Câu thơ của đồng chí Ðào Duy Kỳ, cán bộ Ban Tuyên huấn Trung ương Ðảng viết tặng trại trẻ Khe Khao, từng được những em thơ vui ca trên vùng rừng Khe Khao năm xưa (nay thuộc huyện Chợ Ðồn, tỉnh Bắc Kạn) lại một lần nữa vang lên trên hành trình tìm về Việt Bắc.
Những cô bé, cậu bé ngày nào là con của các đồng chí cán bộ cách mạng được nuôi dạy ở trại trẻ Khe Khao giờ đây đều đã ở tuổi xưa nay hiếm, nhưng ký ức của họ về tuổi thơ và sự quan tâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn mãi là câu chuyện được nhắc nhớ.
Để lên đỉnh Khe Khao cho đến tận bây giờ vẫn không hề dễ dàng, vậy mà các cô chú vẫn đi phăm phăm khiến đám trẻ như chúng tôi theo muốn hụt hơi.
Khi xưa, vào năm 1951, Khe Khao là tên một dãy núi cao gần 1.000m thuộc Bản Thi bao quanh một thung lũng từng có mỏ kẽm được thực dân Pháp khai thác nhiều năm. Hồi đó các cô bé, cậu bé đều còn rất nhỏ, được cô giáo Lê Tụy Phương nhờ đồng bào bản địa dẫn đường lên vùng núi hẻo lánh này để lập trại trẻ của Hội Liên hiệp Phụ nữ trên chiến khu Việt Bắc.
Hành trình gian nan ngày đó đến nay họ vẫn luôn nhớ và dễ dàng nhận ra những dấu tích còn sót lại sau 72 năm kể từ ngày đầu dựng trại.
Đầu năm 1951, trong một cuộc họp, Bác Hồ hỏi về sự vắng mặt của đồng chí Hà Quế, người nữ chiến sĩ cách mạng được thực dân Pháp gọi là "Bà tướng Việt Minh". Mọi người báo cáo với Bác rằng, con của đồng chí Hà Quế bị ốm nên không thể dự họp. Vậy là Bác gợi ý cần xây dựng một nhà trẻ để cho các cán bộ nữ yên tâm công tác.
Theo lời Bác, các đồng chí cán bộ đã đi tìm một địa điểm có khí hậu ôn hòa, không được quá xa An toàn khu nhưng phải là nơi bí mật, an toàn và ít bị giặc bắn phá. Và đồng chí Hoàng Quốc Việt chính là người đã gợi ý chọn Khe Khao là một cái khe rất hẹp nằm dưới chân núi Pjia Khao (tiếng Tày có nghĩa là núi đá trắng) để đặt trại trẻ.
Chọn được địa điểm rồi, cô giáo Tụy Phương nhờ bà con dân bản và anh em chiến sĩ công tác ở quân giới xưởng Ngô Gia Khảm giúp dựng nhà. Dù chỉ tranh tre, nứa lá nhưng có đủ phòng ăn, phòng ngủ, phòng học và trạm xá. Ngoài ra, còn có hai hang đá sâu được vệ sinh sạch sẽ, có lương thực dự trữ để phòng khi phải sơ tán tránh máy bay địch.
Các cháu bé được gửi ở trại có độ tuổi mầm non, từ 2 đến 5 tuổi. Sau một thời gian, số lượng trẻ đã lên tới hơn 30 cháu, được nuôi dạy tận tình, chu đáo để cha mẹ các cháu có thể yên tâm công tác, chiến đấu.
Ông Lê Võ Bạch Thông, con trai của nguyên Bí thư Xứ ủy Nam kỳ Lê Hữu Kiều là một trong số những đứa trẻ đã lớn lên ở đây. Ông chia sẻ rằng: "Tôi được sinh ra ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn nên bố mẹ đặt tên theo tên đất để kỷ niệm những ngày kháng chiến ở Việt Bắc. Khe Khao không phải nơi chôn nhau cắt rốn, nhưng tôi luôn tâm niệm đó là quê hương thứ hai, có ý nghĩa quan trọng trong cuộc đời. Năm ngoái, khi về lại Khe Khao, thấy lòng mình rưng rưng vì tôi hiểu tôi đang về với cội nguồn của mình".
Bà Hạ Chí Nhân, con gái đồng chí Hoàng Quốc Việt, nguyên Bí thư Xứ ủy Bắc Kỳ cho chúng tôi xem bức ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh bế trên tay một đứa bé rất nhỏ. Vừa chỉ vào tấm ảnh, bà nói đứa bé đó chính là mình: "Tôi được sinh ra vào một đêm tháng Giêng năm 1949 ở Điềm Mặc, Định Hóa, Thái Nguyên. Khi đó Bác đi từ đỉnh đồi xuống chân đồi thăm mẹ tôi. Người dặn: "Cô sinh được cháu tốt, cố nuôi dạy cháu thành người. Khi cháu đầy tháng tôi sẽ đặt tên cho cháu". Vậy là khi tôi đầy tháng tuổi, Bác sang, bế tôi trong lòng, chụp ảnh và bảo "Bác là Chí Minh, đặt tên cháu là Chí Nhân, lấy họ của bố thành Hạ Chí Nhân. Đó là may mắn đầu đời, tôi không bao giờ quên. Khi được hơn 2 tuổi, tôi được mẹ gửi đến nhà trẻ Khe Khao".
