Mỏi mòn chờ tiền?
Năm nay, đến thời điểm này, dù mới chỉ có những cơn mưa đầu mùa nhưng TP Hồ Chí Minh đã trải qua ít nhất năm lần ngập sâu trong nước, ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt của người dân. Thực tế này cho thấy, các giải pháp chống ngập hiện nay vẫn chưa đúng hướng, chưa đầy đủ và chưa hiệu quả!
Theo thống kê của Trung tâm điều hành chương trình chống ngập nước TP Hồ Chí Minh (Trung tâm chống ngập), hiện thành phố có 22 tuyến đường thường xuyên ngập. Trong đó, nhiều tuyến luôn được coi là “rốn” ngập của TP Hồ Chí Minh, kéo dài từ nhiều năm như đường Nguyễn Hữu Cảnh (quận Bình Thạnh), Lương Định Của (quận 2), hay đường Huỳnh Tấn Phát (quận 7, Nhà Bè)…, không chỉ trời mưa mà triều cường cũng có thể bị ngập.
Theo ông Đỗ Tấn Long, Trưởng phòng quản lý hệ thống thoát nước thuộc Trung tâm chống ngập, TP Hồ Chí Minh chưa đầu tư xong các công trình chống ngập theo quy hoạch được Thủ tướng Chính phủ duyệt. Hiện hệ thống cống bảo đảm thoát nước chỉ đạt 1.344 km/6.000 km yêu cầu. Bốn trục tiêu thoát nước chính (Tham Lương - Bến Cát - Rạch Nước Lên; Tàu Hũ - Bến Nghé - Kênh Đôi, Tẻ; Nhiêu Lộc - Thị Nghè; Tân Hóa - Lò Gốm), mới nạo vét, cải tạo hơn 60 km, chỉ đạt 1,38 % (60 km/4.369 km) so lượng sông, kênh, rạch hiện có.
Quy hoạch thủy lợi chống ngập úng TP Hồ Chí Minh (Quy hoạch 1547), hiện cũng chỉ hoàn thành 1/10 cống kiểm soát triều và 64 km/149 km đê bao, đang thi công 6/10 cống kiểm soát triều. Mặt khác, các dự án thuộc hai quy hoạch trên cũng đang thiếu vốn thực hiện. Để hoàn thành cần hơn 96.000 tỷ đồng. Trong đó, giai đoạn trước năm 2016 đã có ba dự án triển khai với tổng vốn gần 23.000 tỷ đồng; còn giai đoạn 2016-2020, hiện vẫn thiếu hơn 46.500 tỷ đồng.
Ngoài ra, do công tác dự báo không lường hết những diễn biến của tình trạng biến đổi khí hậu; hệ thống cống tiêu thoát nước chưa đồng bộ hoặc đã lạc hậu; công tác phối hợp và điều hành của các đơn vị, cơ quan chức năng liên quan chưa đem lại hiệu quả cao...
Trái với quan điểm trên, TS Phạm Sanh, chuyên gia quy hoạch hạ tầng giao thông đô thị cho rằng, người dân ngày càng ngán ngẩm với những lời giải thích ngập là do thiếu tiền, người dân thiếu ý thức, hay bất cứ những lý do mà cơ quan quản lý đưa ra. Bởi việc chống ngập tại TP Hồ Chí Minh ngày càng bất cập và thiếu hiệu quả khi mà tình trạng ngập diễn ra ngày càng nghiêm trọng. Theo TS Sanh, không ai chống ngập theo kiểu phong trào “bao cấp”, cứ nêu lên số điểm giảm ngập và số điểm ngập phát sinh từng năm để lấy thành tích và đối phó dư luận. Có thể nói, hàng chục năm nay, không hề có giải pháp hiệu quả nào được đưa ra từ các đơn vị quản lý và những người có trách nhiệm...
Cũng theo ý kiến của một số chuyên gia quy hoạch, các giải pháp chống ngập ở TP Hồ Chí Minh đã được triển khai mạnh trong thời gian gần đây như: nâng đường, nâng nền, làm bờ bao, cống kiểm soát triều, nâng cấp hệ thống thoát nước… Đặc biệt, triển khai xây dựng hệ thống máy bơm chống ngập thông minh, hay dự án chống ngập 10.000 tỷ đồng, cũng chỉ là tình thế, không thể hiệu quả lâu dài. Theo đó, việc sử dụng máy bơm “siêu khủng” để giải cứu ngập lụt sẽ lại đẩy áp lực nước sang chỗ khác và gây ngập. Còn dự án kiểm soát triều cường 10.000 tỷ đồng đang thực hiện và nếu có hoàn thành cũng vẫn ngập. Bởi dự án này chủ yếu là xây các cống kiểm soát triều trên kênh, chưa kiểm soát được triều cường trên sông Sài Gòn.
