Bước tiếp theo của nông nghiệp hiện đại
Mùa đông năm ngoái, nhiều người biết đến quả cam Vinh mang thương hiệu HD với vị ngọt thơm rất đặc biệt, hơn nữa còn "ăn được cả vỏ" vì được biết quy trình trồng hoàn toàn tự nhiên không phun thuốc, không sử dụng đạm hóa học. Từ một người "ngoại đạo" trong lĩnh vực nông nghiệp, anh đã bắt đầu sự nghiệp trồng cam như thế nào?
Tình cờ thôi, lúc đầu tôi cũng chỉ là nhà đầu tư. Có một số bạn bè rủ lên Hòa Bình trồng cam nên tôi tham gia. Trong đó một người là tiến sĩ nông nghiệp - tác giả của một giống cam. Nhưng trong quá trình thực hiện, thấy cứ "lệch dần" so với suy nghĩ của mình. Ngay từ hôm đầu tiên, tôi hỏi trồng cam như thế nào thì các ông bảo đào lỗ rồi cho các loại phân trộn với 2 kg vôi rồi trồng. Tôi thấy thế có gì đó sai sai, vì đất mỗi nơi mỗi khác. Tôi đành phải đi tìm hiểu, nhưng tìm hiểu rồi mới thấy, hình như ở đất nước mình không có ai làm cải tạo đất trước khi canh tác, hoặc rất ít - hoàn toàn thiếu tài liệu và các hướng dẫn, hỗ trợ cơ bản về khoa học từ các viện nghiên cứu, các chuyên gia cho nông dân.
Hẳn đó là một quá trình gian nan?
Vì tài liệu tiếng Việt hầu như không có, nên tôi tìm đọc tiếng Anh. Mảng tư liệu nước ngoài họ làm rất kỹ. Theo hướng dẫn, chúng tôi tự nghiền đất, mua dụng cụ, hóa chất về để đo độ chua hiện tại và tiềm tàng rồi từ đó, viết phần mềm tính toán ra lượng vôi vừa để trung hòa độ chua. Xét nghiệm xong mới biết có những vùng không dùng cân vôi nào, nhưng có vùng phải dùng lên đến 25 kg vôi cho một hố...
Nghe nói anh còn mang đất sang Mỹ xét nghiệm?
Đó là sau này. Ban đầu tôi tự làm hết. Việc chuyển sang Mỹ là bất đắc dĩ do các phòng xét nghiệm trong nước làm chậm, chất lượng thấp mà giá thì cao gấp nhiều lần. Không chỉ đất, tôi còn xét nghiệm lá cây hằng năm để biết cây cần gì. Theo đúng nông nghiệp công nghệ cao, tôi trộn các loại phân hóa chất hòa tan rồi làm hệ thống phun tưới nhỏ giọt tận gốc, cung cấp dinh dưỡng trực tiếp. Tôi đã tốn không ít tiền để đầu tư theo hướng này. Và dù có được một trang trại hiện đại, điều khiển tưới và bón phân từ xa nhưng kết quả không được như mong đợi. Trồng được một thời gian thì sinh ra sâu bệnh. Như mọi nông dân hiện đại, thuốc sâu được tìm hiểu, nghiên cứu và sử dụng ngay. Tuy nhiên với 30 ha cam, sâu bệnh sinh trưởng nhanh, dẹp được góc này lại bùng góc kia, tốn kém vô cùng. Đặc biệt có những loại sâu bệnh không có cách gì diệt được hết như sâu bướm phượng, vẽ bùa, nhện đỏ, loét vi khuẩn. Sau này tôi mới biết, những sâu bệnh này đã miễn dịch với nhiều hoạt chất của thuốc, vì nó quá quen với hóa chất rồi. Bất lực, tôi thử bỏ không dùng hóa chất nữa, tự đọc thêm và mua chế phẩm vi sinh về pha chế phun thử thì mới được. Từ đó, tôi nghiên cứu sâu về vi sinh. Hóa ra dùng vi sinh lại ổn, tự chế tạo, phun thấy diệt được nhện đỏ và các loại sâu bệnh.
Những loại phân bón và thuốc trừ sâu vi sinh do anh tự chế biến có đủ đáp ứng cho diện tích canh tác lớn không?
Thoải mái chứ. Vi sinh là sinh vật sống nên tự mình có thể nuôi cấy, nhân lên được. Ban đầu mình mua giống, từ 1/2 kg mình nhân nuôi lên cả nghìn lít, phun thấy hiệu quả với các loại sâu ăn lá, nhện, các loại nấm bệnh. Đặc biệt, vi sinh có giá thành vô cùng rẻ khi sản xuất được.
Tôi chỉ nghiên cứu và giám sát, còn các công đoạn làm đều do người dân thực hiện. Như vậy là một cách để mình phổ biến làm nông nghiệp tự nhiên đến từng người dân.
Anh có thể chia sẻ kỹ hơn về sự khác nhau giữa nông nghiệp công nghệ cao và nông nghiệp thuận tự nhiên?
Bạn cứ hình dung thế này: Khi chúng ta nói về nông nghiệp công nghệ cao, là nói về nhà kính, về hệ thống tưới tiết kiệm nước, những hệ thống kiểm soát độ ẩm, kiểm soát dinh dưỡng cấp cho hệ thống nhỏ giọt, nói về các hệ thống phần mềm điều khiển tự động. Tất cả đều đúng cho nơi mà họ phát minh ra: Sa mạc và các vùng đất lạnh thuộc miền ôn đới. Khi du nhập khái niệm này về Việt Nam, chúng ta đã bỏ qua đặc điểm khác biệt là nước ta có khí hậu nhiệt đới gió mùa. Ở các vùng đất sa mạc hay châu Âu, người ta không quan tâm nhiều tới côn trùng và dịch bệnh. Nhà kính là để giải quyết vấn đề về nhiệt độ môi trường. Sa mạc cũng là nơi nghèo nàn về vi sinh nên cây được các nhà khoa học tính toán để cho ăn dinh dưỡng trực tiếp từ nước tưới-nó cũng giống như chúng ta được truyền đường, đạm và vitamin qua đường tĩnh mạch vậy.
