Chật vật chuyển đổi số
Theo báo cáo của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), chuyển đổi số có thể giúp các nền kinh tế mới nổi như Việt Nam giảm 15-20% chi phí vận hành. Tuy nhiên, phần lớn các doanh nghiệp nhỏ và vừa đều gặp khó khăn trong quá trình chuyển đổi số, dẫn đến thiếu dữ liệu đo lường chính xác - yếu tố cốt lõi để quản lý và thúc đẩy chuyển đổi xanh.
Công ty Kẻ Gỗ, doanh nghiệp vừa và nhỏ chuyên sản xuất đồ gỗ, là thí dụ điển hình. Theo báo cáo về chuyển đổi xanh trong ngành sản xuất gỗ Việt Nam, Kẻ Gỗ thiếu hệ thống số hóa để theo dõi nguồn gốc nguyên liệu gỗ - từ khai thác đến chế biến - dẫn đến không đo lường được dấu chân carbon toàn chuỗi cung ứng.
Việc không có công cụ ghi nhận dữ liệu theo thời gian thực về năng lượng tiêu thụ trong nhà máy, khiến việc quản lý lãng phí (như chất thải gỗ và khí thải từ máy móc) trở nên thủ công và thiếu chính xác. Kết quả: Kẻ Gỗ khó tiếp cận thị trường xuất khẩu châu Âu, nơi yêu cầu chứng nhận bền vững như FSC, và phải chịu chi phí cao hơn do không tối ưu hóa quy trình xanh.
Thí dụ trên cho thấy: Thực tế, chuyển đổi số không phải lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc, đặc biệt trong các khâu quản lý, tối ưu vận hành, giám sát nhu cầu năng lượng và phát thải. Song, quá trình này đòi hỏi nhiều nỗ lực, không chỉ đến từ ý chí của ban lãnh đạo mà còn đến từ khả năng đầu tư của doanh nghiệp. Với Công ty Kẻ Gỗ, việc đầu tư cho chuyển đổi số trực tiếp làm tăng giá thành sản phẩm, khiến doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong việc cạnh tranh tại các thị trường vẫn đang nới lỏng yêu cầu về môi trường.
Chuyển đổi số, bởi vậy, lại đang trở thành “vòng kim cô” siết chặt các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Làm chuẩn thì doanh thu trước mắt chắc chắn giảm. Nhưng nếu không làm, doanh thu trong tương lai cầm chắc lao dốc.
Tình cảnh của công ty Kẻ Gỗ phản ánh thực trạng chung của phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam. Thiếu dữ liệu đo lường chính xác, mọi nỗ lực xanh hóa chỉ là khẩu hiệu. Không thực hiện chuyển đổi số, họ phải dựa vào lao động thủ công, dẫn đến hiệu suất thấp, khó tiếp cận nguồn vốn xanh, và cánh cửa hội nhập ngày càng thu hẹp.
Sự lựa chọn của Việt Nam
Trong khi đó, áp lực từ bên ngoài ngày càng tăng. Các tiêu chuẩn của châu Âu, đặc biệt là Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) đòi hỏi sự quyết đoán. Không chỉ yêu cầu báo cáo phát thải nhúng trong hàng hóa nhập khẩu, từ đầu năm 2026, Liên minh châu Âu (EU) sẽ áp thuế dựa trên giá carbon ETS (khoảng 80-100 euro/tấn CO2). Tháng 9/2025, EU đã cập nhật quy định, bao gồm ngưỡng 50 tấn cho nhà nhập khẩu nhỏ để giảm gánh nặng hành chính, và lời kêu gọi bằng chứng về phương pháp tính phát thải.
Đây chính là lúc mối quan hệ ràng buộc chuyển đổi số và chuyển đổi xanh trở thành lối thoát duy nhất. Số hóa cung cấp dữ liệu chính xác để theo dõi nguồn gốc, năng lượng và phát thải từ nguyên liệu đến sản phẩm cuối. Thiếu số hóa cùng chuỗi cung ứng phân mảnh dẫn đến không đo lường được tác động môi trường.
Trong quản lý, chuyển đổi số giúp lãnh đạo doanh nghiệp ra quyết định dựa trên dữ liệu, sử dụng hệ thống ERP tích hợp tài nguyên và nhân sự. Về tối ưu vận hành, công nghệ như AI và IoT giúp tự động hóa quy trình, giảm thời gian ngừng máy và tối ưu chuỗi cung ứng. Không những vậy, AI giúp dự đoán bảo trì thiết bị, tăng năng suất 5-15% và giảm tiêu thụ nguyên vật liệu không cần thiết.
Trong quá trình giám sát nhu cầu năng lượng và phát thải, chuyển đổi số cung cấp công cụ đo lường theo thời gian thực. Công nghệ IoT giúp theo dõi lượng điện và khí đốt sử dụng, từ đó cắt giảm lãng phí tới 20-30%. Đồng thời, dữ liệu lớn hỗ trợ phân tích lượng khí thải nhà kính từ các hoạt động trực tiếp, gián tiếp, và chuỗi cung ứng của doanh nghiệp.
Dù khắt khe, CBAM là cơ sở để các nước như Việt Nam nâng cao trách nhiệm, buộc các doanh nghiệp vừa và nhỏ đo lường dấu chân carbon để tránh phí cao. Theo báo cáo của Viện Phát triển Bền vững (IISD), cơ chế này dù ảnh hưởng lớn đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt ngành thép, xi-măng và phân bón, nhưng cũng thúc đẩy quá trình chuyển sang vật liệu thấp carbon trong giai đoạn 2025-2030.
Rõ ràng, xanh hóa là trách nhiệm của cả thế giới và Việt Nam không thể đứng ngoài xu thế này. Trong bối cảnh ấy, chuyển đổi số chính là nền móng bắt buộc, là chìa khóa giúp các doanh nghiệp vừa và nhỏ đi từ thế bị động, sang thế chủ động dẫn dắt.
