Dự án được đầu tư theo hình thức đầu tư công với nguồn vốn sơ bộ khoảng 203.231 tỷ đồng (tương đương 8,369 tỷ USD), phấn đấu hoàn thành vào năm 2030. Dự án có điểm đầu tại vị trí kết nối ray qua biên giới giữa ga Lào Cai mới và ga Hà Khẩu Bắc (Trung Quốc); điểm cuối tại khu bến Lạch Huyện (thành phố Hải Phòng).
Một quyết sách táo bạo, kịp thời
Tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng sẽ phục vụ vận chuyển chung hành khách và hàng hóa đi qua địa phận 9 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, gồm: Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Thủ đô Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương và Hải Phòng, có chiều dài tuyến chính khoảng 390,9 km và 3 tuyến nhánh khoảng 27,9 km.
Dự án có tốc độ thiết kế 160km/giờ đối với tuyến chính đoạn từ ga Lào Cai mới đến ga Nam Hải Phòng, tốc độ thiết kế 120 km/giờ đối với đoạn qua khu vực đầu mối thành phố Hà Nội, tốc độ thiết kế 80 km/giờ đối với các đoạn tuyến còn lại. Bên cạnh đó, dự kiến tuyến đường sắt hiện hữu (khổ 1.000 mm) sẽ đảm nhận vận tải hành khách nội địa, du lịch chặng ngắn, vận chuyển một số chủng loại hàng hóa có sẵn chân hàng kết nối trực tiếp với tuyến đường sắt.
Về tác động kinh tế-xã hội, theo Thứ trưởng Xây dựng Nguyễn Danh Huy, dự án sẽ đóng góp vào mục tiêu giảm chi phí vận tải, tăng sự cạnh tranh của hàng hóa, tái cơ cấu thị phần vận tải hợp lý hơn, giảm ô nhiễm môi trường, từ đó tăng năng lực cạnh tranh của quốc gia, bảo đảm phát triển bền vững.
Chia sẻ về vấn đề này, ông Vũ Đại Dương - Phó Chủ tịch Hiệp hội Du lịch tỉnh Lào Cai cho biết, những năm qua, giao thông từ Hà Nội lên Lào Cai đã khá phát triển. Việc quyết định đầu tư xây dựng tuyến đường sắt mới, với vận tốc khoảng 160 km/giờ, việc đi lại sẽ càng thuận tiện hơn, rút ngắn khoảng cách giữa Lào Cai với các tỉnh đồng bằng sông Hồng, tạo điều kiện thuận lợi cho du lịch Lào Cai và các tỉnh lân cận, thu hút nhiều hành khách lựa chọn phương tiện tàu hỏa. Đây cũng là một yếu tố góp phần tạo động lực mạnh mẽ để Lào Cai hiện thực hóa mục tiêu trở thành cực tăng trưởng, trung tâm kết nối giao thương kinh tế giữa Việt Nam với nhiều nước trong khu vực.
Ông Lưu Trung Kiên - Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái) cho biết, huyện Văn Yên là địa phương có đoạn tuyến đường sắt chạy qua dài nhất (khoảng 52/77 km chạy qua địa phận tỉnh Yên Bái). Như vậy, khi dự án hoàn thành sẽ góp phần thay đổi diện mạo của huyện, đồng thời góp phần cải thiện đời sống bà con các dân tộc thiểu số nơi đây.
Với lợi thế sở hữu nhiều cảng biển quan trọng của khu vực, Hải Phòng đang đứng trước cơ hội phát triển mạnh về giao thương kinh tế. Ông Lê Trung Kiên - Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Trưởng ban Quản lý Khu kinh tế Hải Phòng chia sẻ, mới đây, Chính phủ quyết định thành lập Khu kinh tế ven biển của Hải Phòng. Vì vậy, các doanh nghiệp ở Hải Phòng rất trông đợi tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội- Hải Phòng khi hoàn thành sẽ mở ra cơ hội rất lớn cho vận tải hàng hóa xuất nhập khẩu, vận tải hành khách và thúc đẩy các ngành kinh tế khác phát triển.