Còn ông Nguyễn Hoài Niệm, con trai cô Lê Tụy Phương chia sẻ, có lẽ ông là một trong những trại viên đầu tiên được gặp Bác Hồ. Khi đó, ông Niệm được bố là đồng chí Xuân Ngọc đón từ Thanh Hóa lên chiến khu. Đến Đại Từ, Thái Nguyên, hai bố con vào nghỉ ở cơ quan của bố. Bữa cơm đó có bác Tô (Thủ tướng Phạm Văn Đồng), bác Nguyễn Khang (khi đó là Chủ tịch Ủy ban kháng chiến hành chính Liên khu I) và bác Phan Mỹ (Chánh văn phòng Chủ tịch Chính phủ).
Thấy Bác tới, mọi người đứng dậy chào, Bác vui vẻ chào lại: "Chào các chú! Thật may lại đúng bữa, cho Bác ăn cơm với nào!". Bác Tô đứng lên giới thiệu: "Báo cáo Bác, anh Xuân Ngọc mới đi công tác Thanh Hóa về kết hợp đón con trai ra để cho cháu đi học". Người âu yếm xoa đầu rồi nói: "Cho các cháu học tập trung như thế để cha mẹ yên tâm làm việc. Ta vừa bảo vệ an toàn cho các cháu, vừa chuẩn bị thế hệ kế cận".
Bác rất quan tâm đến trại trẻ. Người nhiều lần gửi quà cho các cháu là bánh kẹo và hoa quả vào những dịp lễ, Tết và luôn nhắc nhở các đơn vị đóng quân gần đó ưu tiên giúp đỡ trại trẻ, nhất là phải khẩn trương hỗ trợ tránh máy bay địch.
Trong cuốn hồi ký "Nghĩa tình năm tháng cuộc đời" của mình, cô giáo Lê Tụy Phương có nhắc đến những lần Bác Hồ đi công tác ghé thăm trại trẻ. Cô Lê Dung, bảo mẫu của trại trẻ Khe Khao nhớ lại: Có lần các cô đang trên đường xuống chợ, bỗng nhìn thấy phía bên kia thung lũng Bác đang cưỡi ngựa lên thăm trại trẻ, các cô mừng quá hô to "Bác Hồ muôn năm", Bác tươi cười vẫy tay chào.
Ấn tượng nhất là chuyến công tác vào ngày 1/2/1952, ngang qua Bản Thi, Bác đã đến thăm trại nhi đồng. Được tin Bác đến, các cô chú cán bộ và các cháu đều rất mừng, vội chạy đi hái những bó hoa rừng để dâng lên Bác.
Ngày đó, Bác mặc bộ quần áo nâu, chân đi dép cao-su với đôi mắt sáng và nụ cười đôn hậu. Bác đi thăm khu ăn nghỉ của các cháu, thăm cả hang đá trú ẩn rồi chia kẹo cho các em thơ. Bác xoa đầu các cháu và động viên các cháu chăm ngoan, rồi chụp chung ảnh với các cháu.
Bác cũng ân cần thăm hỏi các cán bộ làm nhiệm vụ ở đây và căn dặn: "Các cô, các chú là người thay mặt cha mẹ các cháu trông nom, nuôi dạy con em họ, để các đồng chí đó yên tâm công tác. Vì vậy nhiệm vụ của các cô, các chú là phải chăm sóc những mầm non cách mạng cho tốt".
Bà Đặng Minh Châu, con gái đồng chí Đặng Việt Châu, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ là một trong hai bé gái ôm hoa chụp ảnh chung cùng Bác kể rằng, ngày đó các cô giáo cùng các bé lớn thường hay trồng bí để cải thiện. Phần bí bánh tẻ ngon nhất sẽ dành để cuối năm các cô làm mứt biếu Bác Hồ. Mỗi năm Bác đều cố gắng gửi bưởi lên tặng các cô và các cháu mỗi người một quả.
Vậy mà có năm chẳng hiểu do thu hoạch kém hay các cô quên không làm nên thành ra không có mứt biếu Bác. Tết năm ấy Bác đến thăm. Bác vẫn mang bưởi nhưng lại bảo "chỉ có bưởi cho các cháu thôi". Ấy là Bác dí dỏm nói thế, chứ quà của Bác vẫn không thiếu một ai. Rồi Bác âu yếm ôm hôn từng cháu, hỏi han các cháu có mong muốn gì, có nhớ bố mẹ không và kể cho từng cháu nghe về cha mẹ của các cháu đang công tác, chiến đấu anh dũng ra sao...
Bác đã gieo vào lòng những em bé Khe Khao ngày ấy niềm tự hào về cha mẹ, khích lệ các cháu tự giác, tự lập dù còn rất nhỏ để sau này, tất cả những cháu nhỏ từng ở nơi đây đều đã trưởng thành, ra sức cống hiến cho đất nước.
Rời Khe Khao, chúng tôi nhìn những vầng mây và nụ cười của những em bé Khe Khao năm xưa giờ tóc hoa râm, mặt đã nhiều nếp nhăn và dáng đi của nhiều người cũng đã không còn được thẳng lưng. Nhưng vẫn còn đó vẹn nguyên nụ cười của "đàn em bé hát, cười trong mây".
 |
Các em bé ở trại trẻ Khe Khao được cô giáo đưa đi chơi bằng xe goòng. Ảnh | TL |
 |
Những người từng ở trại trẻ Khe Khao về thăm lại nơi lưu giữ ký ức tuổi thơ. Ảnh | HOÀNG LONG |