Còn nông nghiệp thuận tự nhiên, người nông dân chăm cho đất để đất nuôi dưỡng vi sinh rồi đến lượt vi sinh sẽ cung cấp đủ dinh dưỡng cho cây theo đúng yêu cầu của cây. Cây và vi khuẩn có mối quan hệ cộng tác rất chặt. Khuẩn bám vào cây, ăn các chất hữu cơ mà cây tiết ra, đổi lại, nó tiết ra các enzyme phân giải lân, kali và các vi lượng từ trong đá, nó tổng hợp nitơ từ không khí thành phân đạm cấp cho cây. Nếu mình nuôi đám vi sinh chung quanh rễ tức là mình nuôi dưỡng vi khuẩn để nó nuôi cây. Cây nuôi dưỡng theo cách này sẽ ra hương vị tự nhiên và có chất lượng đặc biệt. Trong mô hình này, người nông dân cũng phải chăm chút cho môi trường để bảo đảm cân bằng sinh thái, nhờ đó sâu bệnh không thể bùng phát. Làm nông nghiệp thuận tự nhiên khó hơn vì phải tác động gián tiếp vào cây trồng nhưng là bước phát triển tiếp của nông nghiệp hiện đại. Nó là một cách trở về với truyền thống canh tác cũ nhưng được áp dụng công nghệ và khoa học hiện đại một bước cao hơn. Nông nghiệp theo cách này dù có rất nhiều lợi ích và không quá khó để thực hiện nhưng cần phải thay đổi tư duy và do đó cần một chiến lược lâu dài của nhà nước. Tuy nhiên nếu thực hiện được thì đây thật sự là công cuộc đi tắt đón đầu của ngành nông nghiệp.
"Nhà nông, xin đừng ghét cỏ"
Vậy theo anh, làm cho đất đai màu mỡ, cây cỏ cộng sinh mới là bền vững lâu dài?
Đúng vậy. Cái này lâu nay nông dân mình không chú trọng. Thực tế sau một thời gian bón phân hóa học, phun thuốc trừ sâu hóa học thì nhiều vùng đất màu mỡ trở nên thoái hóa và sâu bệnh càng phát triển nặng nề. Nguyên nhân là khi bạn ném hạt đạm hóa học lên mặt đất, nó tan ra và ngấm vào đất thì toàn bộ một vùng trở thành đất chết- không có vi khuẩn/nấm nào sống sót và không có con giun con dế nào chịu được. Trong canh tác cây ngắn ngày, diệt cỏ còn có thể hiểu được. Tuy nhiên, với cây lâu năm, cây công nghiệp người ta cũng diệt cỏ không thương tiếc thì là sai lầm. Với thung lũng cam HD, tôi để cây cỏ dại mọc um tùm chung quanh gốc cam, cho phép chúng tận dụng năng lượng mặt trời còn dư để biến thành thức ăn cho vô số côn trùng, giun dế, vi khuẩn, nấm, các loại thiên địch để diệt trừ sâu hại. Khi chúng tôi cắt cỏ cũng cắt xen kẽ để không làm mất đi môi trường sống của các loài côn trùng này, chúng vô cùng quý giá với hệ sinh thái đất đai, mùa màng. Cỏ dại mục nát trở thành thức ăn cho vi sinh trong đất, làm cho đất ngày càng phì nhiêu. Chúng cũng đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc giữ nước lại trong vườn, nhờ đó, việc tưới nước cho cây được giảm thiểu.
Có lẽ, chưa ai nói với người nông dân điều này?
Truyền thông và giáo dục đóng vai trò hết sức quan trọng. Từ nhỏ, con người đã hình thành một ý thức cố hữu là căm thù cỏ, ghét cỏ. Bạn thử kiểm tra lại xem, khi còn học sinh, sách vở cũng ghi làm vườn là nhổ cỏ, làm cỏ, từ vườn tược đồng áng cho đến cái đường đi, không cơn cớ gì cũng phải đi "cuốc cỏ". Không ai nói rằng, thảm thực vật tự nhiên ấy vô cùng quan trọng. Nó còn liên quan đến việc bảo vệ mặt đất khỏi những trận xói mòn, sạt lở diện rộng. Hằng năm mỗi khi có lũ quét mọi người chỉ biết đổ tội cho thiên nhiên mà quên đi rằng thật ra thuốc diệt cỏ mới là nguyên nhân chính. Tôi đánh giá rất cao thông điệp của Thủ tướng Chính phủ khi kêu gọi trồng 1 tỷ cây xanh. Tuy nhiên môi trường có thể được bảo vệ nhanh hơn nhiều nếu thảm cỏ được để phát triển tự nhiên. Thật sự tôi muốn nói rằng, nhà nông, xin đừng ghét cỏ. Bởi, giảm phát thải về 0 như cam kết của Chính phủ tại Hội nghị Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu COP26 vừa rồi phải bắt đầu từ những hành động nhỏ của mỗi người dân như vậy!
Xin cảm ơn anh vì những chia sẻ rất thú vị và bổ ích!
