Nghiên cứu bản Dự thảo NĐ và Tờ trình Chính phủ, chúng tôi cho rằng, Bộ Giao thông vận tải (GTVT) đã đánh giá chưa đầy đủ về kết quả thực hiện Quyết định số 24 của Bộ GTVT về cho phép Uber, Grab thí điểm xe hợp đồng điện tử (HĐĐT) dưới chín chỗ. Cụ thể, Bộ GTVT đã không đề cập các hệ lụy như: Số xe HĐĐT dưới chín chỗ (Uber, Grab) tăng nhanh đến mức không kiểm soát được, gấp ba lần xe taxi “truyền thống”, phá vỡ quy hoạch vận tải, dẫn đến gia tăng ùn tắc giao thông; lực lượng chức năng rất khó xử lý vi phạm vì xe Grab, Uber không có nhận diện, giống như xe tư nhân. Việc xác định Uber, Grap là những doanh nghiệp (DN) “phần mềm gọi xe” đã tạo ra bất bình đẳng rất lớn về ĐKKD với taxi “truyền thống”, tạo kẽ hở cho Uber, Grab được hưởng mức thuế suất VAT 0% trong khi taxi “truyền thống” phải chịu 10%, khiến Nhà nước thiệt hại lớn về thuế. Đặc biệt, các đơn vị thực hiện thí điểm còn coi thường pháp luật Việt Nam, không chịu trách nhiệm bảo hiểm cho hành khách, cho lái xe và phương tiện, ngang nhiên mở rộng ra các thành phố khác không nằm trong diện thí điểm, trốn thuế... mà cơ quan chức năng không xử phạt được vì đã coi họ chỉ là “đơn vị cung cấp phần mềm” và máy chủ của họ đặt ở nước ngoài.
Xin dẫn ý kiến của Thạc sĩ Trương Đình Quý, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP Hồ Chí Minh, thực tế, còn rất nhiều hệ lụy vì Bộ GTVT đã coi Uber, Grab là xe HĐĐT. Cơ chế quản lý sai đã dẫn tới rất nhiều HTX vận tải “ma” ra đời chỉ để thu tiền của hàng vạn tài xế, rồi đứng ra ký hợp đồng với Uber, Grab để “hợp pháp hóa” hoạt động của “xe HĐĐT”. Trong khi đó, Uber, Grab tuyển dụng lái xe, trực tiếp điều hành xe, quyết định giá cước và tỷ lệ ăn chia theo kiểu “bóc lột” lái xe, rồi lại báo lỗ gần nghìn tỷ đồng... Chúng ta cần khuyến khích việc đưa tiến bộ khoa học vào hoạt động vận tải như Grab và Uber và taxi “truyền thống” cần học tập công nghệ tiên tiến của họ. Nhưng chúng ta phải có cơ chế quản lý đúng để bảo đảm sự công bằng, minh bạch, tránh lợi ích nhóm, gây nên sự bất bình đẳng và thiệt hại chung cho xã hội.
Theo quan điểm của các Hiệp hội Taxi thì Dự thảo NĐ thay thế NĐ 86 chưa định nghĩa đúng về năm loại hình vận tải. Đây là kẽ hở lớn, vì không định nghĩa đúng bản chất, cụ thể, rõ ràng thì sẽ dẫn đến ban hành quy định sai. Việc Bộ GTVT xác định Uber, Grab là xe HĐĐT; còn taxi “truyền thống” dù có ứng dụng phần mềm như Uber, Grab lại thuộc loại hình “taxi điện tử” là vô lý. Luật Giao thông đường bộ (GTĐB) quy định rõ tại Điều 66 “KDVT hành khách bằng xe taxi có lịch trình và hành trình theo yêu cầu của hành khách; cước tính theo đồng hồ tính tiền”. Trong Điều 3 của Dự thảo NĐ cũng viết: “KDVT hành khách bằng xe taxi có lịch trình và hành trình theo yêu cầu của hành khách; cước tính theo đồng hồ tính tiền hoặc thông qua phần mềm căn cứ vào km xe lăn bánh, thời gian chờ đợi”. Bản chất hoạt động của taxi “truyền thống”, taxi điện tử và Uber, Grab là như nhau: Cùng là xe dưới chín chỗ, cùng có lịch trình và hành trình theo yêu cầu của khách, tính cước theo cự ly di chuyển và thời gian chờ đợi. Do vậy, tất cả đều là xe taxi!
Các chuyên gia GTVT, các Sở GTVT và chính Bộ trưởng GTVT cũng đã khẳng định như vậy tại nhiều cuộc họp. Song không hiểu vì sao Ban soạn thảo NĐ lại coi “Uber, Grab là xe HĐĐT” (?).
Ngoài ra, bản Dự thảo NĐ thay thế NĐ 86 còn có một số “lỗ hổng” về pháp lý khác, như: Thiếu chế tài xử lý đối với trường hợp lái xe, xe vi phạm kinh doanh không đúng loại hình đăng ký; sử dụng phù hiệu, biển hiệu không đúng loại hình được cấp; xe du lịch và xe hợp đồng vi phạm quy định “mỗi chuyến xe, đơn vị KDVT chỉ được ký một hợp đồng”; xe được cấp phù hiệu xe hợp đồng hoạt động như taxi hoặc ngược lại...
Về những nội dung còn có ý kiến khác nhau, nếu coi Uber, Grab là đơn vị KDVT thì không hợp lý, vì họ chỉ cung cấp phần mềm vận tải. Đây là kiểu “đánh tráo khái niệm”, vì nếu chỉ cung cấp phần mềm (cho thuê, bán phần mềm), mà không trực tiếp điều hành vận tải, tuyển dụng lái xe, quyết định phương án kinh doanh và giá cước, phân phối lợi nhuận... thì không phải là đơn vị KDVT. Còn nếu quyết định những khâu quan trọng trong hoạt động KDVT như trên thì rõ ràng là đơn vị KDVT. Tương tự, ý kiến đề nghị bỏ quy định “xe hợp đồng chỉ được ký một hợp đồng và không được chạy theo tuyến cố định..., vì hạn chế quyền kinh doanh của DN” thì cũng là kiểu bao biện để bảo vệ cho xe trá hình và “xe dù, bến cóc” tiếp tục hoạt động.
Ngày 21-8, Ban tổ chức Hội thảo về Dự thảo NĐ thay thế NĐ 86 đã thống nhất đề nghị Chính phủ giao cho Bộ GTVT sửa lại dự thảo NĐ này. Hiệp hội Taxi của ba thành phố kiến nghị: “Để bảo đảm sự khách quan, dân chủ, Chính phủ cần tổ chức buổi đối thoại cởi mở với đại diện các hiệp hội, DN vận tải (cả Uber, Grab) để cùng làm rõ từng nội dung còn ý kiến khác nhau, làm cơ sở để ban hành NĐ mới thật sự chất lượng, vừa tạo sự tiện lợi, thông thoáng cho DN, vừa quản lý tốt hơn; không để những “lỗ hổng” gây rối loạn trật tự vận tải.
