Những căn hầm còn ít người biết
Đó chính là nhà và hầm D67, nơi họp của Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương và Bộ Tổng Tư lệnh trong thời chống Mỹ, đã được phục dựng, trưng bày và mở cửa đón khách tham quan từ năm 2010.
Tại đây còn có những căn hầm ghi những dấu tích quan trọng của bộ chỉ huy tối cao trong những ngày kháng chiến chống Mỹ xâm lược. Đó là hầm T1, hay hầm chỉ huy tác chiến của Cục Tác chiến, Bộ Tổng tham mưu, hầm 59 của văn phòng giúp việc Bộ Tổng tham mưu, hầm 66 của bộ phận cơ yếu chuyên mã hóa, bảo mật các mệnh lệnh của Bộ Tổng tư lệnh gửi đến các đầu mối chiến trường (các căn hầm đang được tạm gọi tên theo năm xây dựng-1959 và 1966). Những căn hầm đó còn ít người biết, cần được kết nối với hệ thống di tích cách mạng kháng chiến trong khu Thành cổ Hà Nội để có cái nhìn toàn diện hơn về một giai đoạn lịch sử hiện đại hào hùng của dân tộc.
Năm 2012, vào dịp kỷ niệm 40 năm chiến thắng B52, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long Hà Nội đã phục dựng và mở cửa hầm T1. Hy vọng trong tương lai không xa, hai căn hầm 59 và hầm 66 cũng sẽ được phục dựng và mở cửa đón khách tham quan.
Chứng tích và ký ức chưa xa
Cả bốn căn hầm D67, T1, 59 và 66 đều được thiết kế và xây dựng theo những tiêu chuẩn kỹ thuật an toàn rất cao, đủ sức chống chịu các cuộc tấn công bằng bom và tên lửa hạng nặng, chống được vũ khí hóa học và sinh học, chống được nhiễu từ. Hầm T1 có diện tích 64m², gồm ba phòng, được xây dựng từ cuối năm 1964 trong những ngày đầu cuộc chiến tranh phá hoại miền bắc lần thứ nhất của Mỹ. Căn hầm giữ vai trò căn cứ trung tâm chỉ huy của Bộ Tổng tham mưu. Tất cả quyết định tác chiến quan trọng kháng chiến chống Mỹ đều xuất phát từ những khối óc chỉ huy trong căn hầm này. Phòng trực ban tác chiến là nơi làm việc 24/7 ngày trong tuần của các kíp trực. Sĩ quan trưởng kíp trực có nhiệm vụ trực tiếp trả lời những câu hỏi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, theo dõi tình hình bảo vệ miền bắc cả trên bộ, trên biển và trên không, tình hình các chiến trường Đông Dương. Mỗi ngày, mỗi tuần, phòng đều có báo cáo tổng hợp tình hình với Tổng Tư lệnh-Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Tổng Tham mưu trưởng-Thượng tướng Văn Tiến Dũng, trong các cuộc giao ban buổi sáng. Cũng từ căn hầm này lệnh báo động phòng không khu vực Hà Nội được phát chính xác và kịp thời. Trong hầm có 28 máy điện thoại liên tục hoạt động phục vụ công tác nắm tình hình và chỉ huy. Trong 12 ngày đêm cuối tháng 12/1972, hầm T1 là trung tâm đầu não chỉ huy trận quyết chiến đánh bại cuộc tập kích chiến lược bằng B52 của Mỹ.
Hầm 59 và hầm 66, mỗi căn chỉ có hai ngăn, mỗi ngăn diện tích chưa được 20m². Những đợt máy bay Mỹ đánh phá khu vực Hà Nội (các năm 1967-1968, năm 1972), tất cả công việc phải chuyển xuống hầm, ngột ngạt và chật chội vì thường xuyên có từ 7-10 nguời thay nhau cùng làm việc 24/24 giờ. Nhiều kíp cán bộ, chiến sĩ đã trực phục vụ chỉ huy chiến đấu ở hai căn hầm suốt cả cuộc kháng chiến chống Mỹ, qua những giai đoạn ác liệt, khẩn trương nhất cũng như chứng kiến giờ phút vỡ òa của niềm vui chiến thắng.
Nhà và hầm D67 phục vụ Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, hầm C52 của Cục Quân báo, hầm T1 của Bộ Tổng tham mưu cùng với các di tích quân sự khác nằm trong cụm công trình quốc phòng (1965-1975) đã được nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2005.
Cùng hiện diện, bổ sung cho nhau
Những căn hầm đặc biệt đó đã góp phần quan trọng bảo đảm an toàn cho cơ quan chỉ huy tối cao, bảo đảm cho những mệnh lệnh chỉ huy cuộc kháng chiến được phát đi thông suốt, kịp thời. Câu chuyện lịch sử trong những căn hầm và của những người đảm nhiệm các cương vị quan trọng, bí mật trong những căn hầm đó vẫn chưa được kể. Các thế hệ sau lớn lên trong “một thời hòa bình”, cần nhiều cơ hội để hiểu thêm và tự hào về “một thời đạn bom” Hà Nội chưa xa qua những di vật, di tích, những ký ức đó.
Các di tích cách mạng thời hiện đại vẫn có thể đồng hành bên cạnh những phát hiện khảo cổ học đang hiện dần ra trong khu vực Hoàng thành. Các giá trị của từng di tích không loại bỏ nhau mà cùng hiện diện, bổ sung cho nhau. Bên cạnh nhà và hầm D67, việc giữ gìn và phát huy giá trị lịch sử của căn hầm T1 dưới lòng tòa nhà Cục Tác chiến năm xưa đang là câu chuyện cụ thể minh họa cho điều đó khi chúng ta đang nghiên cứu phục dựng không gian điện Kính Thiên để hậu thế có thể nhìn thấy các công trình cung điện của tiền nhân một cách cụ thể, trực quan. Các nhà khoa học sẽ đảm nhiệm việc tính toán bảo đảm cho sự hài hòa trong bảo tồn và phát huy những tư liệu lịch sử đang hiện diện với mật độ dày đặc nhất ở đây.
