiếc tàu, thuyền các loại đi khắp các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình tiêu thụ.
Ông Nguyễn Trọng Tám, nguyên Phó Chủ nhiệm HTX Lý Chính Thắng, hiện là Trưởng thôn Đền, đưa chúng tôi đi thăm các cơ sở đóng tàu, thuyền. Ông hồ hởi nói: “Đúng ra nghề đóng tàu, thuyền ở thôn Đền đã được 13 - 14 đời. Cả thôn Đền có 310 hộ với 1.400 khẩu, đây là địa bàn đa ngành, nghề tiểu thủ công nghiệp. Mỗi năm, tổng thu nhập của cả thôn Đền khoảng 20 - 30 tỷ đồng, trong đó một nửa doanh thu là từ nghề đóng tàu, thuyền. Tâm nguyện của người dân địa phương là khôi phục được ngôi đền thờ ông tổ nghề đóng tàu, thuyền Phạm Đà để tưởng nhớ người đã khai sinh ra nghề này, giúp con cháu đời sau có cuộc sống hưng thịnh”.
