Ngân hàng mừng, chứng khoán băn khoăn
Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Nguyễn Phước Thanh cho rằng, việc ban hành Thông tư 36 sẽ giúp ngân hàng quản trị rủi ro theo chuẩn quốc tế, ngăn chặn các yếu tố sở hữu chéo, lợi ích nhóm... Bình luận này cũng nhận được sự đồng thuận từ giới chuyên gia. Ông Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát Tài chính quốc gia, nhận xét, đây là lần đầu tiên chúng ta có một thông tư quyết liệt nhất để ứng xử với vấn đề sở hữu chéo và các ông chủ ngân hàng dùng tiền nhà băng cho vay các công ty có liên quan của mình. Đây cũng là lần đầu tiên chúng ta có cơ sở để chấn chỉnh tình trạng lộn xộn ở các ngân hàng. Nếu đọc kỹ Thông tư 36, sẽ thấy NHNN quy định rất cụ thể và mở rộng nhóm tổ chức, cá nhân có liên quan đến các ông chủ nhà băng như anh, chị em họ hàng về đằng nhà vợ (hoặc chồng)... do đó tính minh bạch được tăng lên rõ rệt. Mặt khác, Thông tư 36 còn góp phần hỗ trợ thị trường bất động sản, bao gồm cả việc tái cấu trúc nợ trung dài hạn cho các ngân hàng khi giảm tỷ lệ trích lập rủi ro tài sản bất động sản từ 250% còn 150%.
Đối với thị trường chứng khoán (TTCK), Thông tư 36 cũng tạo ra những ảnh hưởng rất lớn, nhất là ở thời điểm này, khi UBCKNN không có thống kê chính xác về lượng vốn các ngân hàng đã đổ vào thị trường thời gian qua.
Cụ thể, Thông tư 36 quy định, tín dụng cho vay đầu tư cổ phiếu không được vượt quá 5% vốn điều lệ của TCTD (giảm từ mức 20% vốn điều lệ cho vay đầu tư chứng khoán trước đó). Ngoài ra, TCTD chỉ được cho vay đầu tư chứng khoán khi đáp ứng được đầy đủ các tỷ lệ an toàn hoạt động và có tỷ lệ nợ xấu dưới 3%.
Nghiên cứu của Công ty chứng khoán (CTCK) VPBS cho thấy, khi Thông tư 36 có hiệu lực, lượng vốn có thể cho vay chứng khoán từ hệ thống NHTM sẽ tiếp tục suy giảm. Điều này tạo nên tác động lớn đến thị trường bởi ba quý đầu năm 2014, cùng với sự khởi sắc của TTCK, nhiều CTCK, trong đó có những Công ty thuộc Top 10 thị phần môi giới lớn nhất, CTCK có cổ đông lớn là ngân hàng, hoặc có ngân hàng mẹ đứng sau đã hỗ trợ rất lớn về nguồn vốn cho nhà đầu tư vay. Dư nợ những khoản này không được thống kê vào tài khoản margin (ký quỹ) của CTCK nên thị trường không biết đích xác tình hình vay nợ trên TTCK ra sao mà chỉ biết là có tỷ trọng lớn.
Chính bởi vậy, sau khi Thông tư 36 ra đời. Thị trường đã phản ứng mạnh mẽ vì nhận định một lượng vốn lớn sẽ bị rút ra khỏi thị trường vào đầu năm 2015. "Cú sốc" lao dốc của thị trường cũng khiến các nhà đầu tư nước ngoài nản lòng. Quý IV-2014, theo thống kê, nhà đầu tư nước ngoài bán ròng gần 100 triệu USD trên thị trường thứ cấp.
Nhiều lãnh đạo CTCK, Hiệp hội Kinh doanh chứng khoán đã lên tiếng về sự bất cập trên và đề nghị NHNN xem xét sửa đổi hoặc giãn thời gian thực hiện Thông tư 36 với lý do TTCK suy giảm có thể ảnh hưởng đến tiến trình cổ phần hóa, thoái vốn đầu tư ngoài ngành đang ở giai đoạn nước rút.
