Tôi đưa con trai năm tuổi theo cùng, chỉ cho con biểu tượng “Quang Sơn còn - Quảng Trị còn”, tượng đài Hoài niệm thể hiện mảng tường cổ chi chít mảnh bom đạn bên dòng sông - con sông gắn với lịch sử một phần đất nước. Có những người đến đây, trầm ngâm nhìn ra bờ sông, nơi có những cánh chim đang chao lượn trong buổi sáng.
Đứng bên sông Thạch Hãn. Dòng sông nước xanh trong, thấp thoáng dáng đò ngang dọc, những con tàu thả hoa đăng cũng được neo bên bến. Những đô thị có sông thường giàu có. Nhưng Quảng Trị, giữa thị xã, phía bờ bắc sông Thạch Hãn, nơi xưa kia là căn cứ để bộ đội vượt sông vào nam, giờ đang là những bụi tre già, những bãi bồi xanh um những bắp với lạc, thấp thoáng rừng tràm mơn mởn. Tôi hỏi anh bạn, sao người ta không xây dựng, anh nói, “đất này bão lũ thường xuyên. Mặt khác…, người dân vẫn còn sợ tiếng gió hú heo hút trên ngọn tre gợi cảnh tang tương bên dòng sông ngày ấy”. Tôi đứng từ bờ nam nhìn sang, bên này đường tấp nập xe cộ của một thị xã trẻ, nơi có quán cà-phê bờ kè gần sát mặt sông.
Trời tháng tư trong xanh, thấp thoáng gợn nhẹ những làn mây trắng trên vòm phượng vĩ. Như những thành cổ khác, ở mặt ngoài của thành cũng có hào sâu và tường thành chắc chắn. Trong tiếng nhạc nhẹ nhàng của ca khúc “Cỏ non thành cổ” phát ra, tôi vẫn thấy cỏ ở đây non tơ, nhưng “nào có ai ngờ, nơi đây một thời máu đổ”. “Tháng tư, có ngày có cả trăm đoàn đến đây đặt vòng hoa, thăm viếng”, anh hướng dẫn đoàn kể cho chúng tôi nghe, “hầu hết ai đến Quảng Trị đều ghé Thành cổ, đặc biệt là những ngày tháng tư lịch sử này”. Khu di tích vẫn chỉ một mầu cỏ non tơ dưới ánh nắng trưa vàng khét. Cái nắng làm người ta liên tưởng đến mùa hè đỏ lửa khi nhìn vào hành trang của người lính được trưng bày tại đây. Với mũ tai bèo, dép cao-su, bi-đông, ruột tượng, ba-lô, gậy, súng… những người lính trẻ hăng hái vào chiến trường. Anh trai tôi chỉ tay về phía bia chứng tích sinh viên - Thành cổ Quảng Trị và nói, “nơi đây, xưa kia các chiến sĩ trẻ rất nhiều người là sinh viên, tình nguyện viết đơn, gác bút nghiên cầm súng ra chiến trường và họ vĩnh viễn nằm lại cùng mảnh đất này”…
Trên con đường tỏa bóng dừa rợp mát, có người đến thăm lại chiến trường xưa, có người trẻ đưa học sinh đến thắp hương tri ân. Họ gặp nhau ở niềm cảm xúc không giấu được trên khuôn mặt khi nước mắt lăn dài. Mỗi gốc cây, ngọn cỏ, chiếc lá ở đây dường như đều chứa những điều bí ẩn khi tôi đi đến cuối hàng dừa, ở phía đổ nát ấy là một phần chứng tích của nhà lao, nơi giam cầm những chiến sĩ cộng sản, ở đây không ít người đã hy sinh nên ban quản lý có bày hương án, ban thờ, nhang khói hằng ngày…
Xuôi dòng Thạch Hãn là đến nhà của Tổng Bí thư Lê Duẩn. Một căn nhà nhỏ nằm nép mình bên sông, đến mùa lụt lên, nước cũng lấp ló ở cửa. Căn nhà cũng là một di tích nhưng nó nằm trong làng, mặt trước hướng ra sông, chung quanh là hàng xóm láng giềng, không bờ rào ngăn cách, nhà nhà cách nhau chỉ bờ giậu thưa ngăn ngắt xanh.
Tôi rời dòng Thạch Hãn với những câu thơ của nhà thơ Lê Bá Dương - “Đò lên Thạch Hãn… ơi chèo nhẹ/Đáy sông còn đó bạn tôi nằm…”, rồi tự hỏi, bao nhiêu người để lại gia đình, quê hương để vào nam chiến đấu. Dáng những con đò nhỏ như hiển hiện một nỗi niềm kiếm tìm gì đó khiến lòng tôi nằng nặng, bùi ngùi…