Không để dự án “đội vốn”, chậm tiến độ
Để đáp ứng tiến độ khởi công dự án vào cuối năm 2025 như chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Xây dựng xác định, đây là nhiệm vụ rất thách thức, áp lực. Theo Thứ trưởng Nguyễn Danh Huy, thông thường với các dự án tương tự trên thế giới, phải mất 36-42 tháng chuẩn bị mới khởi công được. Trong các bước triển khai tiếp theo, phải thuê tư vấn quốc tế có năng lực để xây dựng hồ sơ mời thầu; thuê tư vấn pháp lý tham gia tư vấn trong quá trình đàm phán hợp đồng... Để thực hiện các mục tiêu đặt ra trong dự án, cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương phải vào cuộc với quyết tâm lớn nhất, nỗ lực cao nhất để thực hiện.
Thực tế, để thực hiện thành công và sớm hoàn thành dự án theo tiến độ, Chính phủ đề xuất áp dụng một loạt các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, trong đó có 15/19 cơ chế, chính sách được Quốc hội cho phép áp dụng với dự án đường sắt tốc độ cao bắc-nam và bốn cơ chế, chính sách mới.
Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đối với dự án đặc biệt ưu tiên này, Chính phủ sẽ cân đối để trình Quốc hội quyết định phân bổ vốn trong kế hoạch đầu tư công trung hạn 5 năm và kế hoạch tài chính 5 năm từng thời kỳ, trên nguyên tắc bảo đảm các cân đối vĩ mô và an toàn nợ công quốc gia.
Cụ thể, trong kỳ trung hạn 2021-2025, nhu cầu vốn cho dự án khoảng 128 tỷ đồng đã được Chính phủ cân đối trong kế hoạch đầu tư công trung hạn. Giai đoạn 2026-2030, nhu cầu vốn khoảng 177.282 tỷ đồng và giai đoạn 2031-2035, nhu cầu vốn khoảng 25.821 tỷ đồng. Nguồn vốn cho dự án được Chính phủ kiến nghị sử dụng là nguồn vốn trong nước, nguồn vốn nước ngoài và các nguồn vốn hợp pháp khác. Về mặt bằng, sơ bộ tổng nhu cầu sử dụng đất khoảng 2.632 ha, gồm: đất trồng lúa khoảng 716 ha, trong đó đất trồng lúa nước từ hai vụ trở lên khoảng 709 ha, đất lâm nghiệp khoảng 878 ha, các loại đất khác theo quy định của pháp luật về đất đai khoảng 1.038 ha, với số dân tái định cư khoảng 19.136 người.
Dù rất đồng tình với kế hoạch trên, song Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn vẫn lưu ý, khi triển khai dự án phải có phương án tối ưu, hạn chế tối đa đi qua khu dân cư và quỹ đất rừng. Đơn vị chủ dự án cần khảo sát, chuẩn bị kỹ việc thu hồi đất, bồi thường, tái định cư; bố trí các ga kết nối với hạ tầng khu vực; cập nhật định mức đơn giá; công nghệ; bảo vệ môi trường… để tránh việc dự án bị kéo dài gây đội vốn hoặc lạc hậu về công nghệ gây lãng phí nguồn lực đầu tư của quốc gia.
Với chủ trương của Đảng, Nhà nước về tăng trưởng hai con số giai đoạn 2026-2030, việc đẩy nhanh tiến độ đầu tư các dự án đường sắt quan trọng, trong đó có dự án tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, sẽ đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước và tăng cường kết nối quốc tế”.
Bộ trưởng Xây dựng Trần Hồng Minh
Đầu tư Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng là một quyết định táo bạo nhưng kịp thời bởi việc kết nối Hà Nội và Hải Phòng là hết sức cần thiết. Đối với một dự án quan trọng và khá phức tạp như vậy, cơ quan quản lý nên huy động cộng đồng doanh nghiệp tham gia, từ đầu tư vốn, khoa học công nghệ đến nguồn nhân lực chất lượng cao”.
GS, TS Bùi Xuân Phong
(nguyên Chủ tịch Hội Kinh tế và Vận tải Đường sắt Việt Nam)
