Nghiên cứu bằng vốn ngân sách
Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ là dự án luật thuộc Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2021-2022 và quy trình thông qua tại hai kỳ họp. Tại Kỳ họp thứ hai (tháng 10/2021), Quốc hội đã cho ý kiến về dự án luật.
Trong phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 15/2 vừa qua, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, sau khi tiếp thu, chỉnh lý, hiện có hai vấn đề lớn trong dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ được Chính phủ xin ý kiến Quốc hội. Một là "quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước cho tổ chức chủ trì". Hai là mở rộng giao quyền đăng ký đối với giống cây trồng và một số đối tượng của quyền tác giả (chương trình, phần mềm máy tính). Cả hai vấn đề trên đều liên quan cơ chế phân chia hợp lý lợi ích giữa Nhà nước, tổ chức chủ trì và tác giả.
Tiếp thu các ý kiến góp ý, ở trường hợp thứ nhất, dự thảo Luật đã quy định giao quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, giống cây trồng một cách tự động và không bồi hoàn cho tổ chức chủ trì; đồng thời xác định cơ chế phân chia hợp lý lợi ích giữa Nhà nước, tác giả và tổ chức chủ trì.
Trường hợp thứ hai, với các chương trình, phần mềm máy tính gắn liền các thiết bị, máy móc được bảo hộ dưới dạng sáng chế, thiết kế bố trí để vận hành các thiết bị, máy móc đó thì có thể áp dụng cơ chế chuyển giao quyền sở hữu đối với sáng chế, thiết kế bố trí là kết quả của nhiệm vụ nghiên cứu khoa học sử dụng ngân sách nhà nước.
Nhằm kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng các kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ có sử dụng ngân sách nhà nước, dự thảo Luật đã bổ sung khoản 6 vào Điều 139, sửa đổi, bổ sung quy định tại khoản 4 Điều 194 theo hướng: Quyền đối với sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, giống cây trồng là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước chỉ được chuyển nhượng cho tổ chức được thành lập theo pháp luật Việt Nam, cá nhân là công dân Việt Nam và thường trú tại Việt Nam.
Các ý kiến trong Ủy ban Thường vụ Quốc hội đều cho rằng, dự thảo Luật đã được hoàn thiện trên cơ sở tiếp thu, giải trình đầy đủ chi tiết ý kiến của các đại biểu Quốc hội, đạt sự đồng thuận, nhất trí cao. Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nhấn mạnh, cần làm rõ những nguyên tắc về phân chia lợi ích sao cho phù hợp.
Thay chiếc áo "chật"
Những sân chơi lớn mà Việt Nam mới bước vào như CPTPP, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam-Liên minh châu Âu (EVFTA) đều đòi hỏi những cam kết quốc tế phải được nội luật hóa thông qua sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ. Qua hoàn thiện, tiếp thu ý kiến Quốc hội tại kỳ họp thứ hai, dự thảo mới nhất của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ đã tương đối cụ thể, sát với yêu cầu thực tế và có ý nghĩa rất quan trọng đối với Việt Nam khi tham gia CPTPP, EVFTA, tạo nền tảng cơ sở vững chắc để Việt Nam tham gia "cuộc chơi" với quốc tế, tránh được những thua thiệt không đáng có.
Tất nhiên, các quy định hợp lý, khoa học về sở hữu trí tuệ không chỉ là để "đối ngoại". Việc sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ lần này còn là yêu cầu cấp thiết đối với sự phát triển kinh tế tri thức nước nhà; tạo môi trường lành mạnh cho hoạt động sản xuất, kinh doanh; góp phần khuyến khích hoạt động sáng tạo; đẩy mạnh chuyển giao công nghệ, thu hút đầu tư nước ngoài, qua đó thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.
Điều này đã được thể hiện trong các chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách của Nhà nước về hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, công nghiệp hóa và hiện đại hóa để chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, phát triển nhanh và bền vững dựa chủ yếu vào khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Để đạo luật quan trọng này có thể đi vào cuộc sống một cách êm thuận, cần cụ thể hóa thêm điều khoản chuyển tiếp, nghĩa là bổ sung các quy định rõ ràng về các đối tượng quyền tác giả đã được tạo ra trước khi thực hiện chính sách mới. Bên cạnh đó, cần thực hiện phối hợp các biện pháp khác, trong đó đặc biệt quan trọng là nâng cao nhận thức xã hội về quyền tác giả. Một khi tình trạng nghe nhạc, xem phim sao chép tùy tiện, mua và đọc sách in lậu vẫn còn rất phổ biến như hiện nay thì việc bảo hộ quyền tác giả; bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ còn rất gian nan.
Sau chỉnh lý, có 119 điều của Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành được sửa đổi, bổ sung (tăng chín điều so dự thảo Luật trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ hai), trong đó 12 điều là điều sửa đổi, bổ sung về kỹ thuật và năm điều là bãi bỏ một số quy định; đồng thời sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giá, Luật Hải quan, Luật Khoa học và công nghệ, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công.
