Không phải bà luyến tiếc thanh xuân mà vì bà muốn người đàn ông trước mặt kia không phải lo lắng cho bà nữa mà đưa ra quyết định trọng đại của đời mình. Người đàn ông độ chừng ba mươi tuổi vẫn dõi theo từng bước đi của bà, hai tay đưa hờ ra trong không khí nom nếu để bà chực ngã thì còn kịp đỡ. Đợi đến khi bà ngồi xuống tấm phản ở gian bên trái nhà, nhẹ nhàng rót miếng nước vối trong chiếc bình đất ra uống, người đó mới cất tiếng:
- Má ở một mình con thực không yên tâm.
Bà sẵng giọng:
- Đừng lấy tao ra làm lý do...
*
Bà Đa từng có một đời chồng, kết hôn từ khi còn rất trẻ nhưng khi hai người chuẩn bị đón con đầu lòng thì bà bị sảy thai. Vợ chồng bà khi ấy không đủ mạnh mẽ để chống lại dị nghị của người đời và cả nỗi đau của bản thân nên chia tay nhau trong đau khổ. Hai mươi lăm tuổi bà trở thành phụ nữ nửa chừng xuân, xa phố về lại quê, muốn sống cuộc đời mình yên ổn và bình lặng. Bà gặp lại mối tình đầu, ông Keo, nhưng khi ấy ông đã có vợ con.
Con trai ông Keo tên Mai, ngày Mai lên bảy, mẹ nó vì cám cảnh nghèo mà đòi lên phố bỏ quê kiếm kế sinh nhai. Ngày bà đi với nhiều lời hứa hẹn nhưng ông Keo biết, bà sẽ không bao giờ quay lại, chỉ có thằng Mai vẫn luôn tin tưởng mẹ nó và cũng ngờ vực phải chăng ông Keo đã làm gì có lỗi. Nhà bà Đa cô độc nơi cuối làng vì ba mẹ đã mất cả, lại ở gần nhà ông Keo nên hai người cứ hay giúp đỡ lẫn nhau, cứ thế tự sinh tình, dần dà tuy không dọn về ở chung nhưng cứ có cảm giác như thuở mới yêu nhau. Người lớn trong làng ai cũng ưng vì họ là những người lương thiện và chân thành, chỉ chờ cái đám cưới nhưng rồi số phận thay đổi.
Thế nhưng, bây giờ đã có Mai, mọi thứ đều rất khác. Trong mắt Mai, bà Đa là người khiến mẹ mình bỏ đi. Ngay khi ông Keo nói chuyện với con trai về việc chuẩn bị đám cưới, Mai đã gạt phắt, đứng dậy chỉ thẳng vào bà:
- Nếu ba muốn cưới bà ấy thì ba từ mặt con đi, con có chết cũng không để người đàn bà nào khác bước chân vào nhà này trừ má.
*
Hạnh phúc tưởng đến nhưng rồi lại lỡ dở. Hai năm sau đó, khi bà Đa vừa bước qua tuổi ba hai, ông Keo trong một lần đi làm xa đã bị tai nạn không may qua đời. Ngày làm đám tang ông, mẹ Mai cũng không về dù đã được báo tin, Mai khi ấy vẫn còn quá nhỏ, mình bà Đa đứng ra lo tang sự. Lần đầu tiên lúc ấy Mai hiểu được dường như mẹ mình và người phụ nữ trước mặt cách nhau rất xa, ở một đoạn tình nghĩa dành cho ba.
Sau khi ông mất, bà dọn về nhà ông ở đặng lo nhang khói cho ông và cũng là để lo cho Mai, như lúc sinh thời ông hay cậy nhờ bà. Chỉ tiếc là khi ấy ông nói cả hai người chung tay nuôi nấng Mai thành người còn giờ chỉ có bà. Mai không quá cương quyết đuổi bà ra khỏi nhà vì nó hiểu vị thế của nó nhưng nó cũng không quá thân thiết với bà. Hiểu được dường như Mai vẫn ghét mình, bằng lời nói cứng rắn bà cũng nói rõ:
- Cứ xem tao như mẹ kế của bây, tao có trách nhiệm nuôi bây và đó là trách nhiệm của tao. Không mượn bây phải thương hại.
