Lúa lai bội thu
Về Việt Yên, huyện không chỉ nổi tiếng sản xuất rau màu, mà còn là một trong những địa phương luôn đi đầu trong sản xuất lúa lai của tỉnh Bắc Giang, với hai vụ xuân liên tiếp cho năng suất bình quân khoảng gần 80 tạ/ha mới thấy nông dân nơi đây gắn bó với lúa giống mới này như thế nào. Gia đình bà Ðỗ Thị Yến, thôn Khả Lý Thượng, xã Quảng Minh có "thâm niên" năm năm trồng lúa lai. Chỉ có sáu sào ruộng, hơn nửa diện tích được "ưu tiên" cho lúa lai. Vụ xuân vừa qua, mỗi sào đạt năng suất tới 420 kg, được coi là một trong những hộ nông dân có năng suất cao nhất huyện Việt Yên từ trước đến nay. Bà Yến cho biết: "Thời tiết rét đậm, rét hại kéo dài khiến thời gian đẻ nhánh, trỗ bông lúa lai chậm hơn so với năm ngoái. Ðổi lại, do được tập huấn kỹ thuật và tuân thủ các quy trình từ gieo mạ, cấy, chăm sóc cho nên năng suất năm sau mới luôn cao hơn năm trước. Trong khi đó. lúa thuần chỉ chưa đến 300 kg/sào".
Ông Nguyễn Danh Quý, Chủ tịch UBND xã Quảng Minh, người khá tâm huyết phát triển lúa lai cho biết, lúc đầu đưa lúa lai vào, bà con cũng băn khoăn. Bởi thực tế, nhiều hộ nông dân chăm sóc lúa lai chưa đúng kỹ thuật như bón phân đủ lượng, không cân đối, bón chưa kịp thời nên đã thất bại. Nhiều lớp tập huấn hướng dẫn kỹ thuật kiểu "cầm tay, chỉ việc" ngay trên đồng ruộng giúp bà con không những nắm quy trình kỹ thuật thâm canh mà trình độ sản xuất lúa lai được nâng cao. Ðược tỉnh hỗ trợ 40% giá giống, huyện hỗ trợ kỹ thuật, Quảng Minh có cách làm riêng để đạt hiệu quả. Mỗi thôn chọn cấy mô hình thử nghiệm một bộ giống mới để chọn lựa và nhân rộng mô hình nào có bộ giống năng suất cao, chất lượng tốt và quan trọng là phù hợp với đồng đất địa phương. Trước những kết quả khả quan, ông Thân Văn Thuần, Trưởng phòng Nông nghiệp huyện Việt Yên cho biết, diện tích lúa lai của toàn huyện là 1.400 ha sẽ tăng lên 2.400 ha trong số 6.200 ha diện tích gieo cấy năm tới.
Kinh nghiệm ở Bắc Giang
Cây lúa lai không chỉ "đứng chân" mà còn ngày càng phát triển ở Bắc Giang từ khoảng mười năm nay. Thời gian chưa lâu so với một số tỉnh phía bắc khá "mạnh" về lúa lai như Thanh Hóa, Nghệ An, Lào Cai... nhưng Bắc Giang mới nổi lên là địa phương có diện tích tăng khá nhanh trong những năm gần đây.
Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bắc Giang đánh giá, riêng sản xuất lúa lai vụ xuân năm 2011 toàn tỉnh gieo cấy gần 13.000 ha, sản lượng hơn 95.000 tấn. Theo tính toán, tổng giá trị thu được hơn 665 tỷ đồng, trừ chi phí đầu vào sản xuất khoảng 407 tỷ đồng (trong đó có 9,4 tỷ đồng hỗ trợ giống từ ngân sách tỉnh), thì lợi nhuận thu hơn 258 tỷ đồng. Ông Vũ Trí Ðồng, Trưởng phòng Trồng trọt, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bắc Giang cho biết: "Quy trình gieo cấy và chăm sóc lúa lai đòi hỏi khắt khe hơn so với các giống lúa thuần, nhưng năng suất cao hơn nhiều, chính là yếu tố quan trọng khiến nhiều bà con nông dân trong tỉnh lựa chọn các giống lúa lai. Không chỉ các huyện đồng bằng như Lạng Giang, Lục Nam, Việt Yên, Yên Dũng, Hiệp Hòa, Lục Ngạn "mặn mà" với lúa lai, mà lúa lai cũng đã lên với đồng bào vùng cao Sơn Ðộng, Yên Thế...".