Cảnh úng ngập do triều cường trên đường phố TP Hồ Chí Minh.
Hạn chế chứ chưa thể dứt điểm
Theo Trung tâm chống ngập TP Hồ Chí Minh, để giảm ngập cho thành phố, thời gian tới cần thực hiện công trình và phi công trình. Theo đó, đối với phi công trình, có bốn nhóm giải pháp, trong đó, cần đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án, công trình giảm ngập. Đối với công trình, giải pháp ngắn hạn là xử lý cấp bách các điểm ngập quy mô nhỏ, nạo vét thông thoáng dòng chảy tại các cửa xả, kênh, rạch. Đối với trung hạn, tập trung đầu tư các công trình thoát nước và xử lý nước thải như: dự án quản lý rủi ro ngập TP Hồ Chí Minh; xây dựng cống kiểm soát triều và cống nhỏ dưới đê… Về dài hạn, cần lập bản đồ quy hoạch điều chỉnh lại lưu vực gần 1.000 ha khu vực trung tâm và bốn vùng đô thị mới Đông, Tây, Nam, Bắc.
Tuy nhiên, theo TS Phạm Sanh, TP Hồ Chí Minh không thể giải quyết dứt điểm ngập mà cần bàn cách hạn chế và sống chung với ngập như bao đời nay. Và để hạn chế ngập thì điều quan trọng nhất là cần có những kỹ sư xây dựng được đào tạo và hiểu biết thật sự về thoát nước đô thị, hiểu được đặc điểm tự nhiên của thành phố, để có thể đảm nhận vai trò chính trong các hoạt động về giảm ngập đô thị. Bên cạnh đó, phải xem lại việc duy trì mô hình Trung tâm Chống ngập. Chỉ cần lập một tổ chuyên gia am hiểu và có chuyên môn cao, đồng thời, giao lại trách nhiệm của Trung tâm Chống ngập để Sở Xây dựng quản lý mới đúng chuyên môn.
Một giải pháp nữa mà theo GS, TS Hồ Long Phi, nguyên Giám đốc Trung tâm quản lý nước và biến đổi khí hậu (ĐHQG TP Hồ Chí Minh) là xây dựng hồ điều tiết. Theo GS Phi, đây là một trong những giải pháp vừa mang tính hiệu quả tức thời, vừa đỡ tốn kém kinh phí. Cụ thể, các hồ này sẽ thu và chứa nước mưa trong trường hợp mưa vượt tần suất thiết kế của hệ thống thoát nước. Thế nhưng, theo ông Phi, thời gian tới, để chống ngập hiệu quả, chính quyền TP Hồ Chí Minh cần triển khai nhiều giải pháp tổng thể như: đồng bộ hệ thống cống thoát nước, cống kiểm soát triều, đê bao; triển khai nhanh chóng các dự án thuộc quy hoạch thoát nước và thủy lợi; xây dựng bản đồ số về các điểm ngập; ứng dụng khoa học công nghệ trong các giải pháp về ngập nước...
Cũng theo các chuyên gia quy hoạch, thời gian tới, thành phố cần nhân rộng thí điểm ứng dụng thiết bị giám sát cảnh báo ngập lụt bằng công nghệ cảm biến. Thiết bị này sẽ đưa ra thông tin cảnh báo ngập và lộ trình di chuyển phù hợp cho người dân trên thiết bị di động, làm tăng tính hiệu quả trong công tác dự báo và chống ngập lụt. Đồng thời, nâng cao trách nhiệm và công tác phối hợp của các đơn vị, cơ quan chức năng liên quan. Đáng bàn là nên đấu thầu rộng rãi để tư nhân tham gia thực hiện các dự án chống ngập. Vì như thế nếu đơn vị nào thực hiện dự án không hiệu quả, có thể xử lý được. Còn nếu chỉ giao cho các đơn vị nhà nước thực hiện như thời gian qua thì hiệu quả chống ngập dù không đạt được cũng không biết ai là người chịu trách nhiệm.
Theo lãnh đạo TP Hồ Chí Minh, để chống ngập hiệu quả, việc chống ngập cần phải tìm nguyên nhân từng điểm ngập, từ đó xây dựng kế hoạch xử lý lâu dài. Nghĩa là phải có nhạc trưởng thực hiện được đồng bộ quy hoạch, phải thể hiện được bức tranh về công tác chống ngập trước mắt và lâu dài.