Bà vốn là một người phụ nữ mạnh mẽ, kể từ khi ông mất, bà dường như đứng lên gánh gồng mọi thứ, làm đủ mọi việc để không chỉ nuôi sống bản thân mình mà còn nuôi Mai. Bà tự xem mình như người vợ của ông, lo toan quán xuyến hết mọi việc trong nhà và cũng hy sinh những năm tháng còn lại của thanh xuân để nuôi đứa con riêng của chồng. Căn nhà nhỏ vắng bóng người lúc đầu chỉ là những thanh âm im lặng của một mối quan hệ dường như là nghĩa vụ bắt đầu có nhiều tiếng cười hơn vì gần gũi và thân thuộc. Dẫu bà không là một người mẹ dịu dàng đúng nghĩa nhưng bà vẫn luôn quan tâm và lo lắng cho Mai từng chút. Bà cũng là một người phụ nữ hiểu chuyện, đôi khi thấy Mai nhớ mẹ, tủi thân vì những mối quan hệ ruột thịt nên bà cũng quyết định dành dụm đặng đưa Mai lên phố thăm mẹ.
- Mai bây nghỉ đúng không, coi vào thu xếp ít bộ quần áo tao với bây mai lên phố.
- Nhưng mà mai mình con ra chợ, còn lấy rau ông Đen về cho kịp bán...
Nhưng bà Đa chỉ phẩy tay. Mai đột nhiên thấy rưng rưng nước mắt. Một chặng đường xa suốt nửa ngày, lên đúng địa chỉ mà ngày đó mẹ Mai viết vội, trong một căn nhà nom khang trang trên phố, bóng hình người mẹ của nó đang cười nói với một người đàn ông, trên tay còn bế một đứa nhỏ nhỏ xíu, Mai ước chừng hiểu được tất cả. Hai bóng người câm lặng đứng bên ngoài một căn nhà đang rộn rã tiếng cười ở bên trong. Nó đưa tay kéo lấy tà áo bà Đa:
- Về thôi má ơi!
Đó cũng là lần đầu tiên nó gọi bà Đa là má. Kể từ bấy nó thật sự coi bà Đa như một người mẹ đúng nghĩa và bắt đầu báo hiếu dù là quá muộn. Nó phụ giúp bà hái rau rồi gánh ra chợ bán những khi không đi học, cũng chia sẻ những công việc ngày thường mà trước kia vì bất mãn với người phụ nữ lạ trong nhà mà nó trốn tránh. Sáu năm sau đó, khi nó chuẩn bị bước vào đại học, có người đàn ông trong làng đến ngỏ ý hỏi cưới bà Đa. Khi ấy, Mai cũng suy nghĩ rất nhiều và nó cũng muốn bà có được hạnh phúc riêng. Nhưng với bà, lúc này Mai sắp bước vào kỳ thi đại học, bà không muốn vì chuyện của bà làm nó phân tâm.
- Tao là vợ của ba bây mà sao bây cứ đuổi tao đi vậy cà?
- Nhưng chưa cưới mà, má có quyền đi tìm hạnh phúc riêng chớ.
Một tình huống nhưng hai hoàn cảnh khác nhau, ở khía cạnh của Mai nó chỉ mong muốn bà hạnh phúc không vướng bận gì nhưng lời nó nói nếu đứng ở vị trí của bà thì là một nỗi đau. Nó làm bà nhận ra thực tại bà và ông đã không có một kết cục hạnh phúc. Như cảm thấy có lỗi vì lời nói bộc trực của mình, Mai đầy hối lỗi nhưng đổi lại chỉ là cái ôm rất nhẹ nhàng từ bà:
- Má con với nhau ở cạnh nhau cũng gần cả chục năm rồi sao tao không hiểu bây nghĩ gì. Nhưng má già rồi, má chỉ muốn là mẹ kế của bây thôi, không muốn đi vào gia đình khác nữa.
