Những nỗ lực để tạo nên một làn gió đổi chiều, trong thời gian khoảng 5 năm trở lại đây, có sự đóng góp tích cực của các nghệ sĩ, giám tuyển đến từ Việt Nam.
Chủ động mở đường lớn hơn
Sau khi Tốt nghiệp Khoa Lý luận, Lịch sử và Phê bình mỹ thuật, Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam, Đỗ Tường Linh đã chủ động tìm kiếm học bổng du học bậc cao học ở Anh. Từ đây, hành trình ra thế giới với công việc của một giám tuyển nghệ thuật rộng mở với chị. Thành tựu đáng kể của Đỗ Tường Linh là được chọn làm thành viên đội ngũ hỗ trợ nghệ thuật (tạm dịch từ "Artistic Team"), gồm năm thành viên quốc tế, làm việc cho giám tuyển và nhà tổ chức Berlin Biennale (Liên hoan nghệ thuật đương đại định kỳ hai năm Berlin, Cộng hoà liên bang Đức) lần thứ 12-2022. Đây là một định chế nghệ thuật uy tín ở Đức và đây cũng là lần hiếm hoi, một người trẻ Việt Nam được tuyển chọn vào vị trí công việc như vậy trong một sự kiện nghệ thuật đương đại quốc tế lớn.
Linh là một trong số ngày càng nhiều gương mặt nghệ sĩ/ giám tuyển thuộc thế hệ sinh từ cuối những năm 1980, đầu những năm 1990, mạnh dạn bước qua vùng an toàn ở trong nước, tìm cách mở rộng dài hơn con đường sự nghiệp của cá nhân đồng thời góp phần để nghệ thuật Việt Nam được biết đến nhiều hơn nữa trên thế giới. Năm 2022 đánh dấu lần đầu, Berlin Biennale chọn giới thiệu tác phẩm của hai tác giả mỹ thuật đến từ trong nước, và hẳn là có đóng góp không nhỏ của Linh.
Nguyễn Xuân Lam (sinh năm 1993), cựu sinh viên khoa Hội họa, Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam, vừa đạt tấm bằng Thạc sĩ Hội họa với ngành phụ là Lý thuyết và Lịch sử Nghệ thuật tại Rhode Island School of Design (RISD). Anh đã nỗ lực nhiều để có được học bổng Fulbright cho việc theo học tại RISD và là họa sĩ Việt Nam đầu tiên đạt được học bổng này.
Trò chuyện với chúng tôi, Xuân Lam cho biết: Trải nghiệm tại hai ngôi trường Mỹ thuật hàng đầu ở Việt Nam và Mỹ, đối với anh, rất khác biệt. Chương trình giảng dạy bậc đại học ở trong nước chú trọng vào tạo hình, bố cục và kỹ năng sử dụng chất liệu như sơn dầu, sơn mài hay lụa, theo hướng rèn tay nghề. Cách đào tạo này giúp sinh viên có kỹ năng vững để mưu sinh bằng nghề. Ngược lại, tại RISD, sinh viên được đào tạo để biết tự chất vấn, xác định vị trí của mình trong dòng chảy lịch sử nghệ thuật, đối thoại với thế giới và trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình. Theo anh Lam, từ thập niên 1960, các trường nghệ thuật phương Tây đã từ bỏ việc dạy kỹ thuật, giải phẫu hay phối cảnh để tập trung vào nghệ thuật ý niệm. Việt Nam có bối cảnh lịch sử nghệ thuật khác, chưa có hạ tầng, thể chế và thị trường nghệ thuật chuyên nghiệp nên không thể áp dụng mô hình đó. Chính vì vậy, để tiệm cận hơn với thế giới nghệ thuật đã và đang thay đổi rất nhanh, “nghệ sĩ hãy tìm hiểu sâu hơn để mở rộng góc nhìn về thế giới quan và nhân sinh quan của các tác giả mà mình yêu thích, thay vì chỉ ngắm tranh, đọc các bài phỏng vấn, xem phim tài liệu hoặc phóng sự về họ. Quan trọng hơn, cần dám thử, dám sai và dám bất đồng quan điểm với thế hệ đi trước. Chính từ quá trình tự tìm tòi và đối thoại ấy, mỗi người sẽ dần hình thành tiếng nói riêng trong nghệ thuật”, Xuân Lam chia sẻ.
