Bổ sung một tầng hưu trí
Hưu trí ở Việt Nam hiện chia làm hai tầng, gồm lương hưu từ Quỹ Bảo hiểm xã hội (BHXH) dành cho người tham gia hệ thống (điều kiện hưởng là đến tuổi nghỉ hưu, đóng đủ năm BHXH) và trợ cấp xã hội dành cho người già hơn 80 tuổi. Sau bảy năm thực thi Luật Bảo hiểm xã hội 2014, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội thống kê mỗi năm có thêm khoảng 120 nghìn người được hưởng lương hưu hằng tháng. Tới cuối năm 2020 mới có khoảng 3,2 triệu người có lương hưu và trợ cấp, bao phủ 35% tổng số người sau tuổi nghỉ hưu. Cả nước có khoảng 9 triệu người già 60-80 tuổi không có lương hưu và cũng chưa đến tuổi nhận trợ cấp. Dự báo con số này còn có thể tăng lên 13 triệu vào năm 2030.
Dự thảo luật sửa đổi bổ sung một tầng trợ cấp hưu trí xã hội dành cho lao động 60-80 tuổi, không có lương hưu, đóng chưa đủ 15 năm BHXH nhằm vá lỗ hổng này. Mức trợ cấp 500 nghìn đồng/người và được Chính phủ điều chỉnh dựa trên chỉ số giá tiêu dùng hằng năm. Chính sách được ban soạn thảo kỳ vọng tạo nên các tầng hưu trí liên kết làm “giá đỡ” cho lao động về già. Như vậy, người rút BHXH một lần khi quay lại hệ thống mà chưa đóng đủ 20 năm BHXH để hưởng lương hưu có thể nhận trợ cấp hưu trí.
Ông Phạm Minh Huân, nguyên Thứ trưởng Lao động - Thương binh và Xã hội cho rằng: “Chúng ta phải mở rộng thêm đối tượng được hưởng hưu trí, không để độ bao phủ đang quá mỏng. Chúng ta phải suy nghĩ đến việc, thị trường lao động của chúng ta không đồng đều, không phải cứ thanh niên 20 tuổi là họ tham gia thị trường và họ làm việc đến 60 tuổi và thậm chí có những người do yếu tố lịch sử để lại cho nên họ có thể tham gia thị trường lao động muộn hơn”.
Bên cạnh đó, người lao động đóng BHXH đến tuổi nghỉ hưu mà chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu hoặc hưởng trợ cấp hưu trí sẽ được lựa chọn cách tiếp tục đóng bảo hiểm, đồng thời hưởng trợ cấp hằng tháng. Mức hưởng cụ thể tùy thuộc vào thời gian đóng, tiền lương đóng BHXH trước đó. Trong thời gian hưởng trợ cấp, người lao động được hưởng bảo hiểm y tế.
Ông Lê Đình Quảng, Phó Trưởng ban Chính sách Pháp luật, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho rằng: “Cần tăng các quyền lợi, bảo đảm cho người lao động được hưởng các chế độ linh hoạt, đa dạng và đặc biệt có thể có những chính sách đi kèm, thí dụ như tăng cường tính hấp dẫn để người lao động ở lại hệ thống”.
Dự thảo luật sửa đổi cũng đề xuất những trường hợp sau đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí: người lao động có tuổi thấp hơn tối đa 5 tuổi, 10 tuổi so quy định và có đủ 15 năm làm công việc theo quy định, người bị nhiễm HIV/AIDS do tai nạn rủi ro nghề nghiệp khi thực hiện nhiệm vụ được giao.
 |
| Vận động người dân tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện. Ảnh: TTXVN |
Điều chỉnh tỷ lệ hưởng lương hưu
Giảm năm đóng BHXH, cơ quan soạn thảo dự luật Bảo hiểm xã hội cũng đề xuất điều chỉnh mức hưởng lương hưu. Lao động nữ đóng 15 năm BHXH hưởng lương hưu tối thiểu 45%, cứ mỗi năm tham gia sau đó được cộng thêm 2% và muốn hưởng tối đa 75% phải đủ 30 năm. Lao động nam đóng BHXH từ 15 đến dưới 19 năm thì mỗi năm tham gia được tính 2,25% tiền lương bình quân tháng đóng BHXH. Tỷ lệ hưởng lương hưu với nhóm này dao động 33,75-42,75%. Lao động nam đóng đủ 20 năm BHXH hưởng lương hưu tối thiểu 45% và muốn hưởng tối đa 75% phải đóng đủ 35 năm.
Các chuyên gia phân tích, số năm đóng ngắn thì mức hưởng thấp, người lao động phải chấp nhận vì không có phương án bảo đảm hài lòng tất cả. Lao động vì thế cần tính toán tham gia lâu dài hơn để tỷ lệ hưởng lương hưu cao dần lên. Các chính sách về việc làm như trợ cấp thất nghiệp, đào tạo nghề cũng cần đồng bộ với thay đổi về hưu trí để làm giá đỡ an sinh cho người lao động.
