Công tác bảo đảm chất lượng bên trong (Internal Quality Assurance - IQA) được xem là trụ cột quan trọng, giúp các trường đại học tự đánh giá, tự điều chỉnh, hướng tới chuẩn mực quốc gia và quốc tế.
Chìa khóa để duy trì lợi thế cạnh tranh bền vững
Tại Hội thảo quốc tế "Triển khai hệ thống Bảo đảm chất lượng bên trong - Vì tương lai bền vững của giáo dục đại học ASEAN" tại Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh vào tháng 8/2025, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn khẳng định, đây là dịp quan trọng để "kiến tạo tương lai của một hệ thống giáo dục đại học ASEAN vững mạnh, dựa trên nền tảng bảo đảm chất lượng bên trong thực chất". Thứ trưởng cho biết, Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) đã xác lập hệ thống bảo đảm chất lượng bên trong như một "nghĩa vụ pháp lý" của các cơ sở giáo dục, đặt nền tảng cho quyền tự chủ đi đôi với trách nhiệm giải trình.
Theo đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo xác định mô hình hệ sinh thái chất lượng toàn diện gồm ba tầng: IQA là nền tảng, kiểm định chất lượng bên ngoài là công cụ đánh giá, và xếp hạng cùng hậu kiểm là công cụ giám sát của xã hội, hướng tới quản trị dựa trên bằng chứng thay vì kiểm soát hành chính.
Thực tế cho thấy các cơ sở giáo dục đại học ngày càng quan tâm, chú ý hơn đến công tác bảo đảm chất lượng, coi đây là nền tảng để duy trì lợi thế cạnh tranh bền vững. Chia sẻ về vấn đề này, PGS, TS Đào Ngọc Tiến - Phó Hiệu trưởng Trường đại học Ngoại thương cho biết: "Chúng tôi coi bảo đảm chất lượng mà cốt lõi là bảo đảm chất lượng bên trong (IQA) là cơ sở để thực hiện trách nhiệm giải trình, là hệ thống dẫn đường để các quyết định chiến lược được xây dựng dựa trên dữ liệu, chuẩn mực chất lượng và yêu cầu của thị trường lao động quốc tế. Công tác bảo đảm chất lượng không còn là công tác "hậu kiểm" của các đợt kiểm định mà đang dịch chuyển trở thành "tiền kiểm" để bảo đảm rằng sự đổi mới và tự chủ của chúng tôi luôn đi đúng hướng và tạo ra giá trị thực chất cho người học và xã hội".
Cũng theo PGS, TS Đào Ngọc Tiến, Trường đại học Ngoại thương đã ban hành Quy định về đảm bảo chất lượng bên trong từ năm 2019. Hệ thống IQA của Trường được thiết kế để bao phủ toàn bộ các lĩnh vực hoạt động - từ đào tạo, nghiên cứu khoa học, hợp tác quốc tế cho tới phục vụ cộng đồng - nhằm bảo đảm mọi quy trình đều có cơ chế theo dõi, đánh giá và cải tiến phù hợp với chuẩn mực quốc gia và quốc tế.
"Những người gác cổng" thầm lặng
Để vận hành một hệ thống IQA hiệu quả, yếu tố con người là then chốt. Đội ngũ làm công tác bảo đảm chất lượng bên trong - là các cán bộ tại phòng khảo thí - bảo đảm chất lượng và chuyên viên phụ trách chất lượng ở các khoa, viện - là những người trực tiếp "đo nhịp" cho toàn bộ hoạt động của nhà trường. Hay nói một cách khác, họ là "những người gác cổng" của chất lượng, là cầu nối giữa các phòng, ban, khoa, viện, giữa lãnh đạo và giảng viên, giữa nhà trường và tổ chức kiểm định.
Công việc của họ đòi hỏi sự tỉ mỉ, khoa học, am hiểu quy trình và tinh thần trách nhiệm cao. Từ việc xây dựng kế hoạch bảo đảm chất lượng, hướng dẫn đơn vị tự đánh giá, theo dõi cải tiến, tổ chức khảo sát người học và nhà tuyển dụng, cho đến tư vấn chính sách phát triển chất lượng - mỗi khâu đều cần sự kiên nhẫn, trung thực và chính xác
tuyệt đối.
