Ðó là câu mở đầu 'Lời kêu quốc dân đi bỏ phiếu' bầu QH khóa I của Chủ tịch Hồ Chí Minh, diễn ra chỉ bốn tháng sau khi nước Việt Nam tuyên bố độc lập, chấm dứt cả ách đô hộ của thực dân đè nén đã 80 năm lẫn nền quân chủ tồn tại cả ngàn năm.
Sự kiện đó diễn ra cách đây đã 65 năm, một khoảng thời gian không dài so với lịch sử một dân tộc, nhưng lại không ngắn với lịch sử một thể chế chính trị. Hẳn những cử tri trẻ nhất tham dự cuộc bầu cử ấy đến nay nếu còn cũng đã bước qua tuổi 80! Cho dù 65 năm ấy, chứa đựng cả hai cuộc kháng chiến trường kỳ với bao xương máu hy sinh của đồng bào để bảo vệ nền độc lập dân tộc và thống nhất đất nước, tổng cộng dài ba thập kỷ đánh 'hai đế quốc to' và tiếp đó là những thử thách không kém phần xương máu để thực hiện nghĩa vụ quốc tế và bảo vệ chủ quyền và lãnh thổ toàn vẹn của quốc gia, thì mục tiêu Dân chủ vẫn xuyên suốt là con đường đi tới với biết bao thăng trầm nhưng không thể đảo ngược.
'Con đường mới mẻ' ấy không phải là một mẫu hình có sẵn. Trong bức thư gửi về quê cho những 'đồng chí bản tỉnh' (14-9-1945), Chủ tịch Hồ Chí Minh từng mở đầu một câu viết bằng một thán từ 'À việc này mới là khó !' khi nói đến việc xây dựng chế độ mới, thể chế mới cho đất nước sau khi giành được độc lập. Ðó không chỉ là sự lựa chọn những gì đã có sẵn mà phải tìm tòi con đường và thể chế phù hợp với thực tiễn của đất nước. Trở thành một nước Ðộc lập trên nền tảng một nền nông nghiệp rất lạc hậu, hơn 90% số dân mù chữ, một tầng lớp xã hội gắn với nền công nghệ, thương mại và tri thức rất mỏng mảnh yếu ớt..., là điều chưa có tiền lệ...
Cái lý tưởng 'Tự do-Bình đẳng-Bác ái' mà Hồ Chí Minh cũng như thế hệ cùng thời mơ ước chưa từng trở thành hiện thực trên hành tinh mà hai cuộc đại chiến thế giới liên tục diễn ra cùng chủ nghĩa thực dân đô hộ nước ta của chính nước Pháp, quê hương của lý tưởng tốt đẹp ấy là một hiện thực. Một 'chế độ Xô-viết' ở nước Nga từng là 'ước mơ của nhiều người lao động trên toàn thế giới' cũng đã trở nên khó chấp nhận. Chính cái nguyên lý 'của dân-do dân-vì dân' của thể chế chính trị Hoa Kỳ được nhà cách mạng Tân Dân chủ Tôn Trung Sơn 'phương Ðông hóa' trong 'chủ nghĩa Tam Dân' lấy nguyên lý 'Dân tộc độc lập - Dân quyền tự do - Dân sinh hạnh phúc' đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh lựa chọn như một khởi đầu và được thể chế hóa bằng một cuộc vận động dân chủ ở nước ta ngay sau ngày Ðộc lập.
Cuộc tổng tuyển cử năm 1946 đã vận dụng những nguyên lý thuộc loại tiên tiến nhất đương thời là 'phổ thông đầu phiếu' với tinh thần bình đẳng về giới tính, tôn giáo và dân tộc đã được thể nghiệm ngay trong cuộc bầu cử đầu tiên của Quốc hội và trên những bước đầu tiên trên 'con đường mới mẻ' của Quốc dân.
Những gì đã diễn ra để có được 333 đại biểu QH khóa I với một tinh thần đại đoàn kết toàn dân, có một tỷ lệ đại biểu nữ mà nhiều quốc gia tiên tiến vào thời điểm ấy chưa có. Một QH có cả cựu hoàng, cựu quan lại của chế độ cũ, có đủ sĩ -nông-công-thương, có đủ các sắc tộc thiểu số kể cả từ Tây Nguyên rất xa xôi, có chức sắc các tôn giáo, lại có nhiều đảng phái cùng tham gia trên tinh thần nhân nhượng vì đại nghĩa dân tộc... Một QH được 'dân nuôi' theo đúng nghĩa đen khi nhiều gia đình khá giả ở Thủ đô rước đại biểu phương xa về ăn ở nhà mình, còn ngân sách nhà nước do dân góp tiền góp của...
QH ấy đã soạn thảo được một Bản 'Hiến pháp 1946' mà qua đó, đúng như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh viết trong lời kêu gọi 'nhân dân ta bắt đầu tận dung, hưởng quyền dân chủ của mình'. Ðó cũng khởi đầu đưa vào đời sống xã hội cái giá trị 'thần linh pháp quyền' mà một phần tư thế kỷ trước đó (1919), Nguyễn Ái Quốc đã thể hiện khi quảng bá cho 'Những yêu sách của nhân dân Việt Nam' do những nhà ái quốc đương thời ở Pháp soạn thảo để gửi cho đại diện các nền chính trị thế giới đang họp Hòa hội ở Véc-xây (Pháp). Và tất cả những nội hàm cơ bản về quyền con người được sống tự do ( tư tưởng, đi lại, hội họp, ra báo, lập hội, tín ngưỡng...) đã được đưa vào trong bản Hiến pháp đầu tiên ấy.
