Yêu cầu cấp thiết trong quản lý tài nguyên nước
Trước diễn biến hạn hán ngày càng phức tạp tại Tây Nguyên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phối hợp với Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) triển khai dự án "Đánh giá tác động của hạn hán vùng Tây Nguyên" bằng công nghệ viễn thám, nhằm tăng khả năng giám sát và dự báo sớm. Công nghệ này được kỳ vọng giúp ngành thủy lợi chủ động ứng phó biến đổi khí hậu, nâng cao hiệu quả quản lý nguồn nước, bảo vệ sản xuất và đời sống người dân.
Ông Nguyễn Hồng Khanh, Phó Cục trưởng Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi nhấn mạnh định hướng xuyên suốt của Đảng và Nhà nước về việc thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ số trong toàn ngành nông nghiệp, đặc biệt là lĩnh vực thủy lợi.
Ông Nguyễn Hồng Khanh cho biết: “Cách đây 5 năm, chúng tôi đã đặt trọng tâm vào ứng dụng công nghệ số trong nghiên cứu, lập kế hoạch và hỗ trợ địa phương quản lý nước. Thời gian qua, Cục đã trình Bộ ban hành kế hoạch hoàn thiện hệ thống thông tin điện tử, phục vụ giám sát và dự báo nguồn nước. Những thử nghiệm hôm nay là bước quan trọng để đánh giá hiệu quả các công nghệ mới trong cảnh báo hạn hán, nhất là với các vùng thường xuyên thiếu nước như Tây Nguyên và Nam Trung Bộ".
Bên cạnh đó, ông Khanh cũng nhấn mạnh yêu cầu nâng cao độ chính xác của dự báo: “Chúng tôi mong muốn các đơn vị nghiên cứu ứng dụng công nghệ tiên tiến của thế giới để giảm mức sai số dự báo xuống dưới 10%. Khi được đưa vào vận hành thực tế, hệ thống phải hỗ trợ địa phương chủ động xây dựng kế hoạch sản xuất, điều tiết công trình và cung cấp thông tin kịp thời cho người dân".
Theo ông, kết quả từ dự án không chỉ phục vụ các địa phương thí điểm mà còn có thể nhân rộng ra các khu vực rộng lớn hơn, tạo nền tảng cho quản lý nguồn nước thông minh trong bối cảnh cực đoan khí hậu ngày càng gia tăng.
Công cụ dự báo sớm cho hạn hán và điều chỉnh cơ cấu mùa vụ
Đại diện FAO tại Việt Nam, ông Nguyễn Song Hà đánh giá cao tính ứng dụng và tiềm năng mở rộng của công nghệ viễn thám trong quản lý tài nguyên nước.
Ông Nguyễn Song Hà cho biết: “Công nghệ viễn thám có thể phân tích nguy cơ và đưa ra cảnh báo phù hợp cho cơ quan quản lý, giúp xây dựng phương pháp giám sát hạn hán chủ động và minh bạch. Ngoài cảnh báo sớm, dữ liệu viễn thám còn hỗ trợ bảo hiểm nông nghiệp dựa trên chỉ số, phòng trừ sâu bệnh, xác định cây trồng vật nuôi phù hợp hơn với điều kiện hạn hán hay xâm nhập mặn".
FAO nhận định Việt Nam hiện thiếu nhân lực và thiết bị giám sát chuyên sâu; trong khi độ phân giải ảnh miễn phí còn hạn chế. Do đó, cần tập trung xây dựng năng lực phân tích dữ liệu, làm chủ các công cụ AI và bản đồ số phục vụ quy hoạch thủy lợi.
Ông Hà nhấn mạnh thêm: “Nguồn tài nguyên nước không dừng lại ở biên giới hành chính. Các công cụ phân tích hiện đại sẽ giúp tăng cường hợp tác khu vực, đặc biệt trong lưu vực các hệ thống sông liên quốc gia. Việc dự báo sớm giúp người dân giảm thiểu thiệt hại, điều chỉnh cơ cấu cây trồng và sử dụng nguồn nước hiệu quả hơn".
Chuyển đổi số thủy lợi, hướng đến quản lý nước chủ động và bền vững
Ở góc độ chuyển đổi số toàn ngành, ông Đặng Duy Hiển, Phó Cục trưởng Chuyển đổi số, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng quá trình số hóa trong thủy lợi đang đứng trước yêu cầu thay đổi mạnh mẽ. “Chuyển đổi số là quá trình thay đổi mô hình quản lý từ hành chính sang quản trị dựa trên dữ liệu. Tuy nhiên, dữ liệu thủy lợi của chúng ta còn thiếu, hệ thống thông tin hỗ trợ vận hành chưa mạnh, thiết bị dễ hư hỏng và chi phí cao", ông Đặng Duy Hiển cho biết.
Ông Hiển chỉ ra một số điểm nghẽn: đo đạc thủy văn thủ công chiếm nhiều nhân lực, chi phí không tương thích với đo tự động; quy chuẩn kỹ thuật về thủy văn đã cũ (ban hành từ 2009), không còn phù hợp; việc lập dự toán cho dịch vụ dữ liệu khí tượng thủy văn còn phức tạp, chi phí kiểm định thiết bị cao; thiếu doanh nghiệp nội địa cung cấp cảm biến và dịch vụ dữ liệu có giá thành phù hợp.
Tuy nhiên, ông Hiển cho biết ngành đang có những bước đi rõ rệt: “Cục Chuyển đổi số đang xây dựng Đề án IoT nông nghiệp-môi trường và cung cấp hạ tầng số dùng chung cho ngành thủy lợi. Nếu địa phương triển khai, chỉ còn cần cảm biến và đường truyền dữ liệu. Đây là giải pháp giảm chi phí, phù hợp với chủ trương ưu tiên công nghệ nội địa theo Nghị quyết 57".
Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp công nghệ trong nước đang phát triển các hệ thống tự động hóa và dịch vụ dữ liệu, tạo nền tảng để ngành thủy lợi có thể tiến tới vận hành số hóa toàn diện, từ đo đạc, giám sát, dự báo đến cảnh báo cho người dân.
Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tùng Phong, Cục trưởng Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi nhấn mạnh: Công nghệ viễn thám chỉ phát huy giá trị khi được đầu tư xuyên suốt, đồng bộ từ hạ tầng thiết bị tới nhân lực, viện nghiên cứu và các đơn vị chuyển giao. Những sản phẩm thứ cấp từ công nghệ viễn thám sẽ phục vụ trực tiếp phát triển kinh tế-xã hội, đặc biệt là nông nghiệp và môi trường, trong đó có lĩnh vực thủy lợi.
Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tùng Phong cũng lưu ý tính chất đặc thù của hạn hán: “Hạn hán không gây ra những thiệt hại tức thời như lũ lụt, nhưng lại âm ỉ, kéo dài và để lại hậu quả trên diện rộng. Ở Tây Nguyên, những vùng nằm trong hệ thống công trình thủy lợi có thể chủ động khắc phục; nhưng những khu vực ngoài hệ thống thì phải làm gì, ứng xử ra sao? Đây là nhiệm vụ hết sức quan trọng của ngành thủy lợi trong mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững".
Theo Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tùng Phong, ba góc nhìn: quản lý Nhà nước, tổ chức quốc tế và chuyển đổi số đều gặp nhau ở điểm chung: Việt Nam cần công nghệ hiện đại để thích ứng với khí hậu cực đoan, tối ưu hóa nguồn nước và bảo vệ sinh kế cho hàng triệu nông dân, hướng tới quản lý tài nguyên nước thông minh và phát triển nông nghiệp bền vững.