Trường đại học Ngoại thương xây dựng mô hình tổ chức IQA theo hướng chuyên nghiệp và kết nối. Trung tâm Khảo thí và Đảm bảo chất lượng là đơn vị chức năng đầu mối đóng vai trò tham mưu chiến lược, điều phối, giám sát và tổ chức các hoạt động bảo đảm chất lượng, đồng thời là hạt nhân xây dựng văn hóa chất lượng. Từ hạt nhân này, Nhà trường xây dựng và phát triển các tổ bảo đảm chất lượng tại tất cả các đơn vị, bao gồm cả khoa/viện chuyên môn và đơn vị hành chính.
Tương tự như vậy, Trường đại học Việt Nhật (Đại học Quốc gia Hà Nội) thực hiện công tác bảo đảm chất lượng bên trong theo mô hình kết hợp giữa cấp Trường và cấp Khoa. Ở cấp Trường, Phòng Khảo thí và Đảm bảo chất lượng được Ban Giám hiệu giao làm đầu mối tham mưu, tổ chức và triển khai các hoạt động bảo đảm chất lượng nội bộ. Ở cấp Khoa, Trường đã thành lập các tổ bảo đảm chất lượng làm đầu mối triển khai công tác này. Tổ trưởng tổ bảo đảm chất lượng là lãnh đạo Khoa, các thành viên bao gồm đại diện của các chương trình đào tạo, qua đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc phối hợp, lan tỏa và duy trì văn hóa chất lượng trong toàn bộ đội ngũ giảng viên và cán bộ của Nhà trường.
TS Nguyễn Thùy Dương - Trưởng phòng Khảo thí và Đảm bảo chất lượng, Trường đại học Việt Nhật cho biết: Để đáp ứng tốt yêu cầu, nhiệm vụ của công tác bảo đảm chất lượng, Nhà trường đã xây dựng và triển khai kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác này. Trong đó, 100% cán bộ làm công tác bảo đảm chất lượng cấp trường có chứng nhận hoàn thành chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm định viên của Trung tâm Kiểm định chất lượng giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) và chứng nhận hoàn thành khóa đào tạo đánh giá chất lượng cấp chương trình đào tạo của Mạng lưới đảm bảo chất lượng các trường đại học ASEAN (AUN-QA).
Còn nhiều khó khăn hiện hữu
Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi (sự quan tâm và chỉ đạo sát sao của Ban Giám hiệu, thuận lợi về cơ chế, nguồn lực và sự phối hợp giữa các bên liên quan,…), theo TS Nguyễn Thùy Dương, nhận thức về vai trò và ý nghĩa của công tác bảo đảm chất lượng trong một bộ phận giảng viên vẫn còn hạn chế, cần được tiếp tục bồi dưỡng và lan tỏa.
Cùng chung nhận định, PGS, TS Đào Ngọc Tiến cũng cho rằng: Khó khăn và thách thức lớn nhất của công tác bảo đảm chất lượng vẫn là chuyển đổi từ "tuân thủ chất lượng" sang "văn hóa chất lượng" (quality culture). Tức là làm sao để mỗi giảng viên, chuyên viên tự thấy bảo đảm chất lượng là công việc của mình, là công cụ giúp họ làm việc tốt hơn, chứ không phải là "gánh nặng giấy tờ" hay "minh chứng". Bên cạnh đó, tốc độ thay đổi của công nghệ và thị trường lao động quá nhanh, đòi hỏi đội ngũ làm công tác bảo đảm chất lượng phải rất linh hoạt và nhạy bén, không chỉ có chuyên môn tốt mà còn cần tư duy chiến lược, kỹ năng phân tích và khả năng thích ứng nhanh.
Trong khi đó, có một thực tế là, phần lớn cán bộ phụ trách IQA ở các trường đại học đều là cán bộ kiêm nhiệm. Họ phải xử lý khối lượng công việc lớn, phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp liên ngành nhưng lại thiếu công cụ, dữ liệu và cơ chế khuyến khích tương xứng. Sự thiếu hụt về nhân lực chuyên nghiệp khiến hệ thống IQA khó vận hành ổn định và hiệu quả.
Dù như vậy, những khó khăn, thách thức trên không phải là rào cản không thể vượt qua, mà là phép thử cho năng lực tự đổi mới của các trường đại học Việt Nam. Khi mỗi cơ sở giáo dục ý thức rằng bảo đảm chất lượng không chỉ là "nhiệm vụ", mà là "văn hóa phát triển", thì lúc đó, giáo dục đại học mới thật sự tạo dựng được chất lượng và uy tín bền vững ■
