Nỗi lo toan của người thầy
Mổ xẻ thực trạng này, nhiều nhà giáo dục cũng đã vạch ra căn nguyên. Trong một bản kiến nghị gửi các lãnh đạo cấp cao từ năm 2009, GS Hoàng Tụy cho rằng, sai lầm đầu tiên, tai hại nhất, dẫn đến suy thoái trầm trọng đạo đức trong nhà trường, là chính sách đối với người thầy dựa trên quan niệm lệch lạc về sứ mạng và vai trò người thầy trong nền giáo dục hiện đại. Cũng theo GS Hoàng Tụy, trong mọi khâu từ tuyển chọn đến sử dụng và bồi dưỡng người thầy, khâu nào cũng phạm sai lầm lớn. Đặc biệt tệ hại là chính sách lương: trả lương cho thầy giáo, cô giáo dưới mức sống hợp lý, buộc thầy, cô phải xoay xở kiếm thêm thu nhập bằng mọi cách (dạy thêm, làm thêm ngoài giờ, bằng tay trái, đến nỗi hiện tại cũng không hiếm giảng viên đại học "dạy sô" hơn 30 giờ/tuần).
Lương giáo viên là một vấn đề được đặt ra từ cách đây hàng chục năm, đến giờ vẫn nguyên tính thời sự. Cách đây tám năm, khi vừa nhậm chức, Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Thiện Nhân từng bày tỏ mong ước "lương giáo viên đủ sống". Ngày 17-11-2006, trong buổi gặp gỡ những nhà giáo vừa được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân và một số giáo sư vừa mới được công nhận chức danh, Bộ trưởng Nguyễn Thiện Nhân cho biết, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ trình Chính phủ đề án cải cách tiền lương nhà giáo để đến năm 2010 nhà giáo có thể sống được bằng đồng lương của mình. Nhưng rồi kế hoạch xây dựng đề án cải cách tiền lương của Bộ nhanh chóng bị phá sản, thay vào đó là đề xuất khôi phục phụ cấp thâm niên cho nhà giáo. Tuy nhiên, cũng trầy trật đến tháng 7-2011, Nghị định 54 về chế độ phụ cấp thâm niên đối với nhà giáo mới được ban hành. Nhưng dẫu ngành giáo dục đã "đấu tranh" để nhà giáo được hưởng phụ cấp thâm niên, lương giáo viên thật khó nói rằng đã cán đích "đủ sống", theo như báo cáo mà nhóm nghiên cứu của nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình công bố năm 2013. PGS, TS Vũ Trọng Rỹ, thành viên của nhóm nghiên cứu cho biết, lương giáo viên thấp không đủ sống, áp lực cao, dẫn đến những bệnh nghề nghiệp mà nhiều người không có điều kiện chữa trị. "Nhưng cái quan trọng nhất là nó không làm cho người ta yêu nghề", ông Rỹ nói. Cũng theo ông Rỹ, khoảng một nửa số giáo viên được hỏi cho biết nếu được chọn lại họ sẽ không chọn nghề giáo!
Nhà giáo trong mắt ai !
Theo một cán bộ khoa Quản lý giáo dục, Trường Cán bộ Quản lý giáo dục TP Hồ Chí Minh, nhu cầu cuộc sống ngày càng tăng cao nhưng đồng lương giáo viên không đủ sống nên người thầy phải bươn chải bằng cách dạy thêm hoặc làm các nghề phụ nhọc nhằn khác để mưu sinh. Điều này khiến cho hình ảnh người thầy ngày càng trở nên "lam lũ". Người xưa nói "chiếc áo không làm nên thầy tu", nhưng cũng có câu "y phục xứng kỳ đức", nhà giáo không mô phạm từ ăn mặc đến thái độ, hành vi, ứng xử thì khó được học trò tôn kính, phụ huynh trọng vọng. Nhưng quả là khó giữ hình ảnh mô phạm khi mà ngoài giờ lên lớp, thay vì chuyên tâm nghiên cứu tài liệu, học hỏi các kỹ năng sư phạm hoặc đi sâu tìm hiểu gia cảnh từng số phận học trò thì thầy, cô bươn bả dạy thêm, hối hả thu tiền. Không ít phụ huynh nghĩ rằng có thể làm thầy, cô vui bằng "phong bì" trong các ngày lễ Tết, hoặc bằng cách tìm lớp tổ chức cho thầy, cô dạy thêm. Nhưng như thầy Vương Gia Thắng, giáo viên vật lý Trường THPT Lương Thế Vinh (Hà Nội) chia sẻ, phần đông nhà giáo không đòi hỏi nhiều tiền, họ cần sự công bằng trong đối xử. Để vị thế người thầy được coi trọng, việc đào tạo giáo viên, giữ gìn vị thế người thầy phải trở thành một ưu tiên đặc biệt.
"Không chỉ cần được đào tạo đúng với đặc thù bậc học, người vào nghề sư phạm cần có cam kết tinh thần để đón nhận một nghề nhiều hy sinh hơn là hưởng thụ, yêu thương học sinh hơn lợi ích bản thân mình", thầy Thắng nói.
Là một nhà giáo công tác lâu năm trong môi trường sư phạm, PGS, TS Phạm Hồng Quang, Hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm (Đại học Thái Nguyên) - cũng từng chia sẻ tại nhiều diễn đàn chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo, nhân cách người thầy là "phương pháp sư phạm" tốt nhất, trong khi đó môi trường chuyên nghiệp là điều kiện tốt nhất để hình thành nhân cách chuyên gia sư phạm. Do vậy cần tập trung vào người thầy sư phạm, nhà trường sư phạm, tạo nền tảng vững chắc để thực hiện đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, tạo môi trường và tác phong chuyên nghiệp ngay từ khi người thầy tương lai vừa bước chân vào cổng trường sư phạm. Thầy Quang đề nghị cần phải nghiêm ngặt trong đào tạo sư phạm ngang với đào tạo công an, quân đội. Học viên công an, quân đội ra ngoài đường là phải quân/ cảnh phục thì giáo sinh sư phạm cũng phải ăn mặc chỉnh tề, mô phạm khi xuất hiện nơi công cộng.
Cũng theo thầy Quang, trong xã hội hiện đại, vị trí vai trò của người thầy càng được xem trọng bởi chức năng dẫn dắt, định hướng, khuyến khích người học với vai trò quan trọng là cố vấn, thúc đẩy động cơ của người học. Vì vậy cần nhìn nhận thầy giáo là nhà giáo dục chứ không phải chỉ là người truyền đạt tri thức. Chức năng của người thầy rộng hơn ở các phạm vi hoạt động cơ bản: Tổ chức dạy học, tổ chức hoạt động giáo dục, giao tiếp với học sinh, cha mẹ học sinh, cộng đồng và xã hội. Ngày nay, người thầy được đề cao còn bởi vai trò truyền cảm hứng cho người học, làm cho người học ý thức và tự giác cao độ về việc học với sự nỗ lực của cá nhân, đồng thời năng lực sáng tạo được khai mở và được tạo môi trường để thể hiện các năng lực của bản thân.
PGS, TS Phạm Hồng Quang: "Người thầy trong nhà trường sư phạm còn cần nhiều hơn thế và bao trùm hệ thống năng lực của một chuyên gia giáo dục. Người thầy trong nhà trường sư phạm - "thầy của các thầy" còn phải có trách nhiệm cao hơn, đó là trách nhiệm với con người, với công việc và phải có tình yêu thương con người thật sự".
