Tại Diễn đàn Thúc đẩy phát triển bền vững KCN Việt Nam tổ chức mới đây, bà Vương Thị Minh Hiếu, Phó Vụ trưởng Vụ Quản lý khu kinh tế (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho biết, các doanh nghiệp trong khu công nghiệp đóng góp khoảng 50% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước, góp phần vào việc chuyển cán cân thương mại của Việt Nam từ nhập siêu đến cân bằng và sang xuất siêu, đóng góp đáng kể vào nguồn thu ngân sách.
Vẫn còn khá thờ ơ
Tuy nhiên, việc phát triển KCN thời gian qua đã bộc lộ một số hạn chế, đó là sự phát triển thiếu đồng bộ, thiếu gắn kết; sử dụng kém hiệu quả các nguồn tài nguyên; ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường tự nhiên và môi trường sống của cộng đồng dân cư quanh KCN…
Vì vậy, việc chuyển đổi theo hướng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn trong các KCN là một trong những giải pháp tăng thêm trách nhiệm về mặt môi trường, xã hội với cộng đồng, từ đó nhận diện hình ảnh của doanh nghiệp sẽ được cải thiện. Đặc biệt, mô hình phát triển bền vững cũng mang lại lợi ích cho cộng đồng chung quanh bằng cách giảm ô nhiễm, tăng chất lượng cuộc sống cho cộng đồng, giảm hóa chất độc hại ra môi trường và giảm phát thải khí nhà kính.
“Về dài hạn, chuyển đổi mô hình KCN thông thường sang mô hình KCN sinh thái sẽ giúp thu hút làn sóng đầu tư mới, chất lượng cao”, bà Vương Thị Minh Hiếu nêu rõ.
Khẳng định việc phát triển bền vững các KCN cũng sẽ góp phần đáng kể vào việc hiện thực hóa các cam kết hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050, Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050, tuy nhiên, ông Nguyễn Quang Vinh, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) lại cho rằng, các KCN vẫn còn khá thờ ơ với phát triển xanh, bền vững.
Một khảo sát năm 2022 của Hội đồng Doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững Việt Nam về thực trạng các KCN theo khung kinh tế, môi trường, xã hội và quản trị (EESG) tại 118 KCN trên cả nước cho thấy, tỷ lệ ban hành chính sách phát triển EESG thấp, chỉ 39% có chính sách quản trị rủi ro để bảo đảm tuân thủ pháp luật về môi trường, 21% có chính sách quản trị rủi ro bảo đảm tuân thủ về xã hội, 10% có chính sách thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, 13% có chính sách về chuyển đổi số.
Bên cạnh đó, nhận thức về KCN phát triển bền vững còn yếu. Kết quả phỏng vấn sâu cho biết, có tới 50% KCN chưa nghe đến khái niệm KCN phát triển bền vững, 30% có nghe hiểu về khái niệm KCN sinh thái và 20% hiểu rõ KCN phát triển bền vững cần bảo đảm cân đối về phát triển đồng thời của 4 trụ cột EESG.
Kết quả khảo sát cũng cho thấy, chỉ có 22% số KCN có chứng chỉ hệ thống quản lý quốc tế, đáng lưu ý 77% số KCN không có thông tin kiểm toán cấp doanh nghiệp về các mặt tài chính, xã hội và môi trường.
Phó Chủ tịch VCCI nhấn mạnh: “Kết quả của nghiên cứu cũng phần nào chỉ ra một số “điểm nghẽn” trong các khía cạnh về nhận thức, xây dựng chính sách, quản trị của các KCN liên quan đến việc phát triển bền vững. Đây cũng có thể là những chỉ dấu cho các khuyến nghị về chính sách và hành động để thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa việc xây dựng, vận hành các KCN bền vững”.
 |
Khu công nghiệp Nam Từ Liêm, Hà Nội. Ảnh: NAM ANH |
Cần bổ sung các chính sách ưu đãi
Về phía doanh nghiệp, bà Trần Thị Tố Loan, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn đầu tư Sao Đỏ cho rằng, còn có nhiều khó khăn để thực hiện chuyển đổi này. Đầu tiên là về nguồn vốn và tài chính, các KCN phần lớn phát triển theo giai đoạn, việc đầu tư một cách đồng bộ toàn bộ hệ thống các phân khu chức năng và hệ thống xử lý nước thải, hệ thống hoàn thiện điện, nước thì cần nguồn vốn lớn và phải đầu tư ngay từ ban đầu.
Tiếp đến là nhiều quy định chưa rõ ràng, gây cản trở cho KCN trong việc chuyển đổi mô hình. Cụ thể, trong Nghị định 35/2022 có giới thiệu về mô hình KCN sinh thái, khi nói về việc KCN tham gia vào hoạt động sản xuất sạch hơn, sử dụng tài nguyên một cách hiệu quả hơn có đưa ra một chỉ tiêu cụ thể là phải có 20% số doanh nghiệp trong KCN thực hiện sản xuất sạch hơn. Nhưng quy định này không cụ thể thế nào là “sạch hơn” hay như thế nào là “sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn”.
“Để sử dụng tài nguyên sạch hơn, hiệu quả hơn, thì KCN và các doanh nghiệp trong đó phải đầu tư một nguồn tài chính rất lớn để thay đổi toàn bộ công nghệ, dây chuyền. Trong khi đó, lại không có quy định cụ thể thì rất khó để khuyến khích doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi”, bà Loan quan ngại.
Ngoài ra, để sử dụng hiệu quả tài nguyên, cần tái sử dụng tài nguyên nhưng qua quá trình thu hút đầu tư, bản thân KCN gặp khó khăn khi thu hút các dự án tái chế, đến từ quy định pháp luật về việc KCN có được thu hút các ngành nghề đó không? Và nếu thu hút, thì phải thay đổi toàn bộ hệ thống như báo cáo tác động tài nguyên, môi trường, giấy phép hệ thống quan trắc… để thu hút những ngành nghề đó.
“Từ góc nhìn của cơ quan quản lý, họ có muốn thu hút các dự án tái chế hay không, hay tập trung thu hút những dự án mang lại hiệu suất cao hơn như dự án điện tử...”, bà Loan băn khoăn.
Trước những thách thức đặt ra, bà Vương Thị Minh Hiếu cho rằng, cần nâng cao nhận thức, quyết tâm chính trị của các cấp trong việc thúc đẩy sử dụng hiệu quả tài nguyên, năng lượng, đổi mới công nghệ, thực hiện kinh tế tuần hoàn trong KCN; cam kết và sự hợp tác chặt chẽ của nhà đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng KCN và các nhà đầu tư thứ cấp trong KCN; các hỗ trợ về chính sách, công nghệ, tài chính, thông tin của Chính phủ cũng như các nhà tài trợ quốc tế; hoàn thiện cơ chế, chính sách; hướng dẫn từ các bộ, ngành, đặc biệt đối với các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật để thực hiện các mạng lưới cộng sinh công nghiệp, tái sử dụng chất thải và nước thải.
“Cần bổ sung các chính sách ưu đãi về tài chính cho các KCN sinh thái, doanh nghiệp sinh thái như miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, tiền thuê đất, ưu tiên vay vốn tín dụng… để khuyến khích doanh nghiệp tự thực hiện chuyển đổi và xây dựng mới KCN sinh thái”.