Nó im lặng nhưng nước mắt rơi. Sau đó nó thi đậu đại học và lên phố học, chỉ còn mình bà dưới quê nhìn dòng sông trôi trước mắt như thời gian của mình. Nó ra trường và mau chóng kiếm được một công việc tốt, sau đó nó lại xin thuyên chuyển công tác về quê để tiện bề chăm sóc cho bà. Ngày nó chuyển công tác bà rầy nó dữ lắm, vì bà nghĩ ở phố sẽ có cơ hội việc làm hơn nhưng nó cứ phải giải thích về sự đa dạng của các công việc online hiện giờ và hơn nữa nó muốn ở cạnh để tiện bề chăm sóc cho bà. Rồi năm ấy đại dịch tới, kinh tế đình trệ, nó cũng mất việc, mọi thứ lại quay về điểm xuất phát nhưng nó không cảm thấy lo sợ vì ít ra nó được ở cạnh bà, mẹ con sum họp ở cạnh nhau, lo lắng cho nhau và mọi thứ rồi sẽ được tạo dựng lại như ngày xưa khi bà hai bàn tay trắng vẫn nhất quyết không buông rơi nó.
*
Mọi thứ qua đi, nó đi khắp nơi xin việc nhưng khó khăn thì lúc ấy mẹ ruột nó quay về. Bà ngỏ ý muốn đưa nó lên phố, sẽ nhờ chồng bà xin cho nó một công việc tốt vì ông là chủ một công ty và vẫn hoạt động tốt sau mùa dịch. Khi nghe sự ngỏ ý của mẹ Mai, bà Đa cũng dứt khoát ngay:
- Bây lên phố đi, kiếm công việc tốt, tao còn khỏe mạnh ở quê sống một mình cũng được. Không hiểu nghĩ cái chi mà cứ do dự.
Ba mươi tuổi, Mai dường như cảm thấy mình đứng giữa quyết định mà cũng như năm xưa bà Đa từng lựa chọn. Ánh trăng lên và neo lại nơi lũy tre đầu làng, mâm cơm đạm bạc được dọn lên. Bà Đa đương ăn lại lần tay gỡ miếng cá ra khỏi xương gắp bỏ cho Mai:
- Ăn con cá đây là nhớ phải lừa xương ra trước, nhỏ cứ mỗi lần ăn cá là hóc. Đến khổ.
Mai cảm thấy nước mắt nuốt ngược vào tim. Ngay sau đó nó gọi cảm ơn và từ chối mẹ nó, cũng cúp điện thoại vội trước những lời trách móc phía đầu dây bên kia. Bà Đa những ngày sau đó tìm đủ mọi cách để khuyên Mai, thậm chí còn đuổi nó đi chỉ vì bà không muốn nó vướng bận bà mà không có cơ hội tốt. Có lúc giận quá bà còn kẻ cả:
- Tao chỉ là mẹ kế của bây…
Nhưng lúc này Mai chỉ phì cười, lời bà nói không làm Mai tổn thương. Sau đó, dường như đuổi đi không được, ở chung một nhà mà cứ khó chịu cũng không xong, bà đành phó mặc. Khi mọi thứ dần ổn định trở lại, Mai cũng xin được một công việc ở một công ty trong xã, guồng quay lại tiếp tục bên căn nhà nhỏ.
Hai năm sau Mai lấy vợ. Hơn năm nữa Mai sinh cháu, lúc này công việc ổn định, Mai cũng đã mua một căn nhà lớn hơn và rước bà về ở cùng. Ngày con Mai bắt đầu tập nói, Mai ôm bé, lại kéo bà lại, nhất quyết tập cho tiếng vỡ lòng của đứa trẻ là “bà nội”. Nước mắt bà rưng rưng đột nhiên rơi xuống lúc nào không hay.
“Bà nội”.
“Bà nội kế”.
“Không, chỉ là bà nội thôi”.