Ðề án phát triển lúa lai giai đoạn 2009 - 2011 của Bắc Giang một lần nữa khẳng định thành công, góp phần nâng cao sản lượng lương thực của tỉnh miền núi phía bắc này. Kết quả này là cơ sở để người nông dân trên địa bàn tỉnh mở rộng sản xuất lúa lai. Thời gian tới, Bắc Giang tiếp tục cung ứng giống lúa lai bảo đảm chất lượng tốt, phối hợp xây dựng mô hình trình diễn các giống lúa lai mới trên địa bàn tỉnh, trên cơ sở đó để lựa chọn những giống lúa lai có năng suất cao, khả năng chống chịu để bổ sung vào cơ cấu giống lúa lai của tỉnh, đặc biệt là lựa chọn bộ giống lúa lai cho sản xuất trong vụ mùa.
Giống lúa lai nội mới đáp ứng 25% nhu cầu
Theo Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), vụ đông xuân vừa qua, diện tích sản xuất các giống lúa lai thương phẩm khoảng gần 400 nghìn ha, cao hơn so với vụ trước khoảng trên 10.000 ha, trong đó vùng tăng diện tích chủ yếu là vùng đồng bằng sông Hồng khoảng 10.000 ha. Ðiều này cho thấy nhu cầu giống lúa lai ngắn ngày, chất lượng khá ngày càng tăng.
Ðến nay, Việt Nam có nhiều tổ hợp lúa lai hai dòng ngắn ngày được công nhận như TH3-3, TH3-4, VL20, VL24..., được đưa vào cơ cấu giống của nhiều tỉnh. Tuy nhiên, hiện mỗi năm Việt Nam chỉ sản xuất được khoảng 3.500 - 4.000 tấn hạt giống lúa lai F1, mới đáp ứng 25% nhu cầu giống lúa lai sản xuất đại trà, vì số lượng tổ hợp lai chọn tạo trong nước tham gia vào cơ cấu giống còn ít.
Tại hội thảo "Tư vấn định hướng nghiên cứu và phát triển lúa lai Việt Nam giai đoạn 2011-2020" mới đây, ông Nguyễn Trí Ngọc, Cục trưởng Cục Trồng trọt cho biết, về lâu dài phải có chiến lược đào tạo đội ngũ nghiên cứu chọn tạo lúa lai, đầu tư cơ sở cho các đơn vị nghiên cứu hoàn thiện quy trình công nghệ duy trì nhân dòng bố mẹ và sản xuất hạt lai F1. Bên cạnh việc ưu tiên đầu tư các đề tài nghiên cứu chọn tạo giống lúa lai phù hợp với sản xuất, đặc biệt bộ giống lúa lai cho vụ mùa ở miền bắc và lúa lai cho vùng đồng bằng sông Cửu Long, cần quy hoạch vùng sản xuất tập trung để tiến tới có thể tự túc 50-70% giống đáp ứng nhu cầu của sản xuất. Cần khoảng 5.000 ha cho sản xuất lúa lai tập trung. Cụ thể là vùng Bắc Hà (Lào Cai) 500 ha, vùng Ea-ka (Ðác Lắc) 1.000 ha, vùng Ðại Lộc (Quảng Nam) 1.000 ha, vùng Thanh Hóa 500 ha cho sản xuất hạt lai F1 trong vụ mùa...
Theo PGS, TS Nguyễn Văn Hoan, cố vấn dự án phát triển cây trồng cải tiến cho trung du và miền núi phía bắc giữa Ðại học Nông nghiệp Hà Nội và Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA), cuối năm nay, Việt Nam sẽ được cung cấp máy phân tích gen thế hệ mới, có tên DNA Genotyping System. Ðây được coi là máy hiện đại nhất Ðông - Nam Á. Không chỉ với mục tiêu đầu tư cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực, tạo một số vật liệu di truyền phục vụ chọn tạo giống lúa, mà dự án này mong muốn sẽ góp phần nâng cao năng suất cây trồng, cải thiện đời sống cho nông dân nghèo tại các vùng trung du, miền núi phía bắc và vùng hưởng thụ dự án.