Cần những hỗ trợ nền tảng
Kể từ năm 2016, Chính phủ đã ban hành hai đề án đào tạo tài năng văn hóa nghệ thuật trong nước và ở nước ngoài với kinh phí từ ngân sách nhà nước, dành cho các trường đào tạo văn hóa nghệ thuật thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
Sau một thời gian đầu còn khá nhiều vướng mắc cơ chế, đến nay, riêng lĩnh vực mỹ thuật, sinh viên Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam và Trường đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh đang tận dụng khá tốt cơ hội này để chủ động vươn lên trong học tập. Riêng tại Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam, trong hai năm qua, số lượng sinh viên được tuyển chọn vào học lớp tài năng tăng lên đáng kể. Có ngành như điêu khắc, từ có một hoặc thậm chí không có em nào, năm 2025, nhà trường tuyển chọn được ba sinh viên để tạo nguồn tài năng. Một số sinh viên của cả hai trường đã đầu tư học ngoại ngữ bên cạnh chuyên môn để có đủ điều kiện nhận học bổng tài năng du học bậc đại học ở Anh, Australia…
Song song đó, các trường đào tạo mỹ thuật bậc đại học và sau đại học trên cả nước đều khắc phục khó khăn, nỗ lực tái khởi động nhiều hoạt động kết nối với tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước để trao đổi giảng viên, sinh viên, gây quỹ học bổng, tổ chức triển lãm định kỳ, tạo môi trường học tập tích cực, năng động.
Trường đại học Nghệ thuật (Đại học Huế) đã có mối quan hệ hợp tác truyền thống với một số trường đại học có đào tạo nghệ thuật của Thái Lan, tiêu biểu như Đại học Chulalongkorn. Bên cạnh đó, nhà trường đã và đang tích cực mở rộng hợp tác với các viện, trường nghệ thuật ở Cộng hòa Séc, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc… Trong các năm 2021-2023 và 2024, Trường Đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh hợp tác với Tổng lãnh sự quán Hàn Quốc và cá nhân họa sĩ Hàn Quốc Han Dong Hee tổ chức các kỳ Lễ hội Mỹ thuật Ko-Viet và trao học bổng cho sinh viên. Từ năm 2024, Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam và Trường đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh phối kết hợp cùng bảy trường đại học có đào tạo mỹ thuật tại Thái Lan tổ chức nhóm hoạt động chung, mang tên GoA9. Đồng thời, nhóm GoA9 còn mở rộng kết nối các tổ chức đào tạo nghệ thuật khác của Hàn Quốc, Indonesia, Lào… nhằm thúc đẩy hợp tác học thuật và sáng tạo trong khu vực. Cuối tháng 10 và đầu tháng 11/2025, Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam phối hợp một số tổ chức và cá nhân trong, ngoài nước công bố Quỹ học bổng Nguyễn Phan Chánh và Giải thưởng Victor Tardieu dành cho sinh viên của nhà trường.
Hy vọng rằng, cùng với những chính sách khuyến khích tài năng, các nhà trường mỹ thuật sẽ tiếp tục sớm cải thiện chương trình đào tạo, nỗ lực tạo nên một môi trường học tập rộng mở cho sinh viên. Bên cạnh đó, môi trường thực hành nghề nghiệp trong nước cũng sớm có những cải thiện đồng bộ và thực chất. Tất cả sẽ cùng tạo nên nền tảng hỗ trợ đầy đặn cho các thế hệ nghệ sĩ tương lai. Như ý kiến của họa sĩ Xuân Lam trong câu chuyện với chúng tôi: “Nếu thiếu sự ủng hộ từ chính thị trường/môi trường làm nghề nội địa, nghệ sĩ rất khó để bước ra thế giới”.