Giảm năm đóng BHXH, hạn chế người rút một lần
Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đề xuất rút ngắn thời gian đóng BHXH từ 20 xuống 15 năm. Vì 20 năm quá dài khiến nhiều lao động chọn rút BHXH một lần thay vì chờ hưu trí. Đề xuất này thực ra không mới. Qua 17 năm với ba lần sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội, số năm đóng tối thiểu để hưởng lương hưu 45% đã được nâng từ 15 lên 20 năm (Luật sửa đổi năm 2014) rồi lại hạ xuống 15 năm để cân bằng Quỹ hưu trí.
Cùng với giảm năm tham gia BHXH, cơ quan soạn thảo đề xuất điều chỉnh điều kiện rút BHXH một lần, giải quyết 50% tổng số năm đóng, một nửa thời gian còn lại bảo lưu cho đến khi lao động đủ tuổi nghỉ hưu để hưởng chế độ. Do đặc thù công việc nặng nhọc, những lao động trực tiếp trong ngành xây dựng như chị Nguyễn Thị Vinh (tỉnh Nghệ An) cho rằng, khó có thể tham gia đủ thời gian 20 năm đóng BHXH để hưởng lương hưu theo quy định hiện hành. Ông Đinh Nho Khánh, Phó Giám đốc BHXH tỉnh Ninh Bình cho biết: “Quy định 20 năm đóng BHXH là lâu mà lúc đạt được 20 năm thì là lúc độ tuổi của người lao động đã cao. Nên chính sách cần linh hoạt, giảm thời gian đóng BHXH thì người lao động có thể theo được và tham gia được để kỳ vọng có được hưởng chế độ hưu trí sớm!”.
Giảm thời gian đóng BHXH là đề xuất được nhiều người lao động nhìn nhận là phương án hợp lý bởi tình trạng lao động nhận BHXH một lần, tức là không có lương hưu, diễn ra khá phổ biến. Thậm chí, rất nhiều người như vợ chồng chị Lê Thanh Vân (TP Hải Phòng) dù gần “chạm” tới ngưỡng hưởng lương hưu song vẫn đành bỏ cuộc do hoàn cảnh khó khăn. “Mình đã đóng BHXH hơn chục năm nhưng nay do điều kiện, hoàn cảnh gia đình, chồng mình ốm nên mình đành phải rút BHXH một lần để trang trải cuộc sống”, chị Vân chia sẻ.
Đề xuất của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội nhằm tạo cơ hội cho những người tham gia muộn (từ 45-47 tuổi mới bắt đầu tham gia) hoặc những người tham gia không liên tục khi đến tuổi nghỉ hưu vẫn không tích lũy đủ 20 năm đóng BHXH cũng được hưởng lương hưu hằng tháng. Nhưng từ góc nhìn khác, một số chuyên gia cho rằng, nếu rút ngắn số năm đóng BHXH có thể thấy lợi trước mắt là người lao động đỡ sốt ruột hơn về thời gian đóng nhưng về lâu dài lương hưu sẽ thấp, khó bảo đảm được mức sống tương đối khi người cao tuổi không còn khả năng lao động.
Trong bối cảnh dân số ngày càng già hóa, tuổi thọ của người Việt tăng cao, tuổi nghỉ hưu tăng và thời gian làm việc kéo dài hơn thì việc giảm thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu cần được xem xét thấu đáo và kỹ lưỡng.
Sau 12 năm đi làm, ông Đinh Văn Hòa (tỉnh Ninh Bình) đã từng băn khoăn có nên nhận BHXH một lần với số tiền 60 triệu đồng hay đóng tiếp 150 triệu đồng cho đủ số năm đóng BHXH. Đến nay, khi đã gần 70 và hưởng lương hưu được bảy năm ông vẫn thấy quyết định của mình là sáng suốt. Mức lương 3 triệu đồng không phải là nhiều nhưng ít nhất, ông cũng không phải lo kiếm tiền hằng tháng. “Có suất lương hưu tự nguyện này hằng tháng tôi không phải phụ thuộc con cái. Những công việc riêng tư như hiếu hỷ tôi đều có thể tự chi trả”.
Đã từng rút BHXH một lần nhưng khi chuẩn bị bước vào tuổi 50, ông Nguyễn Thành Dũng (tỉnh Hà Nam) mới thật sự lo lắng. Con cái đã lập gia đình ra ở riêng, kinh tế nhiều biến động, ông gấp rút mua BHXH tự nguyện để chuẩn bị cho tuổi già của mình. “Tôi tham gia để có được chế độ khi mình về già. Về già mình có cái mình trông mình hưởng và đặc biệt được chi trả khám, chữa bệnh!”.
Trên thực tế, cơ quan BHXH đã chi trả chi phí khám, chữa bệnh BHYT hàng trăm triệu đồng, thậm chí hàng tỷ đồng cho những người hưởng lương hưu bị mắc bệnh hiểm nghèo, nan y bởi lứa tuổi này dễ gặp các vấn đề về sức khỏe. Không những thế, trong thời gian hưởng lương hưu, nếu không may qua đời thì thân nhân của người hưởng lương hưu còn được hưởng chế độ tử tuất với nhiều quyền lợi.
Ông Nguyễn Duy Cường, Phó Vụ trưởng Bảo hiểm xã hội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội nhận định: “Với những quy định mới trong dự thảo, mở ra cơ hội cho những người lao động có thời gian đóng ngắn cũng được hưởng lương hưu và chắc chắn là người lao động sẽ có sự cân nhắc hơn trước khi đưa ra quyết định về việc hưởng BHXH một lần”.