Cần một suy xét cân bằng
Những gì đang xảy ra cho thấy một điều rằng, sự khởi sắc của TTCK thời gian qua thật sự chưa bền vững. Nền tảng tăng trưởng cả về điểm số và thanh khoản của thị trường được xây dựng khá nhiều từ vốn vay. Như đã đề cập, đến cuối tháng 11-2014, UBCKNN thống kê rằng dư nợ margin trên thị trường vào khoảng 17.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, chắc chắn rằng trong số tiền trên, chưa có thống kê đầy đủ vào tiền các ngân hàng đổ vào TTCK qua các hợp đồng hợp tác ba bên (CTCK, nhà đầu tư và ngân hàng).
Quan sát và dữ liệu thống kê ở các CTCK cũng cho thấy, tiền mới, nhà đầu tư mới mở tài khoản, bỏ vốn vào chứng khoán cũng không nhiều mà phần lớn là các nhà đầu tư đã có kinh nghiệm trên thị trường. Những diễn biến giảm điểm mạnh cuối năm khiến cho nhiều nhà đầu tư thua lỗ nặng nề, bất chấp hoạt động doanh nghiệp đã có sự khởi sắc nhất định và tình hình kinh tế vĩ mô chuyển biến tốt. Thực tế này càng chứng minh rằng chứng khoán vẫn là kênh đầu tư có độ rủi ro cao.
Đến thời điểm Thông tư 36 sắp có hiệu lực, trên thị trường tồn tại hai luồng quan điểm: nhiều CTCK và tổ chức kinh doanh chứng khoán lên tiếng đề nghị giãn thời gian thực hiện hoặc sửa đổi các điều khoản liên quan đến cho vay chứng khoán. Đại diện NHNN thì cho rằng, lùi thời gian thực hiện Thông tư là một tiền lệ xấu... Câu chuyện chưa ngã ngũ và có lẽ đang chờ sự can thiệp ở cấp cơ quan quản lý cao hơn. Hạ hồi phân giải nhưng trước hết, cần phải quán triệt vấn đề- Sự hồi phục của TTCK bằng cách này hay cách khác, không thể dựa trên nền tảng vốn vay. Đồng thời, cần có cơ chế báo cáo thị trường hiệu quả để các cơ quan quản lý có được số liệu chính xác về dòng tiền trên thị trường từ đó "bốc thuốc" đúng liều và đúng thời gian nhằm ngăn ngừa những cú sốc nói trên.
Lãi suất tiền gửi ngân hàng đang rất thấp, chứng khoán có cơ hội hút tiền nhưng sự tăng trưởng của nó phải bền vững. Muốn vậy điều chỉnh chính sách phải bảo đảm tính đoán định được và minh bạch. Chỉ như vậy, người dân có vốn nhàn rỗi mới có thể xem xét cơ hội bỏ vốn vào kênh đầu tư không hề đơn giản này.
Thông tư 36 quy định chặt chẽ hơn về giới hạn cho vay:
■Giới hạn tín dụng cấp cho các đối tượng cổ đông lớn, cổ đông sáng lập là 5% vốn tự có của tổ chức tín dụng (TCTD); Tổng mức dư nợ cấp tín dụng đối với các công ty con, công ty liên kết của TCTD hoặc doanh nghiệp mà TCTD nắm quyền kiểm soát không được vượt quá 20% vốn tự có của TCTD.
■NHTM chỉ được mua, nắm giữ cổ phần tối đa của 2 TCTD khác, trừ TCTD là công ty con và chỉ được mua, nắm giữ tối đa 5% vốn cổ phần có quyền biểu quyết tại TCTD khác. Công ty con, công ty liên kết của cùng một NHTM không được góp vốn, mua cổ phần của nhau...
