Sau sáp nhập, khi Lào Cai trở thành địa phương có diện tích trồng quế lớn nhất nước, làm sao để cây quế tiếp tục phát triển bền vững, vừa nâng cao đời sống cho người trồng, vừa góp phần bảo vệ môi trường lại càng là bài toán cấp thiết...
Đầu tháng 9/2025, chúng tôi về xã Xuân Ái, tỉnh Lào Cai, nơi được coi là “thủ phủ” của vùng quế Văn Yên trước đây. Trên đường về Khe Dứa, vùng Viễn Sơn xưa, đường bê-tông có đoạn được thảm nhựa chạy dài về phía núi, hai bên đường là các ngôi nhà xây kiên cố…
Đổi đời từ "kho vàng xanh"
Sự đủ đầy này đều nhờ cây quế. Hiện nhiều hộ dân người Dao sở hữu cả rừng quế rộng lớn san sát nhau, từ đồi này sang đồi khác. Hộ ít có vài ba héc-ta, hộ nhiều cả chục héc-ta, thu nhập vài trăm triệu đến cả tỷ đồng mỗi năm. Đi dưới những rừng quế xanh ngút mắt, chiêm ngưỡng những ngôi nhà khang trang mới hiểu vì sao người Dao coi cây quế như “kho vàng xanh”.
Ông Trần Văn Cháng, thôn Khe Dứa, có hơn 20 ha quế, trong đó có những rừng quế hơn 20 tuổi, hằng năm thu cả tỷ đồng từ bán quế.
Ông cho biết, năm 1960, ở Viễn Sơn có hai hợp tác xã nổi tiếng về sản xuất, chế biến quế là Công Tâm và Cộng Lực. Có 6 bản người Dao thuộc Hợp tác xã Cộng Lực đã được Nhà nước tặng danh hiệu Anh hùng Lao động nhờ thành tích phát triển diện tích quế.
Anh Lê Văn Long, Trưởng phòng Bền vững, Công ty TNHH Hương gia vị Sơn Hà, đơn vị đã đầu tư vào vùng quế hữu cơ đóng tại xã Xuân Ái cho biết, Văn Yên cũ có diện tích quế hơn 57.000 ha trồng phân bổ tại tất cả các xã. Diện tích quế hữu cơ đã được chứng nhận đến hết năm 2024 là hơn 15.200 ha.
Hiện nay, sản lượng thu mua chế biến của công ty đạt hơn 3.000 tấn quế tươi, hơn 10.000 tấn quế khô/năm, tạo việc làm thường xuyên cho 150 lao động địa phương với thu nhập ổn định. Cũng là một trong những địa phương có vùng trồng quế lớn, hiện xã Xuân Hòa có 4.453 ha cây quế, trồng tại tất cả 30 thôn bản.
Mỏ Đá là thôn trọng điểm về trồng và phát triển cây quế của xã với 90 hộ dân trồng hơn 160 ha quế.
Anh Lưu Vĩnh Đĩnh chia sẻ: “Trước kia gia đình tôi thuộc diện khó khăn. Từ khi tham gia trồng cây quế thì đời sống khá hơn nhiều. Hơn 5 ha quế của gia đình, trong đó 3 ha vừa thu hoạch đã giúp gia đình tôi xây được nhà mới, có của ăn của để. Còn lại 2 ha, khi nào được giá gia đình sẽ bán tiếp, dự kiến thu về khoảng hơn 1 tỷ đồng nữa”.
Nhờ cây quế, đời sống của người dân thôn Mỏ Đá không ngừng được nâng lên, từ chỗ tỷ lệ hộ nghèo hơn 10% thì nay chỉ còn 0,2%. Dự kiến, cuối năm nay toàn thôn sẽ không còn hộ nghèo.
Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lào Cai, tổng diện tích quế toàn tỉnh hiện đạt khoảng 146.800 ha, trong đó diện tích tập trung, trọng điểm phát triển quế khoảng 97.000 ha, với hơn 24.000 ha được cấp chứng nhận hữu cơ.
Hằng năm, tỉnh khai thác, chế biến khoảng 40.000-45.000 tấn vỏ quế khô, hơn 200.000 tấn cành lá quế với tổng số 46 cơ sở chế biến trên địa bàn; các sản phẩm chủ yếu là tinh dầu, quế vỏ. Trong đó, 16 nhà máy chiết xuất tinh dầu quế với quy mô tương đối lớn sử dụng công nghệ lò hơi, tổng công suất là 1.000 tấn sản phẩm tinh dầu/năm. Hơn 400 cơ sở chế biến tinh dầu quế quy mô nhỏ lẻ hộ gia đình.
Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lào Cai, tổng diện tích quế toàn tỉnh hiện đạt khoảng 146.800 ha, trong đó diện tích tập trung, trọng điểm phát triển quế khoảng 97.000 ha, với hơn 24.000 ha được cấp chứng nhận hữu cơ.
Trung bình, cây quế cho thu nhập khoảng 50-60 triệu đồng/ha/năm, cao hơn hẳn so với cây lâm nghiệp thông thường hay cây nông nghiệp truyền thống. Bộ mặt nông thôn của Lào Cai nhờ đó cũng thay đổi...
Hướng tới lâm nghiệp bền vững
Cây quế và nghề trồng quế ở Lào Cai phát triển lớn mạnh là do khí hậu mát mẻ, độ ẩm cao, đất đai màu mỡ và địa hình đồi núi. Mặt khác, tỉnh có cơ chế chính sách hỗ trợ tích cực và định hướng rõ ràng về lâm nghiệp nói chung và cây quế nói riêng.
Với quế, tỉnh chuyển từ hình thức hỗ trợ cây giống để phát triển vùng quế tập trung, chuyên canh của giai đoạn trước sang hình thức hỗ trợ sản xuất quế hữu cơ liên kết theo chuỗi giá trị. Nhu cầu tinh dầu quế và các sản phẩm từ quế trên thế giới luôn trong tình trạng cung không đủ cầu (nhất là Mỹ, Nhật Bản, EU).
Sản phẩm chính (vỏ quế, tinh dầu thô) đã có đầu ra ổn định sang Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc)... Người dân sống định canh, định cư, gắn bó lâu dài với đất rừng; có tới 15/29 dân tộc trong tỉnh trồng quế.
Tuy nhiên, nhìn toàn diện, cây quế hiện nay ở Lào Cai vẫn còn khá nhiều bất cập: mở rộng diện tích trồng quế không theo định hướng chung của tỉnh; khai thác rừng trồng keo tai tượng, bồ đề, bạch đàn, mỡ… rồi trồng quế dẫn tới thay đổi cơ cấu cây trồng lâm nghiệp, giảm diện tích rừng trồng nguyên liệu, ảnh hưởng đến ngành công nghiệp chế biến gỗ, lâm sản khác…
Tình trạng khai thác không hợp lý, không theo quy trình kỹ thuật, thậm chí khai thác trắng diện tích quế còn non ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây quế cũng như chất lượng của các sản phẩm từ quế. Liên kết giữa người trồng quế với các cơ sở chế biến và doanh nghiệp thu mua còn lỏng lẻo.
Đồng chí Nguyễn Văn Long, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Xuân Hòa cho biết, khâu sản xuất và chế biến quế vẫn chưa được tối ưu. Sản xuất còn tự phát, thiếu tính liên kết theo chuỗi giá trị từ khâu cung ứng giống đến bao tiêu sản phẩm cho mặt hàng này...
Tỉnh sẽ xây dựng phương án khai thác một cách hợp lý, hiệu quả với mục tiêu đến năm 2030 phát triển cây quế ổn định khoảng 150.000 ha, với hơn 30.000 ha được cấp chứng chỉ quản lý bền vững, mã số vùng trồng (hữu cơ, UEBT…).
Để thực hiện được mục tiêu đề ra, Lào Cai thực hiện tốt một số giải pháp: duy trì ổn định diện tích vùng nguyên liệu chất lượng; quản lý chặt chẽ nguồn giống (cây trội, rừng giống chuyển hóa...); nhân rộng các mô hình phát triển quế theo hướng thâm canh, sản xuất quế hữu cơ hướng đến cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững; kết hợp phát triển cây quế với du lịch sinh thái, tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo,...
Đồng chí Nguyễn Văn Vĩnh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lào Cai nhấn mạnh: Thời gian tới, ngành sẽ tiếp tục chỉ đạo, đồng hành với chính quyền các xã để huy động các nguồn lực, phát huy nội lực địa phương, mở rộng hợp tác với các doanh nghiệp, tổ chức để phát triển chuỗi giá trị sản phẩm quế theo hướng hiện đại, hiệu quả và hội nhập.
Cây quế tại tỉnh Lào Cai không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao mà còn phủ xanh đất trống đồi núi trọc, bảo vệ môi trường.