Mặc dù bản Hiến pháp đã được Quốc hội thông qua (11-1946) nhưng trên thực tế nó chưa kịp ban hành thì chiến tranh đã bùng nổ, rồi kéo dài 30 năm. Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp, trên Chiến khu Việt Bắc, không thường xuyên nhưng QH, có cả đại biểu miền Nam vẫn họp và cũng đã ban hành một số Bộ Luật, trong đó có Bộ luật Lao động (trước chiến tranh) và Luật Cải cách ruộng đất (1953)... Ngay từ thời điểm đó, trên 'Con đường mới mẻ' ấy , đời sống thực tiễn đã nảy sinh và báo trước những khúc khuỷu gian khổ sẽ thách thức trên con đường dân chủ hóa ở nước ta.
Phải cho đến năm 1959, QH Việt Nam khóa II mới soạn thảo Bản Hiến pháp và lần đầu tiên đuợc ban hành vào ngày 1-1-1960, mở ra một thời kỳ toàn dân phấn đấu cho mục tiêu đấu tranh thống nhất đất nước và xây dựng CNXH. Trong bối cảnh đó, QH khóa II và các khóa tiếp theo dốc sức động viên toàn dân hoàn thành những mục tiêu của cuộc chiến tranh giải phóng miền nam, thống nhất đất nước.
'Con đường mới mẻ' một lần nữa không chỉ chịu sự công phá của bom đạn mà nó còn bị tác động nhiều chiều bởi đời sống thời chiến cũng như nhu cầu khắc nghiệt của chiến tranh làm quá trình dân chủ hóa bị ảnh hưởng. Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đã thực hiện thắng lợi mục tiêu thiêng liêng mà dân tộc ta đã không quản hy sinh, kiên trì thực hiện. Năm 1976, QH cùng với các thể chế chính trị thống nhất trên phạm vi cả nước mở ra một cơ hội mới cho sự phát triển và xây đắp 'con đường mới mẻ'.
Công cuộc Ðổi mới mở ra một phần tư thế kỷ qua (1986-2011) đã tạo ra sự khai thông từng bước rồi ngày càng mạnh mẽ để QH nói riêng, toàn xã hội nói chung dấn bước tiếp trên 'con đường mới mẻ' ấy . Công cuộc hội nhập góp phần khai thông những nhân tố 'mới mẻ' của quá trình xây dựng nền Dân chủ mà QH trở nên một nhân tố vừa mang tính tiên phong vừa như một động lực thúc đẩy xã hội.
Việc nỗ lực với một cường độ rất cao trong xây dựng hệ thống luật pháp vừa bảo đảm khắc phục những khoảng trống trong hệ thống lại vừa phải phù hợp với những cam kết và thông lệ quốc tế trong thời kỳ hội nhập. Chức năng giám sát từng bước trở thành mối quan tâm của xã hội khi nó góp phần tác động tích cực vào hoạt động của bộ máy hành pháp thoát dần ra khỏi tập tính của thời bao cấp cho dù vẫn còn một khoảng không ngắn với nhu cầu cải cách và làm trong sạch bộ máy hành pháp. Các quyết định những vấn đề quan trọng tăng lên cùng với quy mô công cuộc xây dựng đất nước, tác động không ít vào những quyết định của Nhà nước trong đó có các dự án quan trọng của Chính phủ...
Không khí dân chủ là một môi trường thúc đẩy các đại biểu QH cùng với sự hậu thuẫn của dư luận xã hội cũng như hệ thống chính trị của các lực lượng quần chúng đã từng bước làm cho 'con đường mới mẻ' thêm mới mẻ và nền móng vững chắc...
Tuy nhiên, ngay như trong bức thư viết từ những ngày đầu dựng lên chế độ mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng: Việc xây dựng một thể chế mới là rất khó khăn, thế nào cũng có khuyết điểm, sai lầm. Nhưng không vì thế mà chùn bước, muốn thành công vượt qua những cái khó ấy chỉ có hai cái cẩm nang là: đoàn kết và biết cách sửa chữa khuyết điểm. Cách đó là lắng nghe dân, dựa vào dân và kiên định mục tiêu cuối cùng là vì dân. Với Chủ tịch Hồ Chí Minh thì cụ thể hơn là 'giáo dục lại cái tinh thần nhân dân bằng cách thực hiện cần-kiệm-liêm-chính'. Nghe thì bình dị nhưng làm thật không dễ.
65 năm nhìn lại, QH đã đi được một khoảng cách khá xa về thời gian và những thành tựu đã làm được. Nhưng nhìn vào những cái chưa làm được thì lại thấy cái 'con đường mới mẻ' ấy còn không ít khó khăn, thử thách. Nhưng nó là con đường tất yếu phải đi tới.
