Kinh tế số là một khái niệm dùng để chỉ toàn bộ các hoạt động kinh tế dựa trên công nghệ số. Các phần cấu thành của kinh tế số bao gồm: hạ tầng kỹ thuật số (mạng internet, cơ sở hạ tầng kỹ thuật số như điện toán đám mây, trung tâm dữ liệu và các công cụ kỹ thuật số khác); hoạt động kinh tế trên nền tảng số (hoạt động mua bán, trao đổi hàng hóa, dịch vụ, và thông tin diễn ra trên các nền tảng kỹ thuật số); nguồn lực số (dữ liệu, thông tin số hóa và các công cụ kỹ thuật số để gia tăng giá trị, hiệu quả cho các quá trình sản xuất và dịch vụ); mô hình kinh doanh số (các mô hình kinh doanh dựa trên các nền tảng trực tuyến và công nghệ, như thương mại điện tử, dịch vụ đám mây và các dịch vụ qua ứng dụng).
Các công ty như Shopee, Lazada, và Tiki tại Việt Nam là những thí dụ điển hình của kinh tế số. Họ cung cấp nền tảng trực tuyến cho người tiêu dùng mua sắm sản phẩm và dịch vụ từ các nhà cung cấp mà không cần đến cửa hàng thực tế. Đây là hình thức kinh tế số, nơi mà toàn bộ quá trình giao dịch từ tìm kiếm sản phẩm đến thanh toán đều dựa vào công nghệ số. Các ứng dụng như Momo, ZaloPay hay ViettelPay là thí dụ khác của kinh tế số, cung cấp dịch vụ tài chính trực tuyến, giúp người dùng có thể chuyển tiền, thanh toán hóa đơn và quản lý tài khoản ngân hàng hoàn toàn qua internet mà không cần đến ngân hàng truyền thống.
Xã hội số là một xã hội trong đó các hoạt động hằng ngày từ làm việc, học tập, giao tiếp, giải trí đến quản lý và cung cấp dịch vụ công đều được thực hiện thông qua các nền tảng và công nghệ kỹ thuật số. Công nghệ đóng vai trò then chốt trong kết nối các thành phần của xã hội và cải thiện chất lượng cuộc sống của con người thông qua các công cụ như internet, mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn. Xã hội số bao gồm các phần cấu thành: kết nối số (mọi cá nhân, tổ chức đều có thể kết nối dễ dàng và liền mạch thông qua internet và các mạng kỹ thuật số); công dân số (mọi công dân đều có thể tiếp cận và sử dụng các dịch vụ công trực tuyến, học tập và làm việc trên các nền tảng số, cũng như tham gia các hoạt động cộng đồng thông qua internet); dịch vụ công số (các dịch vụ như y tế, giáo dục và hành chính đều được số hóa, giúp người dân tiếp cận dễ dàng và nhanh chóng hơn, giảm thiểu giấy tờ và thời gian chờ đợi); quản trị số (các quy trình quản lý và giám sát xã hội được thực hiện thông qua công nghệ số, cải thiện tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý nhà nước); kinh tế số (là một phần cấu thành của xã hội số).
Ở nước ta, các dịch vụ công trực tuyến như khai sinh, khai tử và đăng ký doanh nghiệp… có thể được thực hiện trực tuyến thông qua Cổng dịch vụ công quốc gia, giúp tiết kiệm thời gian, chi phí và giảm bớt thủ tục hành chính cho người dân. Trong thời điểm dịch Covid-19, học trực tuyến và làm việc từ xa đã trở nên phổ biến. Các nền tảng như Zoom, Microsoft Teams, và Google Classroom đã giúp kết nối học sinh, giáo viên, và nhân viên với nhau từ khắp nơi tạo ra một môi trường học tập và làm việc số.
Kinh tế số và xã hội số liên hệ chặt chẽ với nhau, bởi kinh tế số cung cấp nền tảng và công cụ kỹ thuật số cho sự phát triển của xã hội số. Trong một xã hội số, công nghệ và internet không chỉ là phương tiện để giao tiếp mà còn là cách các hoạt động kinh tế như thương mại, tài chính và lao động diễn ra. Xã hội số thúc đẩy nhu cầu sử dụng các dịch vụ số, đồng thời kinh tế số tạo ra các cơ hội việc làm mới, nâng cao năng suất và chất lượng cuộc sống. Cả hai cùng phát triển dựa trên hạ tầng kỹ thuật số và nguồn nhân lực có chất lượng.
Việt Nam đang đi đúng hướng trong phát triển kinh tế số và xã hội số. Chuyển đổi số đã và đang là động lực quan trọng giúp đất nước phát triển mạnh mẽ các ngành kinh tế số và nâng cao chất lượng đời sống nhân dân. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa các cơ hội và đạt được các mục tiêu dài hạn, nhiệm vụ quan trọng nhất là cần tập trung phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và hạ tầng số hiện đại. Việc kết hợp giữa nguồn lực con người và công nghệ sẽ giúp nước ta vươn lên mạnh mẽ trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0.
